Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1967, Page 10

EITT TUNGUMÁL
FYRIR ALLAN HEIMINN
Eftir dr. Mario A. Pei, prófessor
í rómönskum málum v/ð
Columbia University í N.Y.
Þorsteinn Þorsteinsson þýddi
III. Framfíðarlausnin
7. Tœki friðsamlegrar
lausnar (Frh.)
E f einlægur vilji væri fyrir hendi
af hálfu ríkisstjórnanna til þess að leysa
þetta vandamál, sem svo lengi hefur
hrjáð þeiminn, þá mundi ekki vera sér-
legum érfiðléikum bundið að finna leið
til einingar.
Fyrsta skrefið mundi vera almennt
samkomulag með ríkisstjórnunum um
að.setja á,stofn tungumálaþing e'ða ráð-
stefnu til þess að velja það tungumál,
er allur heimurinn tæki í sína þjónustu,
og skuldbinding fyrirfram af hálfu þess-
ara sömu ríkisstjóma um að sætta sig
við niðurstöðu ráðstefnunnar og fram-
kvæma hana með því að gera hið valda
tungumál að námsgrein á öllum stigum
fræðslukerfis síns, frá því lægsta til
hins hæsta, með því aukaákvæði, að
kennsla gæti, ef fræðsluyfirvöld lands-
ins ósku'ðu þess, hafizt fyrst aðeins á
lægsta stiginu, leikskólastiginu, en auk-
izt síðan smám saman upp á við ár
frá ári, svo að fræðslukerfið þyrfti sem
minnst að raskast.
Tungumálaráðstefnan mundi skipuð
hæfum fulltrúum völdum af ríkisstjórn
hvers lands, Um það yrði rætt, við hvað
íulltrúatalan fyrir hvert land ætti að
miðast. Stórþjóðirnar, bæði vestrænu
lýðræðisþjóðirnar og hin mannmörgu
Asíulönd, svo sem Kína og Indland,
kynnu að óska þess, að miðað væri við
mannfjölda. Líka mætti stinga upp á
að miða við fullvaxinn, læsan mann-
fjölda eða við vegna vísitölu, þar sem
mannfjöldi, læsi og afköst iðnaðar og
vísinda ætti allt sinn þátt að. Mannfáar
þjóðir á háu stigi læsi og framleiðslu,
svo sem Svíþjóð, mundu sennilega kjósa
a'ð miðað væri við vegna vísitölu. Það
mætti líka halda því fram, að það að
miða fulltrúatöluna, og þar með að
nokkru Ieyti valið, við núverandi að-
stæður, væri ekki sanngjarnt gagnvart
þeim þjóðum, sem framvegis kynnu að
vaxa hraðar eða komast á hærra stig
læsis eða framleiðslu. Aðferðin við við-
miðun fulltrúatölunnar mundi þó aldrei
gera mikinn mun. Engin ein þjóð eða
fieiri sem tala sama tungumál mundu
með nokkru móti geta ráðið yfir meiru
en einum fimmta hluta atkvæðanna.
Þjóðir sem við atkvæðagreiðsluna ótt-
ast að verða bomar ofurliði af einni
ésækinni fulltrúasveit, eiga kost á a'ð
afstýra því með því að gera kosninga-
bandalag við aðrar fulltrúasveitir, eins
og tíðkast á þjóðþingum. Það verður
aidrei vilji minni hluta sem ræður hinu
endanlega vali, heldur málamiðlun
milli meira eða minna andstæðra afla.
V al þeirra fulltrúa, sem hverju
laridi er ætlað að senda, verður í hönd-
úm ríkisstjórnar þess og framkvæmt á
þann hátt er þar tíðkast. Er það í sam-
ræmi vfð það sem nú tíðkast um full-
trúa hjá Sameinuðu þjóðunum og ætti
ekki að hneyksla talsmenn lýðræðisins.
Fulltrúarnir mundu væntanlega verða
úrVal beztu tungumálamanna hvers
lands. Auðvitað mætti búast við að
sumar fulltrúasveitimar kæmu með ná-
kvæm fyrirmæli um, hvernig þær ættu
að greiða atkvæði, en í öðrum væru
einstaklingar, sem aðallega létu stjórn-
ast af eigin tungumála samvizku. Þetta
er líka nokkuð sem menn kannast vi'ð
og vjita hvemig á að snúast við. At-
kvæðagreiðslunni mundi verða hagað
þannig, að fulltrúasveitir með rækileg-
ust fyrirmæli gætu ekki haft áhrif nema
á bráðabirgðaúrslitin.
Fulltrúasveitirnar ættu að vita fyrir-
fram, að það er ekki þeirra ætlunar-
verk að búa til ný tungumál, heldur
að fella úrskurð um þau, sem fyrir
hendi eru. Þetta kemur í veg fýrir allar
breytingatilraunir og tímafrekar um-
ræ'ður.
T ilhögun atkvæðagreiðslunnar
verður einföld. 1 byrjun getur hver full-
trúi stungið upp á einhverju tungumáli,
þjóðtungu eða gervimáli, sem þegar er
til. Hver tilnefningarræða verður í
mesta lagi 10 mínútur, er fulltrúinn
notar til þess að sýna fram á kosti
þess máls sem hann mælir með. Auð-
vitað vefður þarna ekki stungið upp á
þrjú þúsund tungumálum, heldur aðeins
íitlu broti. ,af þeirri tölu, í fyrsta lagi
vegna þess, að enginn fulltrúi fengi
að stinga upp á fleirum en einu tungu-
máli, í öðru lagi vegna þess, að flestöll
minni háttar tungumál og gervimál
mundu ekki fá neinn formælanda. Það
mun alveg vera óhætt að gera ráð
fyrir, að ekki mundi verða stungið upp
á fleirum en 200 þjóðtungum og gervi-
málum alls.
Þegar tilnefningunni er lokið, verður
veittur stuttur umræðutími um hvert
tungumál, sem stungið hefur veri'ð upp
á, hálf klukkustund í mesta lagi, 10
mínútur fyrir stuðningsmenn og 20 mín-
útur fyrir andmælendur. Að viðbættri
tilnefningarræðunni verður það 20 mín-
útur með og 20 mínútur móti hverju
máli.
Þessi undirbúningsstörf tungumála-
ráðstefnunnar má búast við að taki að
minnsta kosti um mánaðartíma. Þeim
tíma er vel varið, því að bæði full-
trúarnir og þjóðir heims kynnast því
hva'ð um er að velja. Sumar af vorum
tilnefningarsamkomum fyrir landið í
heild hafa staðið nærri því eins lengi
Þegar umræðutímanum lýkur, þá
byrjar atkvæðagreiðslan. Aðferðin við
hana verður stranglega reglubundin.
Við fyrstu atkvæðagreiðslu má hver
fulltrúi greiða atkvæði sitt hverju af
þeim, segjum 200 málum, sem stungið
hefur vérið úpp á. Þegar úrslit fyrstu
atkvæ’ðagreiðslu hafa verið birt, fellur
í burtu sá helmingur af tölu tungumál-
anna sem fæst atkvæði hafa hlotið, og
aðeins hinn helmingurinn, sem happa-
sælli hefur verið, kemur til næstu at-
kvæðagreiðslu.
Atkvæðagreiðslumar halda áfram með
úrfellingu helmings eftir hverja at-
kvæðagreiðslu, og fulltrúarnir eru
neyddir til að skifta atkvæðunum á þau
mál sem eftir eru. Ef málin hafa upp-
haflega veríð 200, verða þau eftir fyrstu
atkvæðagreiðslu 100, síðan 50, 25, 12, 6,
3 og loks 2. Endanleg úrslit ættu að
kvæðagreiðslu, og þau fara að líkindum
mjög fjarri því sem búast hefði mátt
við eftir fyrstu atkvæðagreiðsluna, þar
sem fulltrúarnir neyðast til að yfirgefa
óskaböm sín og velja um þau, sem upp
úr standa.
Það tungumál, sem valið hefur ver-
ið vfð síðustu atkvæðagreiðslu, hefur
fyrirfram. hlotið samþykki ríkisstjórna
heims. Ef það er þjóðtunga, þá er til-
skilið, að stafsetning þess verði til al-
þjóðlegra nota nákvæmlega löguð eftir
framburði, þó að þjóð þeirri eða þjóð-
um, sem tala hana sem móðurmál, leyf-
ist að nota áfram hina gömlu stafsetn-
ingu innanlands. Ef þáð er gervimál,
verður rannsakað, hvort stafsetning þess
er fullkomlega í samræmi við framburð,
og þær breytingar, sem þörf er á að
gera, verði framkvæmdar þegar í stað.
S íðan kemur fimm ára tímabil til
þjálfunar kennara áður en alþjóðamál-
ið er tekið upp í námskrá skólanna um
heim allan, algerlega hliðstætt þjóð-
tungu hvers lands. Þessi undirbúnings-
tími er nauðsynlegur. Kennarar sem
eiga að kenna alþjó'ðamálið, einkum í
leikskólum og á hinum lægri skólastig-
um, ýerða að kuiiná þáð óg tala þáð
fullkomlega, og verða áð vera fUllkómn-
ir kennarar,. Þetta tímabil má líka nota
til þess áð i'fullkomna ög bæta hið valda
mál, ef þörf skyldi véra fyrir slíkar um-
bætur. Að vinna að tungumáli, sem
þegar hefur verið valið og sett á lagg-
irnar, með því að slétta hruföttar brún-
ir þess, fága það og hreinsa, er algerlega
frábrugðið því sem gerzt hefur áður
á ráðstefnum gervimálasérfræðinga, er
töldu sér ekki skylt að virða tilveru
þeirra mála sem þær höfðu til meðferð-
ar, og jöfnuðu svo ágreininginn með því
að búa til enn annað mál.
Við lok fimm ára timabilsins hefst
kennsla í alþjóðatungumálinu, að
minnsta kosti í leikskólum allra landa,
enda þótt einnig megi, ef fræðsluyfir-
völd landsins óska þess, taka það þeg-
ar upp í barnaskólum, gagnfræ'ðaskól-
um, menntaskólum og háskólum. Helm-
ingur kennslunnar í leikskólunum fer
fram með eðlilegu samtali á alþjóða-
málinu og annar helmingur á móðúr-
málinu. Þessu verður haldið áfram þeg-
ar leikskólakynslóðin kemst upp á lægri
skólastigin, og síðan stig af stigi allt
upp í háskóla. Skólakénnslan styðst
einnig við útvarp, sjónvarp og kvik-
myndir. Ef skipulag þetta kæmist í
framkvæmd 1970, væri sú kynslóð, sem
elst upp við það frá barnæsku, orðin
fullvaxin 1990 og um aldamótin næði
það til meir en helmings íbúa jar'ðarinn-
ar. Löngu fyrir miðja 21. öld mundi
. heimsmálið vera orðið svo útbreitt, að
þá mundu vera miklu færri, sem ekki
töluðu, skildu, læsu og rituðu það heldur
en ólæsir eru nú.
A ðferð sú sem hér hefur verið
gerð grein fyrir, er róttæk og afkasta-
mikil. En hún er sú eina sem kemur
að tilætluðum notum. Hún krefst þess,
að hætt sé öllum rá’ðagerðum og beinar
framkvæmdir séu hafnar. Hún leggur
ábyrgðma á framgangi alþjóðamálsins
einmitt þar sem hún á heima — á herð-
ar stjörnárvalda heimsins.
Hún krefur, að endir sé bundinn á
óskadraumá og fallist sé á athafnir,
sém eru lýðræðislegar í víðustu merk-
ingu orðsins, þar sem allar þjóðir heims
undantekningarlaust taka þátt í valinu.
Hún krefst hugrekkis af hálfu rík-
isstjómanna, sem verða að komast til
skilnings um, að til þess að koma á
greiðum og hindrunarlausum viðskipt-
um um heim allan þarf framkvæmdir
af þeirra hálfu, en ekki afskiptaleysi og
máttlaust hlutleysi eins og þær hafa
hinga'ð til tamið sér.
Hún krefst, að þjóðir heims komist
til skilnings um, að tilvera eins tungu-
máls, sem nota má alls staðar við hvers-
konar alþjóðleg samskipti, er miklu
koma í ljós við áttundu e'ða níundu at- meira virði heldur en kunnátta í einu
eða fleiri erlendum tungumálum, sem
bundin eru við sérstök svæði, hversu út-
breidd sem þau kunna að vera.
Hún krefst af þeim, sem berjast fyrir
einhverri sérstakri lausn, svipaðrar
hegðunar sem hin saima móðir sýndi í
sögunni um dóm Salómons. Ranga móð-
irin var fús til a'ð. lóta höggva hið um-
deilda bam í tvennt, svo að hvor aðili
fengi sinn helming, en sanna móðirin
kaus heldur að barnið héldi lífi, jafnvel
þó hún ætti áð sjá af því í hendur keppi-
naut sínum.
Þeir sem berjast fyrir esperanto, ido,
interlingua, Basic English, Bilingual
World eða einhverri af tylft þjóðtungna
að minnsta kosti, eiga á hættu að sjá
skjólstæðing sinn bíða ósigur í heims-
kosningum þeim, sem hér hefur verið
gerð grein fyrir. Eru þeir fúsir til að
leggja út í þá áhættu til þess að fá þáð,
sem þeir- allir segja að verði að fást \—
-heimstungumál fyrir alla?
Af gömlum blöðum
Framhald af bls. 7
renndum tveir og drógum sína 50
fiskana hvor á klukkutíma, og ég stór-
upsa framyfir. En þá var orðið svo
hvasst, að við urðum að halda til lands.
Ekki var hægt að siglá, því vindur stóð
út úr hverri vík svo ekkert tók, við
urðum því a’ð berja og vorum sex tírrta
á leiðinni. Ég var örmagna af þreytu,
rennandi votur og kaldur, en hafði ekki
sinnu á að háfa fataskipti. Nóttina eftir
fékk ég fyrsta kastið af ischias, eða
lærtaugarbólgu, það voru óbærilegar
kvalir, sem líðu þó frá daginn eftir, en
þá var fóturinn dofinn.
Úm Jónsmessuleytið 1916 fór ég svo
á stað norður, í síldina með Goðafoss
gamla. Þá voru engir Filistear við líði
lengur, en margur upprennandi Bör
Börsson var þar um borð. Með skip-
inu voru um 400 farþegar, svo hvérgi
varð þverfótað, né svefnpláss. Kvenfólk-
ið varð að sitja fyrir kojunum. Misl-
inga varð strax vart, sem ágerðust
því meir sem á ferðina leið. Þar
var nægur björ og nóg wiský, drykkju-
skapur var því nokkur, en þó minni
en vænta mátti. Á Húnaflóa var
þoka og hafís, en gott veður, við vor-
um 30 klukkutíma frá Blönduósi ýfir
á Sauðárkrók, svo þéttur var ísinn. Eg
var úrvinda af svefni, skreið aftur i
lestina og sofnaði þegar. Mér var illt1 í
, höfðmu þegar ég vaknaði, enda hafði
ég haft líkkistu fyrir kodda.
Svo komum við til Akureyrar, þessa
vesala bæjar, og fyrsta verkið var að
koma veikri stúlku á spítalann. Um
hana hirti enginn, hún hímdi vi'ð skipið,
ég varð að styðja hana og hálfbera,
ásamt farangri hennar. Þetta tókst, ég
hefi ekki séð hana síðan. Ég á svo sem
inni í himnaríki.
Ég var ráðinn hjá Ásgeiri Péturssyni,
sem þá var nokkurskonar Einar ríki,
talinn ágætur maður og var það víst.
Ég átti að vera á síldarbátnum Helga
magra, en var svikinn úm það. Ég vann
því alla vinnu, sem( til féll, í íshúsi,
salthúsi og hvað annað. Mér var sama.
Eitt kvöldið, er verkamennirnir voru
að hátta, kom Gísli, pakkhúsmaðurinii
og bað þá hvem um annan að fara me'ð
beitusíld, smásíld, út á Siglufjörð, hún
burfti að komast fljótt. Enginn treysti
sér, þeir voru lasnir. Það fauk í Gísla,
„Hannes, þú ferð þó alltaf", sagði hann.
Við vorum skólabræður úr Verzlunar-
skólanum, og Gísli vissi, að ég var
mannleysa. Ég sagði að mér væri sama,
ef ég gæti gert eitthvert gagn.
Svo fórum við á stað um klukkan 10,
á görnlum nótabát með mótorvél, sem
mér sýndist bundin saman með snær-
um. Formaðúr og mótoristi hét Róbert,
sem mig mínnir a‘ð væri sonur Bjama
skipasmiðs, geðþekkur og hæglátur
píltur, vart tvítugur. Hann kunni á
Framhald á bls. 12
10 ÚESBOK MORGUNBLAÐSINS
3. september 1967