Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1967, Blaðsíða 12

Af gömlum blöðum
Framhald af bls. 10
allar vélar, en var sagður kærulaus á
hverju sem gekk. Við tókum ungan
mann á Hjalteyri, sem ætlaði út á Siglu-
fjörð. og hann stýrði eftir það, en ég átti
að dæla bátinn með handdælu, því hann
var lekur. Vélin gekk eins og klukka
hjá Róbert og ferðin sóttist vel. Á Hrís-
eyjarsundinu var stinningskaldi á út-
sunnan, sem stöðugt óx, og á miðjum
Ólafsfirði mættum við 15 tonna dekk-
bát, sem hleypti undan. En Róbert hélt
sínu striki, sjórinn rank yfir bátinn, svo
ég hafði varla við að dæla. Og við
mörðum inn á Siglufjórð, komum þang-
að undir morgun í kalsaveðri. Við losn-
uðum strax við síldina og héldum heim
á leið, tveir á bátnum.
í Hrísey fór Róbert um borð í einn
fcátinn og fékk þar kaffi handa okkur.
En er við lögðum aftur á stað, sýndi
hann mér hvernig ætti að smyrja vél-
ina, hún mundi passa sig sjálf, en hann
ætlaði að leggja sig svolitla stund. Eg
stýi'ði inn Eyjafjörð eins og þaulvön
sjóhetja, var alltaf að smyrja, og söng-
urinn í vélinni var sönn hljómlist. Á
einum stað stóð eins og kústur upp úr
sjónum, þetta var Gásagrunnið, það
vissi ég seinna, en það var háflóð og
því flaut báturinn yfir. Við Oddeyrar-
tangann rak Róbert upp höfuðið, hrifs-
aði af mér stýrið og lagði fallega að
bryggjunni. Þetta var fyrsti og síðasti
síldartúrinn minn.
Ég hélt svo áfram í pakkhúsinu. Einn
daginn var ég settur í að binda töðu
á túni, ég batt eins og Húnvetningur,
vildi ekkert tíkartog vi'ð kvenmann,
fólkið glápti á þessi vinnubrögð. Mér
ieiddust Eyfirðingar, það var svoddan
raunasvipur á þeim, eins og þeir væru
alltaf við jarðarför. Og svo var ég send-
ur út á Hjalteyri að undirbúa stöðina
undir síldarmóttöku. Það var fyrst
bryggjan, sandinum hafði skolað frá
tréstólpunum, sem dingluðu lausir. Eg
átti að vera verkstjóri, lærður maður
sunnan úr Reykjavík, sem því kunni
allt. En ég sá ekkert ráð annað, en negla
staurana vi’ð bryggjuna með 6 tommu
nöglum. Hjálparmaður minn hét Sig-
urður, hæglátur maður, lagtækur
klambrari. Honum leizt ekki á, að
vinnubrögð mín kæmu að gagni, svo ég
hafði vit á að láta nann ráða. Sama
var um sporbrautina á bryggjunni og
sporvagnana, sem síldarstömpunum var
ekið á. Við Sigurður urðum strax vinir.
Og nú var moksíld á Siglufirði, svo
þar hafðist ekkert undan, og þá komu
hátamir til Hjalteyrar. Síldarstúlkurnar
voru þaulvanar og harðduglegar. For-
maðurinn hét Oddur, og bjó á bæ fyrir
ofan eyrina. Hann kunni sitt verk. Eg
var frammi á bryggjunni, að taka á móti
síldinni úr bátunum, það var stanzlaus
hrota, þegar einn báturinn var laus var
annar kominn. Ég skauzt frá nokkrar
mínútur og gleypti í mig matinn. Oddur,
formaðurinn, gafst upp eftir tvo sólar-
hringa, sófnaði þá nokkra klukkutíma,
en ég hélt út 81 klukkutíma, augun
voru þurr og starandi, ég var ekki syfj-
aður en sá ferlega vígdreka úti á firð-
inum, þar sem ekkert var. Og í höfð-
inu á mér söng í sífellu: Tóma tunnu,
vantar salt og síld í hornið, eins og mað-
ur heyrði við síldarkassana. Það hvessti
á norðan, bátarnir hættu að koma. Eg
ætlaði ekki að geta sofnað, en svaf svo
í 18 tíma og var veikur þegar ég vakn-
a'ði.
Eg svaf í efri koju, og einn morgun-
inn var ég nærri búinn að stíga ofan
á mannshöfuð, sem kom fram undan
neðri kojunni. Þetta var Ásgrímur Jóns-
son, sem hringaði sig þarna á gólfinu
og hafði færeyska peysu undir höfðinu
íyrir kodda. Ási átti að vera kokkur á
í .eslie, en dugði ekki í starfið, svo þegar
hann veiktist af mislingum var honum
lænt í land. Ég þekkti foreldra hans og
bræður, hann var góður í sér, kærulaus
og óreglusamur, eiginlega alla tíð stórt
barn. Engin koja var handa honum,
hann hafði engin rúmföt og enginn vildi
liafa hann, svo ég sagði að hann mætti
vera í kojunni með mér. Hann var oft-
ast látinn vinna með mér, því þá sveikst
hann ekki um. A'ðrir höfðu ekki lag á
honum. Ef hann lenti í klandri, kom
hann stökkvandi til mín.
Sérkennilegasta menneskjan á stöð-
inni var Gunna Dabba, stutt og digur
og ekki nett í framgöngu. En hún var
ekki feimin, talaði við hvern sem var
og ekkert englamál. Hún var dugleg og
bar sig eftir vinnunni. Einu sinni var
verið að skúfla síld, og hafðist ekki und-
an að keyra að. Gunna óð á móti vagn-
inum, kippti í einn stampinn svo vagn-
inn sporreistist og hún varð undir allri
dembunni. Beykirinn hét Jensen, aust-
firðingur að ætt en búinn að vera lengi
i Danmörku. Hann var drykkfeldur og
varla hægt að segja, að hann talaði góða
isienzku, þegar hann var fullur. Og
þá var hann herra og vildi berja. Eg
var 45 sólarhringa á Hjalteyri, og 37
kvöld var ball.
Seinast var ég vi'ð að afhenda síld út
í danska skonnortu. Stýrimaðurinn og
léttadrengurinn voru eydanir og ég gat
vel talað við þá. En matrósinn var Jóti;
það er meira málið, sem þeir tala.
Skipstjórinn sást varta. Svo fór ég inn á
Akureyri að gera upp, kaupið var 650
krónur, mjög sæmilegt. Er ég svo kom
til Hjalteyrar aftur til að kveðja, mætti
ég Gunnu Dabba og kvaddi hana. „Mér
hefir líkað vel við þig í sumar, ræfils
skinnið þitt“, voru kveðjuorð hennar.
Svo var haldið suður með trollara.
Hannes Jónsson.
Minjar
Framhald af bls. 9
svá nær hjarta sem þú hefir mér höggv-
it, — enda kann ek at segja þér, ef ek
væra heileygur báðum augum, at hafa
skylda ek annat hvárt fyrir föður minn,
fébætr eða mannhefndir, enda skipti
guð með okkr.“ Eftir þat gekk hann út.
En er hann kom í búðardyrrin, snýst
hann innar eftir búðinni. Þá lukust upp
augu hans. Þá mælti hann: „Lofaður sé
dróttinn, sé ek nú, hvat hann vill“.
Eftir þat hleypr hann innar eftir búð-
inni, þar til er hann kemr fyrir Lýting,
ok heggr með öxi í höfuð honum, svá
at hún stóð á hamri, ok kippir at sér
öxinni. Lýtingr fell áfram ok var þegar
dauðr. Ámundi gengr út í búðardyrrin,
ok er hann kom í þau sömu spor, sem
upp höfðu lokizt augu hans, þá lukust
aftr, ok var hann alla ævi blindr sfðan.
Eftir þat lætr hann fylgja sér til Njáls
ok sona hans. Hann segir þeim víg Lýt-
ings. „Ekki má saka þik um slíkt,“ segir
Njáll, „því at slíkt er mjök á kveðit,
en viðvörunarvert, ef slíkir atburðir
verða, at stinga eigi af stokki við þá,
er svá nær standa,"
Hér á Þingskálum eru fleiri at-
hyglisverðar minjar en búðarrústirnar.
Á hlaði stendur steinn, sem þær sagnir
fylgja, að verið hafi höggsteinn, er saka-
menn hafi verið höggnir á. Ekki er vit-
að hve langt aftur í aldir sagnir þessar
verða raktar, en ekkert er því til fyrir-
stöðu, að steinninn hafi verið hinga'ð
færður í heiðnum sið og þá gegnt svip-
uðu hlutverki og steinninn á Þórsnes-
þingi, er þeir menn voru brotnir um,
er blótað var.
Brynj ólfur Jónsson, sem ritar um
Þingskála í Árbók Fornleifafélagsins
1898, segir m. a.: „Mannvirkið, sem varð
undir Þingskálabænum, þykir mér lík-
legast að hafi verið dómhringurinn ...
Til þess bendir það, að steininn, sem
ýmist er kallaður blótsteinn eða högg-
steinn, fann Brynjólfur í brekkunni
ne'ðan við mannvirkið. Svo sagði mér
Sæmundur bóndi Guðmundsson, sem nú
býr á Þingskálum, en hann er áreiðan-
legur og fróðleiksmaður .. . Brynjólfur
setti steininn í bæjarvegg, en nú hefur
Sæmundur tekið hann þaðan og sett
hann niður á hlaðinu sem hestastein og
í því skyni borað gat í gegnum hann.
Efni steinsins er hart móberg, sem
ekki finnst í Þingskálalandi og mun
hann fluttur frá Bjólfelli. Að lögun er
hann vandlega valinn, eða þó heldur
tilhöggvinn." (Brynjólfur sá, sem hér er
vitnað til, er Brynjólfur Jónsson, sem
fyrstur byggði bæ á Þingskálum 1811
og bjó þar fram yfir 1850 eins og áður
segir.)
Skammt frá Þingskálaþingstað, vestur
við Rangá, er pyttur, sem nefndur er
Drekkingarhylur, og segja sagnir, að
þar hafi sakakonum verið drekkt. Þess-
ar sagnir eru ekki raktar langt aftur
í aldir, en slíkur pyttur hefði einnig í
heiðni þjónað tilgangi á þessum stað.
Þá er gil skammt norðaustan við Þing-
skálabæ, sem ber nafnið Aftökugil.
Sagnir eru um, að þar hafi sakamenn
verið teknir af lífi.
Hressir og endurnærðir af fornum
fróðleik og höfðinglegum veitingum
héldum við frá Þingskálum og stað-
næmdumst næst á sögufrægu eyðibýli,
Bolholti, en sú jörð var yfirgefin í
fjórða sinn vorið 1950. Áður hafði á
ýmsu gengið, en 1711 bjó þar einn mesti
bóndinn á Rangárvöllum. Kemur okkur
þé í hug talshátturinn: Munur er Skál-
holts og Bolholts. Þesji talsháttur mun
vera nokkuð gamall og er enn að því
leyti réttur, að mikill munur er á að-
komu í Skálholti og Bolholti. En hver
veit nema Bolholt eigi einnig eftir að
rétta við.
Síðar um daginn bar okkur að garði
í Selsundi, afskekktum bæ, sem stend-
ur í óvenjulega fögru umhverfi. Er-
indi okkar þangað var að líta á fornt
hús þar á sta'ðnum, skemmu, sem sagn-
ir eru um, að hafi verið bænhús eitt
sinn. Þannig segir Helga Skúladóttir í
bók sinni, Rangárvellir 1930: „Bæna-
hús var í Selsundi, sem er nú skemma
þar, vestan við bæinn.“
I Selsundi býr nú Sverrir Haraldsson
með konu sinni Svölu Guðmundsdótt-
ur. Þau sýna okkur skemmuna og leyfa
okkur að kanna hana og mynda utan
og innan eftir því sem við verður kom-
ið. Ekki er vitað hvenær hús þetta var
reist, en líkindi eru til, að það hafi
verið um 1400, eða þar um bil.
Síðasti áfangi okkar á þessari dags
ferð var gamli bærinn að Keldum. Þar
er saman safnað og varðveitt í einum
stað margt það úr liðinni sögu, sem
illt hefði verið að missa. Þar er hægt
að lesa söguna, fletta henni og anda
henni að sér í ísúru, fornlegu andrúms-
lofti gamals torfbæjar.
jJh.a.
I faðmi náttúrunnar
Morgun sólin seiðir,
sveitin faðminn breiðir,
hugans löngu leiðir
liggja vegir greiðir.
Sveif ég frjáls til fjalla,
fannst þau vera að kalla,
man ég hlíð og hjalla,
hvítan jökul skalla.
Þeysti ég um Þingvöll,
þjóðgarðinn og Valhöll,
mæta augum mörg fjöll,
Meyjarsæti og hrauntröll.
Glæst og fögur Gjáin,
geislum merluð áin,
vaknar veiði þráin,
vöilinn fegra stráin.
Sé ég fylking fríða
fram á völlinn ríða,
kappar engu kvíða
konur þrá og bíða.
Hér með vinum völdum
var oft glatt á kvöldum,
áður fyrr á öldum,
eftir sögu-spjöldum.
Leikur allt í lyndi,
laufin blakta í vindi,
öllum veitir yndi
árdags glóð á tindi.
Margir þakka mega,
minning fagra eiga.
Börnin binda sveiga,
blóma ilminn teyga.
Þingvöll elskar þjóðin,
— þangað liggur slóðin —,
ennþá lifa ljóðin,
leiftrar brúna-glóðin.
Kveð ég þig að kveldi,
klæddan rökkur feldi.
Svo í sólar eldi
sértu í hæsta veldi.
Eiríkur Einarsson, Réttarholti.
12 LESBOK MORGUNBLAÐSINS
3. september 1967