Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1967, Page 13

Svarti dauði
Framhald af bls. 7
út í júlímánuði og septembermánuði,
einnig lag'ði hann bann við því að Gyð-
ingar væru rændir eignum sínum, við
þessu lagði hann bannfæringu. Þrátt
fyrir þetta bann breiddust ofsóknirnar
út eins og eldur í sinu. Tekið var að
brenna Gyðinga í ýmsum borgum og
bæjum Svisslands og í Strassburg voru
um tvö hundruð Gyðingar brenndir á
báli 1349 fyrir að eiga sök á plágunni.
Hryllilegar ofsóknir dreifðust nú norð-
ur eftir Þýzkalandi, sums staðar reyndu
yfirvöldin að stemma stigu við þeim,
en þá máttu þau búast við því að skríll-
inn teldi þau hafa þegið mútur af Gyð-
ingum, svo að þeim féllust hendur. Þeir
Gyðingar, sem létu skírast til kristni,
sluppu, en þeir reyndust fáir. Víða var
öllum Gyðingum smalað saman í guðs-
hús þeirra, synagogurnar, og síðan
kveikt í þeim. í Niimberg voru allir
Gyðingar myrtir og svo var mjög víða.
A lbert hertogi í Austurríki sendi
her manns gegn æstum múgi sem staðið
hafði að Gyðingamorðum í nokkrum
aústurrískum borgum. Forustumennirn-
ir voru handteknir og hengdir og borg-
irnar urðu að borga mikið fé í typtun-
arskyni. Þessar aðgerðir hertogans voru
taldar mjög óréttlátar og hann talinn
hafa þegið mútur af Gyðingum.
Á ftalíu og Spáni áttu sér stað hrylli-
legar ofsóknir. Það var aðeins eitt grið-
land fyrir Gyðinga í Evrópu, sem var
Lithauen og Pólland. 1 þeim löndum
bjuggu Gyðingar við trúfrelsi. Á Eng-
landi voru Gyðingar sums staðar ákærð-
ir fyrir að dreifa plágunni, en voru þó
ekki ofsóttir. Sögurnar um eitruð vatns-
ból og brunna voru engan veginn til-
hæfulausar, þótt það væri ekki gert af
manna völdum. í farsóttum eitruðust
vatnsbólin oft og einkum brunnar, þar
sem margir sóttu vatn. Smitunin barst
meo vatninu og á þessum árum voru
það helzt Gyðingar, sem vissu meira
en almennt var í læknisfræði, að vatnið
væri óhollt til neyzlu. Þeir sóttu því
oft ekki vatn í þessa almenningsbrunna.
Þetta var nóg til að vekja tortryggni.
Sumir álitu að brunnar hefðu spillzt
af landskjálftum í janúarmánuði 1348.
Það var skýrt með því að glufur hefðu
opnazt í jarðskorpunni og eitraðar gufur
og vökvar hefðu þannig komizt í brunn-
ana. Enda þótti sumum fráleitt a‘ð Gyð-
ingar hefðu getað eitrað alla brunna
í kristnum löndum.
Gyðingaofsóknirnar áttu sér einnig
forsendu í þeirri aðstöðu sem Gyðingar
höfðu sem víxlarar. Þeir voru fésælir og
hlýttu ekki því verzlunarsiðferði, sem
kirkjan hélt að mönnum. Sumir höf-
undar telja að „peningar Gyðinga hafi
verið það eitur, sem varð þeim að aldur-
tila“ og annar segir, „hefðu Gyðingar
verið fátækir og valdamenn verið skuld-
lausir við þá, þá hefðu þeir aldrei verið
brenndir“.
Flagellantar voru pilagrimar, sem fóru
um löndin pískandi sjálfa sig með svip-
um og lemjandi sig með járnbútum,
jafnframt syngjandi undarlega sálma.
Þessir hópar voru alteknir siðbótarmóði
sem var nátengdur trúarlegum mein-
lætum. Það bar mest á þessum hópum
á árunum 1348—1350.
egar flageliantar komu inn í bæi
og borgir, streymdi bæjarfólkið á móti
þeim, til þess að virða fyrir sér þá
furðu, sem blasti við sjónum þess. Þeir
gengu í tvöfaldri röð, syngjandi og
hringlandi smábjöllum. Þeir voru ber-
fættir, klæddir síðum skikkjum, höfuð
þeirra voru hulin klæði og þar yfir var
hattur, sem náði niður að augum, þeir
litu alltaf til jarðar og svipur þeirra
bar vott um iðrun og meinlæti. í hægri
hendi héldu þeir á svipu. Klæðin voru
svort, nærklæðin hvít og hatturinn
grár. Rauðir krossar voru málaðir á
brjóst, bak og hatt. Fyrir fylkingunni
fóru fánaberar, sem héldu á ýmiskonar
myndum, blysum og logandi kertum.
Þegar hóparnir nálguðust kirkjurnar,
upphófu þeir iofgjörðarsöngva og tóku
að fletta sig klæðum, þar til þeir stóðu
á nærklæðum einum og tóku þá að
oíska sig svo að blóðið rann niður líkami
þeirra í stríðum straumum. Þegar inn i
kirkjurnar kom lögðust þeir á gólfið og
héldu áfram pyntingunum. Lega þeirra
á gólfinu sýndi hvers kyns synd þeirra
var. Þeir, sem svarið höfðu rangan eið,
lágu með upprétta þrjá fingur, hór-
karlar lágu á maganum, mor'ðingjar lágu
á bakinu. Þarna lágu þeir kyrrir á gólf-
inu meðan faðir-vorið var tuldrað fimm
sinnum. Síðan hófust svipuslögin.
Hópum þessum var alls staðar vel
tekið, þeim var bannað að biðjast bein-
inga, þeir urðu að sofa á hálmi og máttu
hvorki skera hár sitt né skegg, né þvo
andlit sín né líkama.
Fjöldi flagellanta var mjög mismun-
andi. í Þýringalandi fóru þeir um í
þrjú þúsund manna flokkum, í öðrum
béruðum töldu hóparnir allt að sex þús-
und manns. í Konstanz töldust þeir um
fjörutíu þúsund.
Trúarkenningar þeirra voru að nokkru
frábrug'ðnar opinberum kenningum
kirkjunnar, þeir álitu sig geta náð til
síns Guðs án meðalgöngu kirkjunnar,
þeir álitu að menn færu beint til himna,
ef þeir iðruðust nógsamlega, án viðkomu
og dvalar í hreinsunareldinum og í ýms-
ýmsu öðru voru skoðanir þeirra and-
stæðar skoðunum kirkjunnar. Sumir
þykjast marka vísinn að siðaskiptakenn-
ingunum í boðskap þeirra.
Annað fyrirbrigði sem kom upp eftir
Svarta dauða voru daasararnir. Dansæð-
ið greip fólkið og það dansaði bæði úti
og inni þar til það féll örmagna til jarð-
ar. Barnakrossferðir' voru einnig eitt
fyrirbrigðið og frásögnin af spilaranum,
sem lokkaði til sín börn með flautuspili,
er frá þessum tímum.
Að lokum létti plágunni, en síðar á
öldum geisaði sama farsótt öðru hvoru
allt fram á 17. öld. En sóttin ná’ði aldrei
slíku hámarki og um miðja 14. öld.
Áhrif Svarta dauða mörkuðu mjög sögu
og alla þróun í Evrópu og hann átti
mikinn þátt að mótun nýrra viðhorfa,
sem brutust fram með endurreisnar-
hreyfingunni og siðskiptunum. Sumir
höfundar vilja draga mörkin milli mið-
alda og nýju aldar með Svarta dauða
og er það engan veginn fráleitt.
hagalagdar
Þú nýtur þess ...
Heyrt hef ég sögu af gamalli konu,
sem sárnaði það svo, þegar skúr gerði
ofan í flekkinn hennar, sem var þurr,
að hún veifaði hrífunni til skýjanna og
mælti: „Þú nýtur þess Guð, að ég næ
ekki til þín.“ — Annarri konu merki-
legri heyrði ég sagt frá. — Hún stóð
a'ð þurrheyshirðingu með fólki sínu.
Stór ilmandi töðuflekkur var í túninu.
Þá dró upp krapaskúr og bar hana
fljótt yfir. Spurði þá fólkið, hvort ekki
ætti að ryðja heyinu í múga, en hætta
að binda heim. „Allir við sitt verk.
Guð heldur skúrinni frá meðan enginn
gætir að henni.“ Þetta fór svo. Skúrin
fór vítt um kring, en konan náði heyi
sínu, áður en hún kom þar.
(Eyjólfur á Hvoli.)
Framkv.stj.: Si^fús Jónsson
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson
Ritstj. fltr.: Gísli Sigurðsson
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6 Sími 22480.
Útgefandi: H.f Arvakur, Reykjavík
Undir stýri á
FORD
CORTINA
1967
Fúslega skal þáð játað, að
Cortinan hefur ekki hrifið mig
fram til þessa. Ekki hefur mér
beinlínis fundizt hann ljótur,
en þar fyrir hef ég ekki fundið
neit.t hrífandi við hann heldur.
Þessi skoðun byggist þó eink-
um og sér í lagi á því, að mér
fannst heldur ánægjulítið að
aka honum.
Ég fæ ekki betur séð en
þessi nýja Cortina af órgerð
1967 eigi lítið sameiginlegt með
hinum eldri órgerðum, annað
en nafnið. Þetta er hverjum
manni augljóst frá þeirri
stundu sem sezt er inn í bílinn.
Það er til dæmis ólíkt meira
lagt í sætin; þau eru hæfilega
mjúk og koma vel utan að
manni og eru satt áð segja
betri en í mörgum dýrari bíl-
um. Cortinan hefur líka iengið
nýjan ytri búning, Að vísu
mundi sá búningur ekki teljast
tii hinna meiri háttar snilld-
arverka í formsköpun bifreiða,
en allt um það hefur þeim í
Dagenham tekizt að feta ljúf-
lega hinn gullna meðalveg. Án
þess að vera hrífandi eða stór-
brotið er útlitið einstaklega
smekklega unnið. Línurnar
hafa fengið aukna mýkt; þær
eru lítið eitt íbjúgar og eng-
inn hefur farið varlegar með
kókflöskuútsláttinn en sá sem
teiknaði þennan bíl. Ég hygg áð
Cortinan falli mjög vel í smekk
hins almenna kaupanda.
Þær framfarir sem átt hafa
sér stað á ytra borðinu eru þó
lítilvægar á móti hinum raun-
verulegu endurbótum á bíln-
um sjálfum. Að aka þessum
bíl eða hinum eldri gerðum
Cortinunnar er gerólíkt. Ég
bjóst satt að segja ekki við
miklu að fenginni reynslu og
þessvegna kom þessi nýja Cor-
tina mér skemmtilega á óvart.
í innanbæjarumferð er Cortina
eins og nærri má geta lipur og
einstaklega auðveld í aKslri;
viðbragðið býsna gott enda hef-
ur vélaraflið verið auki’ð frá 57
upp í 65 hestöfl. Útsýnið er
dágott en póstar nokkuð sver-
ir, einkum um afturhornin.
Cortinan er svo lipur, að það
er á augabragði hægt að sveigja
fyrir holur eða ójöfnur í veg-
inum, líkt og maður væri á
reiðhjóli og þetta ásamt líflegri
vinnslu gefur bilnum sportlega
eiginleika, sem gaman er að
færa sér í nyt. Samt er því
ekki að neita, að á 80 til 100
kílómetra hraða á malarvegi,
er aksturinn í meira uppnámi
en svo, að talizt geti þægilegt
og enda þótt gaman sé áð aka
bílnum þannig spotta og spotta,
mundi ég telja að Cortinan
krefðist mikillar athygli og
mundi þreyta mann til lengd-
ar á þessum hraða. Mér virt-
ist, að bremsurnar væru af-
bragð, enda diskar að framan,
9,5 þumlungar í þvermál, en
borðar að aftan. Ótalið er þá
það, sem tvímælalaust er bezt:
Fjöðrunin. Hún er svo góð, að
hennar vegna er vel þess virði
að prófa Cortinuna. Líkt er og
á Rover 2000, sem er talinn
fjáðra bíla bezt, hefur nú ver-
ið tekin upp á Cortinunni svo-
kölluð Mc Persons-fjöðrun að
framan, en hún virðist hafa
greinilega yfirburði yfir venju-
lega gorma.
Útfærsla á mælaborði er að
vísu í fátæklegra lagi en nið-
urröðunin er smekkleg; kringl-
óttir mælar liggja vel við öku-
manni og loftrásirnar sín hvor-
um megin eru hreinasta af-
bragð. Ofan á mælaborðinu er
bólstra'ð skyggni, sem ver vel
og ætti að verða til þess að
ekki glampi á mælana. Það er
samstilling á öllum gírum og
prýðilega auðvelt að skipta, en
fyrir þá sem finnst það of mik-
ið fyrir lífinu haft, er fáanleg
sjálfskipting bæði fyrir Cor
tinu 1300 og 1500. Cortina 1500
kostar 190 þúsund og þegar
haft er í huga útlit, frágangur,
rými, eiginleikar og geta, þá
mundi sá sem Cortinuna kaup-
ir, teljast fá vel fyrir pening-
ana.
G.
3. september 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13