Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1967, Qupperneq 8
Skreiðin
Innsiglingin í Hópið
Garðhús. Þorbjörn í baksýn
GÓÐHÖFNIN
GRINDAVÍK
Eftir séra Císla Brynjólfsson
Allt fram yfir síðustu aldamót
var á lífi fólk fyrir austan Fjall,
sem tók svo til orða um sveitunga
sína, er löngu voru safnaðir til feðra
sinna: Hann er einn af þeim, sem
komu úr Eldinum. Þannig var tal-
að um þá, sem höfðu orðið að flýja
ógnir Skaftárelda og náð bólfestu í
útsveitum Suðurlandsundirlendis-
ins.
En löngu, löngu fyrr, mörgum öldum
áður en ölmusulýður Móðuharðindanna
hlaut að flýja hraunflóðið úr Laka,
höfðu orðið eldsumbrot í Skaftárþingi
með þeim afleiðingum að menn urðu að
flytjast þaðan á brott. Þeir voru að vísu
landnemar á þessum sló'ðum. Samt höfðu
þeir ekki tjaldað til einnar nætur held-
ur ætlað sér að una þar ævi sinnar
daga.
I Landnómu segir frá Hrólfi höggv-
anda. Hann átti syni tvo: Vémund og
Molda-Gnúp. Þeir voru vígamenn miklir
og járnsmiðir. Vémundur kvað þetta, er
hann var í smiðju sinni:
Eg bar einn
af ellefu
bana orð.
Blástu meir.
En hér segir ekki af Vémundi, hvorki
vígum hans né smíðum hans, heldur
hinum bróðurnum, Molda-Gnúpi, sem
kom til íslands og nam land milli Kúða-
fljóts og Eyjarár, þar sem nú er Álfta-
ver og austurhluti Mýrdalssands. Molda-
Gnúpur seldi mönnum af landnámi sínu
og gerðist þar fjölbyggt áður en jarð-
eldur rann ofan og urðu þeir nú að
flýja út yfir Sand, í Mýrdal. En ekki
var þeim leyfð þar vist til langframa,
enda sjálfsagt setinn bekkurinn. Vorið
eftir héldu þeir Molda-Gnúpur vestur í
Grindavík og staðfestust þar. „Þeir
höfðu fátt kvikfjár", segir í sögunni,
svo sem ekki var óeðlilegt eftir þessa
hrakningar. Skyldi maður nú ætla að
ekki hefði gengið greitt að koma upp
stórum bústofni á hrjóstrum Reykjaness,
„þessu geigvænlega héraði, þar sem
ferleg hraunflóð hafa brotizt hvert á
annað ofan frá fjöllunum og allt í sæ-
inn fram“, eins og Sveinn Pálsson kemst
að orði í frásögn af ferð sinni um Sand-
akraveg.
En hér fór á aðra leið. Enn af sonum
Molda-Gnúps hét Björn. Hann dreymdi
um nótt, að bergbúi kæmi til hans og
bauð áð gera félag við hann og þóttist
hann játa því. Eftir það kom hafur
til geita hans, og tímgaðist þá svo skjótt
fé hans, að hann varð vellauðugur. Eftir
það var hann kallaður Hafur-Björn, en
af bergbúanum fer ekki fleiri sögum
og ekki er þess getið hver varð hans
hlutur í þessu hálfmennska kompaníi.
En hversu mikið, sem hæft er í þess-
um þjóðsögukenndu frásögnum af auði
Hafur-Bjarnar í gangandi fé, þá er það
sjórinn en ekki landið, sem hefur fætt
Grindvíkinga engu síður en aðra Su’ður-
nesjamenn frá upphafi og til þessa dags.
Um 1700 bjuggu í Grindavík um 200
manns sem höfðu 66 kýr, 385 fullorðið
fé og 58 hross. Þetta eru ekki nema
eins og 2—3 væn bú nú á dögum.
I ritgerð Skúla fógeta um Gull-
bringu- og Kjósarsýslu 1782 segir hann
202 menn búsetta í Grindavík, alls 43
fjölskyldur. Á sjö jörðum eru þar 15
bændur, að presti meðtöldum og kaup-
manninum, 18 hjáleigumenn og 10
þurrabúðarmenn. En ekki er bústofn-
inn mikill: 55 kýr, rúmlega 300 fjár,
þar af 102 sauðir, en hrossin yfir 70.
Þetta er ekki nema eins og eitt stórt bú
nú á dögum. Það er heldur ekki von.
Hér er erfitt að framfleyta nokkrum
búpeningi að ráði. Því að það er eins
og segir í sóknarlýsingu sr. Geirs Bach-
manns, þá er „allt Grindavíkurland
ákaflega hrjóstrugt og grýtt ...“ Þáð
mun óhætt að fullyrða, að eigi finnist
á Suðurlandi jafngraslítil og gróðurlaus
sveit sem þessi. Varla má það heita, að
nokkurs staðar í nánd við bæi og í svo-
kölluðum heimahögum verði áð hesti
um hásumarið.
Það var því engin furða þótt sr. Geir
breytti til og færði sig þangað sem
mýkra var undir fótinn. Hann fékk
seinna Miklholt á Snæfellsnesi. Þó var
annáð í Grindavík ekki minni annmarki
heldur en grasleysið. Það var vatns-
skorturinn. Víðast hvar eru fjöruvötn
brúkuð til neyzlu eður þá þeim verri
sjóblendingur úr stöðupollum og gjám,
í hverjar sjórinn fellur að og út með
hverju sjávarfalli ... Það einasta renn-
andi vatn, sem finnst í nánad við bæi,
er í afardjúpri gjá, Baðstofu nefndri,
hér um bil 200 faðma frá bænum Húsa-
tóttum. Eru niður að vatninu nálega 15
faðmar eða máske 20, hvað ei verður
með vissu mælt, því það er ekki stand-
berg og vatnsdýpið, þar til að verður
komizt, við 3 faðma.
Þáð væri því mikil synd að segja að
gott væri undir bú á þessum slóðum
og engin furða þótt menn hefðu þar
„fátt kvikfjár" eins og í Landnámu seg-
ir.
Um búskap Grindvíkinga segir sr.
Geir Bachmann í fyrrnefndri sóknarlýs-
ingu, að kýr verði „alla tíma að hafa
inni nema þá tvo mánuði sem í seli eru.
Brim við Reykjanes
r
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
1. október 1967