Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1968, Blaðsíða 1

r

Þorsteinn í Laufási, höfundur þessarar ritgerðar, var fæddur að Gularási
í Landeyjum árið 1880, en ættaður undan Eyjafjöllum. Hann 61 aldur sinn í
Vestmannaeyjum og stundaði þar sjó frá bernsku fram á fullorðinsár. Um
langa ævi var hann skipstjóri og svo farsæll á sjónum, að aldrei missti hann
mann, en sótti þó manna mest og aflaði jafnan ágætlega. Hann var upphafs-
maður vélbátaútgerðar í Vestmannaeyjum árið 1906, ásamt Sigurði Sigur-
finnssyni, hreppstjóra.
Árið 1948 hætti hann sjómennsku. Eftir það fékkst hann allmikið við rit-
störf og er kunnast rita hans Formannsævi í Eyjum, þættir úr ævisögu
hans, sem komu á prent árið 1950.
Þessa ritgerð, sem hér birtist, samdi hann árið 1953. Hef ég búið hana undir
prentun.
Þorsteinn var mikill hæfileikamaður, enda forustumaður í starfsgrein sinni.
Hann andaðist 27. marz 1965. — Jóhann Gunnar Ólafsson.
Þorsteinn Jónsson í Laufási:
Fyrri hluti
Eigi er ein báran stök,
yfir Landeyjasand
dynja brimgarða blök,
búa sjómönnum grand,
magnast ólaga afl, —
einn fer kuggur í land,
rís úr gráðinu gafl,
þegar gegnir sem verst,
níu, skafl eftir skafl,
skálma boðar í lest,
— eigi er ein báran stök, —
ein er síðust og mest,
búka flylur og flök,
búka flytur og flök.
Þannig kvað hið rammíslenzkasta skáld ísiendinga á
síðas'ta tug 19. aldarinnar. Er sanni næst, að hin
geigvænlegu slys, sem urðu í Austur-Landeyjum
ve.urinn 1893, hafi orðið til þess að Grímur Thomsen
orti þetta stuíta en kjarnyrta kvæðisbrot.
Þessi sjóslys voru svo ægileg, að leit mun á jafn-
oka þeirra í slysfarasögu þjóðarinnar, og má þó
sannarlega segja, að ærið var af slysförum og hrak-
förum á liðnum öldum.
í þessari ritsmíð minni mun ég einkum ræða um
sjómennsku í Landeyjum og undir Eyjafjöllum, enda
er ég þar kunnugastur.
Ég er fæddur og ættaður úr Rangárþingi, en hefi
dvalið í Veslmanna.eyjum í 70 ár. Á æskuárum mín-
um var ég þrjú ár í Landeyjum og undir Fjöllunum.
Þessi héruð hafa því ætlð átt mikil ítök í mér, og ég
fylgzt af áhuga með því, sem þar hefur borið við.
Traust vináttu — frændsemi — og viðskiptasambönd
tengdu Ves'tmannaeyinga og Rangæinga langt fram
yfir aldam.ót og raunar ennþá, þó ekki sé í eins rík-
um mæli. En einkum á þetta þó við þá, sem búa
í austustu breppum Rangárvallasýslu.
Samgöngur voru tíðar á milli Lands og Eyja og
hefur svo verið öldum saman. í Eyjum voru Rang-
æingar í daglegu tali nefndir Landmenn, en hins-
Brugðið upp mynd af lífs-
baráttu liðinna kynslóða
vegar voru Vestmannaeyingar jafnan nefndir Eyja-
menn.
Mun ég í ritsmíð þessari nota þessi orð mieð sama
hætti og tíðkazt hef.ur, ef á þarf að halda.
Skip með svonefnt kýrvambarsegl. Teikning eftir
Sæmund Hólm
Ef litið er á landabréf af fslandi vekur það atlhygii,
að strandlína Rangárvallasýslu er nokkuð bogadreg-
in. Myndast ávalur tangi gagnvart Vestmannaeyjum,
svo að vegalengdin til hafnarinnar í Heimaey er að-
eins nær sex sjómílur eða um ellefu kd'lómetrair.
Þessi Tangi er nálægt hreppsmörkum Landeyja og
Eyj'afjalla, og var hann næsta mikilvægur fyrir
samgöngur milli Lands og Eyja. Ef vindur og sjór
voxu suðaus'tlægir, va>r ófært fyrir au-stan Tanga og
undir Fjallinu, en á hinn bóginn gat þá verið alfært
upp í Landeyjar. Þetta breyttist, ef sjór og vindur
voru við vestur. Átti þetta auðvitað við um allar
sjóferðir.
Barn að aldri lærði ég þessa fornu vísu:
Frá Eyrarbakka út í Vog,
er það mœldur vegur,
átján þúsund áratog
• áttatíu og fégur.
Sumarið 1896 var ég austur á Fáskrúðsfirði. Þá
heyrði ég Maríu Níelsdóttur á Höfðahúsum, nær átt-
ræða konu, hafa vísuna svona,
Úr Landeyja víðum vog
í Vestmannaeyja gjögur,
eru átján þúsund áratog
áttatíu og fjögur.
María sagðist hafa lært þessa vísu í æsku. Hún
hafði alið alla.n aldur sinn í Múlasýslum, en vísan er,
að ég held, óþekkt hér á Suðurlandi, eins og hún
hafði hana.
Hvor gerðin er upprunalegri og réttari?
Úr því verður líklega ekki skorið en hæpið mun
að miða vegalengdir við áratog, og má það hafa
verið gamansemi skóldsins.
Eins og flestum mun kunnug., er öll strand-
lengja Rangárvallasýslu ægissandar, óslitnir af öðru
en stórum og smáum vatna- og fljótaósum, sem engir
eru þó skipgengir.
Algert hafnleysi er því á öllu svæðinu frá Jökulsá
á Sólheimasandi að Þjórsá. Á milli þessara vatns-
falla sem takmarka aýsluna, eru fjörut.íu sjómílur eða
um 86 kílómetra vegarlengd.