Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1968, Blaðsíða 13

skák
Br að fer vel á því að byrja
þennan fyrsta skákþátt, er nú hefur
göngu sína í L.es'bókinni á nýju ári,
með skemmtilegri skák, sem náð hef-
ur heimsfrægð vegna þeirrar ein-
stæðu leikfléttu, sem gerir út um
skákina. Skáikin var tefld fyrir 55 ár-
um eða nánar tiltekið í L,ondon 1912.
Sá er stýrir hvítu mönnunum heitir
Edward Lasker, bandar'ískur. skák-
meistari, sem enn er á lífi, 82 ára
gamall. Honum hefur oft verið
ruglað saman við hinn þekktari
þýzka skákmeistara, Emmanuel
Lasker, er bar heimsmeistaratignina
í mörg ár.
Edward Lasker er fæddur í
Breslau, en fluttist stuttu fyrir fyrri
heimsstyrjöldina til Bandaríkjanna.
Hann tók þátt í mörgum ailþjóðlegum
skákmótum við ágætan orðstír á sín-
um yngri árum. Hann náði og þeim
frábæra árangri og vinna meistara-
tign fjögurra stórborga, Berlín, Lon-
d'on, New York og Chicago. Er hann
var á ferðalagi um England 19(12 var
það eitt af hans fyrstu verkum að
heimsækja Skákklútob Lundúna-
borgar. Þar var honum boðið í skák,
svokallaða Fimmmínútnauskák, sem
þá var mjög vinsæl. Klukkur beggja
eru þá stilltar á 12 eins og í venju-
legri kappskák, en hvorugur tefl-
enda má hugsa lengur en sem nemur
5 m'ínútum meira en sem andstæð-
ingurinn hefur notað. Sá, sem er
lengi gefur þannig amdstæðingum
einnig drjúgan tíma, en sá, sem er
fljótur þvingar andstæðinginn til að
auka hraðann.
Hvítt: Edward Lasiker
Svart: Sir George A. Xhomas
Hollenzk vörn.
1. d4 e6
2. Rf3 í5
3. Rc3 Rf6
4. Bg5 Be7
í daig er talið sterkara að leika
4. — Ðb4 til þess að hindra drottn-
ingarriddarann í að taka þátt í bar-
daganum um yfirráðin á miðtoorðinu.
5. Bxf6 Bxf6
6. e4 fxe4
7. Rxe4
Skákin hefir nú teflzt með breyttri
leikjaröð á sama hátt og teflt er
Staunton-bragð: 1. d4 f5 2. e4 fxe4
3. Rc3 Rf6 4. Bg5 os.frv. Skákin hef-
ir toirzt þannig í ýmsum blöðum og
bókum, en aðspurður staðfestir
Lasker sjálfur hina réttu leikjaröð,
er.hér birtist.
7. — b6?
Svartur uggir ekki að sér og skynj-
ar ekki hættuna, sem yfir vofir. Eft-
ir 7. — d5 8. Rxf6 gxf6! (til þess að
veikja ekki reitinn e‘5), sem ekki
minni menn en hinir þekktu skák-
skýrendur Pachman og Dr. Euwe
hafa mælt með, hefur svartur góða
möguleika á að ná jafnri stöðu.
8. Re5 0-0
9. Bd3 Bb7?
Að sjálfsögðu geta allir verið sam-
mála u-m að betra hefði verið fyrir
svartan að skipta á riddurum á e5 og
leika síðan Dh4, þó svo hvíta peðið á
e5 gæti orðið svarti Þrándur í Götu.
Seinni kynslóðir mega samt þakka
fyrir að svo varð ekki, því þá hefði
þessi skák ekki orðið slíkt gersemi.
10. Dh5 De7
Svartur hefur í huga að svara 11.
Rxf6 með gxf6.
11. Dxh7f!! Kh7
12. Rxf6ft Kli6
13. Re-g4f Kg5
14. h4f
Fyrir 50 árum benti ástralskur
skákmaður, Purdi að nafni, Lasker á
það að hvitur gæti mátað einum leik
fyrr með þvi að leika 14. f'4f Kh4
(Kxf4 15. g3f Kf3 16. 0-0f!) 15.
g3f Kh3 16. Bflf Bg2 17. Rf2 mát.
14. — Kf4
15. g3f Kf3
16. Be2f Kg2
17. Hh2f Kgl
18. 0-0-0 mát.
Lasker uppgötvaði það sjálfur
seinna, að 'hann hefði getað stytt
hana um einn leik. jafnvel þó hann
léki 14. h4, því eftir 16. 0-0 á svartur
ekkert svar við 17. Rh2 mát. Þetta
framhald hefur mörgum yfirsézt,'sem
birt hafa skákina, þar á meðal Lask-
er sjálfum. En eins og Lasker segir
sjálfur: .,En hið raunverulega fram-
hald þar sem hvíti kóngurinn á þátt
í mátinu gefur skákinni kannski fal-
legri lokasvip“. Og um það geta víst
allir verið sammála. Og rúsínan í
pylsuendann á þessu ævintýri er að
það var ekki fyrr en eftir skákina að
Lasker vissi að hann hafði verið að
tefla við sjálfan Lundúnameistarann
Sir Georg Thomas! . .

Pirandello
Framhal'd af bls. 3.
Pirandellos. Leikhús í leik-
húsinu, leikur á mismunandi
sviffum og persónur, sem eig-
inlega eru fangar hlutverka
sinna, mynda uppistöðu í leik
Pirandellos að raunveruleika
okkar ásamt því, sem hann
nefnir „senso del contrario".
Lífsviffhorf Pirandellos og
frábær leikhústækni hans
koma bezt fram í „Sex pcr-
sónum“, þar sem sex nafn-
lausar mannverur ryffjast inn
á affalæfingu í leikhúsi og til-
kynna áhorfendum, aff í staff
(lista-) verksins munu þeir
taka til flutnings lif sjálfra
sín. Hér rekur listin í vörð-
urnar. Lífiff er formlaust og
ómótanlegt. Listin hefur sitt
fyrirfram ákveffna form. Ó-
mögulegt er aff fá úr því skor
iff, hvort er mikilvægara,
leikurinn á leiksviffinu effa
leikurinn, sem lifir í persón-
unum sex. Kannski er þaff
affeins á færi ofurmenna aff
gæffa líf sitt formi effa stíl
hvert augnablik og hafa
þannig hemil á effli sínu. í
Hinrik IV heppnast þaff, —
næstum því. „í kvöld látum
viff gamminn geisa“ er vafa-
laust auffugast af hugarflugi
og glæsilegast leikrita Pir-
andellos, og í því verki nær
hin sérstæffa leikhústækni
hans mestri fullkomnun.
Leikaramir leika mörg hlut-
verk samtímis, leikstjórinn
er hafffur meff á sviffinu, og
áhorfendur virffast taka virk-
an þátt í leiknum, þar sem
leikarar í búningum sitja á
víff og dreif um salinn. Þetta
er leikrit í leikritinu.
Og líta skal á leikhúsiff sem
leikhús, sem listrænan leik aff
veruleikanum, en háffan
ákveffnum reglum forms. Lcik
list Pirandellos byggist ekki
á því aff blekkja áhorfand-
ann til aff hrífast meff af
leiknum. Þvert á móti á á-
horfendum alltaf aff vera
ljóst, aff þaff, sem þeir sjá,
er leikrit. Þetta er sem sagt
„verfremdung“ í framkvæmd,
áffur en þaff hugtak var upp
fundiff. Skoffanir eru rökfast
fram settar af jafnaffargeffi og
einlægni til aff veruleiki list-
arinnar virðist og sé sann-
ari og raunverulegri en veru-
leiki hversdagslífsins. En þótt
Pirandello affhylltist ekki
metafísiskar blekkingar, skap
affi hann þó á sviffinu veru-
leika, sem er án fasts ramma,
— blekkingar og f jarrænt and
rúmsloft blandast veruleikan-
um til aff gefa skáldlegan blæ.
Og þaff var kannski alveg ó-
umflýjanlegt, cf viff höfum í
huga, hve persónulegur stíll
hugmyndaleikrita hans er.
„Raunveruleikinn er hara
breytileg og svífandi blekk-
ing, sem tekur á sig eina
mynd í dag og affra á morg-
un, veltur á vilja yffar, til-
finningum yffar, sem svo er
stjórnaff af vitsmunum, og
þeir sýna yffur allt á einn
hátt í dag og annan á morg-
un . . . . hver veit livernig?"
Eins og nærri má geta leiffa
tilraunir Firandellos meff
hugmyndir á leiksviði til
mjög mikils symbólisma í
leiklistinni. Þessi sterka til-
hneiging til symbólisma veik-
ir einkum mörg síðari verk
höfundarins og dregur úr
leikrænum og sviffrænum
álirifum leikritanna. Þessir
ágallar, sem í fræffilcgum
hugleiffingum virffast nokkuff
þungir á metskálunum, urffu
þó ekki til aff minnka þau
áhrif, sem verkin höfffu á
samtíff sína og síffari tíma.
Jafnt meff boðskap sinum
sem leiklistartækni hefur
Pirandello rutt braut öllum
þeim nýju stefnum, sem viff
höfum upplifað í leikhúsi
síffastliðinna fimmtíu ára, —
absúrdistunum, tilraunamönn
um í leiklist, þ.e.a.s. framúr-
stefnumönnum. Þaff ætti aff
nægja aff telja upp nokkra
leikritahöfunda, sem veriff
hafa undir sterkum áhrifum
frá þessum afstæða ítala: Ada
mov, Albee, Anouilh, Beck-
ett, Carnus, Cocteau, Gelber,
Genet, Giraudoux, Ionesco,
O’NeilI, Pinter, Sartre, Vaut-
hier, Wilder ....
Leikritun Pirandellos var í
anda eftirfarandi kenningar
hans: Listin sækir efniviff
sinn í lífiff, listin göfgar líf-
iff, — sem sagt listin er dýr-
mætari.
Dembdi úr
Framlhald af bls. 9
— Og hvað finnst þér þá mikilvæg-
ast?
— Að eiga gott heimili. Og þeim mun
sterkari finnst manni sá bakgrunnur,
þegar árin færast yfir.
— — — Og áður en ég veit af er
komið kvöld. Bakarinn segist helzt fara
snemima að sofa. En hann er miorgun-
maður, sem oftast er kominn til vinnu
sinnar á undan öðrum. Og ég kveð með
bezta þakklæti fyrir spjallið.
,Cm aflabrögff.
(Úr bréfi sr. Páls í Gaulverjabæ til
Þorsteins læknis í Vestmannaeyjum 30.
jan. ’82.)
Um aflabrögð er ei að tala og aldrei róið
loftið sífellt golugróið.
Ýsan kemur ei á land og ýmsir svelta,
að umrenningum garmar gelta.
Brúuð er hún Baugstaðaá og betur fór
það
héraðsnefnd í sumar sór það.
Ríklundaður Ránarver á rekastallinn
hefur blessa'ð Bæjarkallinn.
Fengið hef ég fjögur tré og fjölda kefla
brátt fer ég að höggva og hefla.
Dvínaffi manndómur.
Eftir pláguna kom snjóavetur hinn
mesti. Var svo mikill hrossafellir og
sauðfjár fyrir sunnan, að trautt munidu
menn þvílíkan. Átti staðurinn á Skál-
holti um haustið þrjú hunidruð hross
roskin en ótal þrevetur og yngri. En
um vorið lifðu eigi fleiri á staðnum og
öllum staðarbúum fyrir ofan heiði en
35 klifbær, en 24 hestar voru að auki,
er Vilkin biskup átti sjálfur sumar-
staðna og genigu í Hestfjalli. Höfðu þá
biskupar oftast í þann tíma 12 útibú
og var eitt á Útskálum í Garði en hin
í Árnessýslu og Rangárvalla og var það
kallað fyrir ofan heiði. Lagðist þá viða
í auðn mikill hluti sveita og dvínuðu
mjög nytsemdarverk, sáðverk, salt-
gjörð .sagnarit og annar manndómur.
(Árbækur Espólíns — 1405).
Er hún skribent?
Tei ég vanséð, hvort þess finnast
dæmi í bókmenntasögu íslands, að
nokkur kona hafi verið manni sínum
svo ómissandi sem Ranruveig Jónsdóttir
var Jóni Espólín. Ég hef heyrt þá sögu-
sögn, að eitt sinn hafi margir gestir
verið verið staddir norður á Möðru-
völlum . , . Hafi þá einhver gestanna
spurt, er menn sátu undir borðum,
hverju það sœtti, hve mifclu Espólín
fengi áorkað um ritstörfin. Amtmaður
eða einhver an>nar á þá að hafa svarað,
að kona hans hjálpði honum. Björn
Gunnlaugsson, yfirkennari síðar, greip
þá fvam í og spurði heldur barnalega:
„Er hún þá skribent"? (rithöfundur).
Menn hlógu að þeasari spurningu. Nei,
Rannveig var ekki rithöfundur. En hún
studdi einn hinn mikilvirkasta rithöf-
und íslands með sinni hlýju kven-
mannshendi og veitti honum þann
vinnufrið, sem honum var nauðsynlegur.
(Árni Pálsson.)
14. janúar 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13