Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1968, Blaðsíða 13

BÆKUR
FRÁ BOIMIMBERS
August Strindherg: Klostret. Utgiven
med kommentarer av C. G. Bjurström.
Albert Bonniers förlag 1966. Stockholm
Nafn þessarar bókar á rætur að
rekja til veitingastofu samnefndrar í
Berlín, sem var athvarf Strindbergs og
nokkurra annarra listamanna árin 1892
og 1893. Til Berlínar hélt Strindberg
haustið 1892 eftir skilnað sinn frá Siri
von Essen. Pór
þá í hönd tíma-
bil vonbrigða og
mótdrægni, fjár-
hagserfiðleika og
lamaðrar starfs-
getu. Strindberg
gat ekki skrifað
og gaf sig í þess
stað af vaxandi
áhuga að náttúru
visindum.
Um þessar mundir kynntist hann ungu
austurrísku blaðakonunni, Fridu Uhl,
sem varð önnur kona hans. Hjónaband
þeirra var stormasamt og stóð skamma
hríð. Til þess var stofnað á Helgoland
í maí 1893 og því sleit með kveðjukossi
á götu í París í október 1894.
í þessari bók segir frá Berlínardög-
unum og hjónabandi Strindbergs og
Fridu Uhl. Bókin er skrifuð rétt fyrir
aldamótin. Upphaflega gerði Strindberg
ráð fyrir því, að hún yrði í tveimur
hlutum, en síðari hlutinn var aldrei
skrifaður. Fyrri hlutinn birtist í fyrsta
skipti í upphaflegri mynd í þessari út-
gáfu Bjurströms. Ástæðan til þess, að
Klostret var ekki gefin út á sínum
tíma, er talin hafa verið sú, hve ná-
kvæma sjálfsævisögu var hér um að
ræða. Hvarf Strindberg því að því
ráði, að breyta bæði nöfnum og stað-
fræði og þannig kom verkið út 1902
í safninu Fagervik och Skamsund, og
bar þar heitið Karantaram'ástarens andra
beráttelser. í þeirri útgáfu lagði Strind-
berg sig fram um að eyða öllum þráð-
um, sem rekja mátti til upprunans.
Sögusviðið var flutt til Danmerkur, Ber
lín varð Kaupmannahöfn, Mondsee í
Austurríki var breytt í Arreskovsö á
Jótlandi, Strindberg, sem í Klostret er
nefndur ”kvenhatari“ og ”Svíi“, er
norskt leikritaskáld í Karantánmastar-
en andra berattelser og Frida Uhl er
ekki "fegurst í Wín“, heldur í Kaup-
mannahöfn. Auk þessara breytinga,
felldi Strindberg alveg niður fyrsta
hluta verksins.
Þennan fyrsta hluta hefur C. G. Bjur
ström dregið fram í upphaflegri mynd
og með því að styðjast við frumhandrit
að hinum hlutanum hefur hann getað
komið bókinni saman í upprunalega
heild. Kemur þetta verk Strindbergs
þannig fyrir almenningssjónir í heild
sinni í fyrsta skipti í þessari útgáfu.
Evert Taube: Jag kommer av ett
brusandi hav. Frán technar och málar-
tiden I. Samlade beráttelser med till-
hörande visor och ballader. I. Albert
Bonniers förlag. Stockholm.
Evert Taube hefur stundum verið
kallaður þjóðskáld í Svíþjóð og hefur
sú nafngift verið rökstudd með því
annars vegar, að hann er þekktur og
dáður af allri sænsku þjóðinni, en hins
vegar fyrir þá sök, að í skáldskap
sínum hefur hann
túlkað geðhrif og
minni, sem eru
sérkennandi fyrir
Svíþjóð og Svía.
í þessari bók,
sem er fyrsti
hluti endurminn-
inga höfundar í
átta bindum, birt-
ir hann fremst
nokkur af kvæð-
um sinum og vísum, sem löngu eru á
hvers manns vörum í heimalandi hans.
Fyrst er óður til Gautaborgar og þarna
eru einnig vísurnar um Friðþjóð Ander-
sen, sænska sjómanninn, sem varð vega-
villtur í Buenos Aires. Átakanlegast
þessara ljóða er kvæðið um Karl
Stranne, sem Englendingar gleymdu
bundnum við mastrið þegar faðir hans
bjargaði þeim úti fyrir vesturströnd
Svíþjóðar.
Þegar ljóðunum sleppir skiptist bók-
in í tvo kafla. Hinn fyrri heitir Jag
kommer av ett brusande hav og lýsir
höfundur þar frumbernsku sinni á löð-
urbarinni eyju úti fyrir vesturströnd
Svíþjóðar. Eru myndirnar sem hann
dregur upp af fyrstu endurminningum
sínum einkar hugljúfar og fallegar. En
öðru vísi horfir við þegar lengra kem-
ur og hann byrjar að skynja ógnir
hafrótsins úti fyrir ströndinni. Þar seg-
ir á einum stað: ”Hvílík harmaminning
þú ert, sænska vesturströnd. Ég heyri
ekki svo garg máfa þinna að mér komi
ekki í hug öll neyðaróp drukknandi
sjómanna, sem þú hefur þaggað niður
í með saltvatni, sunnan frá Kolli og
norður til Svínaboða, og mest umhverf-
is Níðingana, Vinga og Pater Noster.
Og þegar ég heyri viðkvæmnislegt eim-
pípuvæl strandferðabátsins, verður mér
hugsað til allra grátandi ekkjanna og
föðurlausu barnanna . . .“.
Útþrána hefur Taube drukkið í sig
með móðurmjólkinni og eftir stutt nám
við Listaakademíuna í Stokkhólmi réð-
ist hann á kolaskip og næstu árin dvald
ist hann í Argentínu, en kom til Ev-
rópu aftur á stríðsárunum fyrri. Síðari
hluti fyrsta bindis endurminninganna
geymir ýmsar svipmyndir frá þessum
árum, blandaðar sögnum og skáldleg-
um hugleiðingum. Hvergi dylst það í
þessum frásögnum, að það er listamað-
ur, sem er á ferð og dregur upp lif-
andi og litríkar myndir frá Buones
Aires, París og Miðjarðarhafsströndum.
Evert Taube: Pá kryss med Ellinor.
Mánga hundra gröna mil. Frán tecknar-
och málartiden. 2. Samlade beráttelser
med tillhörande visor och ballader. II.
Albert Bonniers förlag. Stokkholm.
Þetta bindi endurminninga Evert Tau
bes hefst á söngvum og ljóðum eins
og fyrsta bindið. Þá taka við dagbókar
brot þegar útþráin grípur listamanninn
aftur síðsumars 1920 og hann lýsir
björtum dögum í Suður-Evrópu þetta
sumar og haust. Næst segir hann frá
dvöl sinni um borð í kaupskipinu Elli-
nor. Fyrst er lónað í Eystrasalti, en
jafnvel þó skipið bíði byrjar verður
umhverfið litríkt og lifandi séð með
listamannsaugum og Taube dregur upp
skemmtilegar og bráðfyndnar myndir.
í Mánga hundra gröna mil eru svip-
myndir úr ýmsum heimshornum, Suður-
Ameríku, Havanna og frá Vinga, fæð-
ingareyju höfundar úti fyrir vestur-
strönd Svíþjóðar. Þessir kaflar eru
einnig fleygaðir ljóðum eftir höfund-
inn, því margt verður Taube að yrkis-
efni. Fjölhæfnin er aðal hans og frá-
sögnin verður aldrei langdregin.
Ivar Lo-Johansson: Astronomens hus
En roman om kárleken och áran. AI-
bert Bonniers förlag. Stockholm 1966.
Ástin og framinn er viðfangsefni Lo-
Johanssons í þessari bók. Aðalsögu-
hetjan er Bo Propst, þrjátíu og sjö
ára gamall rithöfundur, sem hefur öðl-
azt mikla viðurkenningu, frama og auð.
Enda þótt slíkur maður hljóti að eiga
margra kosta völ
hefur hann ráð-
ið sig sem vinnu-
mann á búgarði í
hieimahögunum
og þar gerist sag-
an. Propst starf-
ar, lifir og hrær-
ist í því andrúms
lofti sem umleik-
ur búgarðinn í
önn og hvíld,
og starfsfélagar hans koma mikið við
sögu, einkum hjónaleysin Eiríkur og
Eva, ungt fólk, sem nýtur þess, sem
lífið hefur að bjóða. En sjálfur lifir
Propst að nokkru í heimi minninganna,
þess sem var fyrir tíu árum, þegar
ævntýrið með Manu átti sér stað.
Árið 1932 kom út skáldsaga eftir
Ivar Lo-Johansson, sem hét Mána ar
död. Astronomens hus er framhald af
þeirfi bók og lýsir sömu persónum. Nú
eru liðin tíu ár frá því að Mána dó,
en þó víkur minningin um hana vart
úr huga Propst. Ósvarað er þeirri spurn
ingu hvort það var af hans völdum,
sem hún féll í fossinn þegar deila
þeirra stóð sem hæst. Hitt er Propst
staðreynd, að hann vildi losna við
Mánu og ástin, sem var hennar aðal,
taldi hann sér fjötur um fót og standa
í vegi fyrir því að hann gæti náð
þeim frama og þeirri viðurkenningu,
sem hugur hans stóð til. Framinn í
þeim skilningi var honum meira virði
en ástin. Og þegar . hann hafði deytt
ástina var honum ekki lengur nein
hindrun búin á framabrautinni.
Astronomens hus er byggð um and-
stæður. Þar togast á veruleiki og draum
ur, líðandi stund og minning þess sem
var, jörð og himinn. Propst fær að
reyna það áþreifanlega, að hann er ekki
laus við ástina enda þótt hann hafi
lagt allt í frama sinn. Hann sezt að
lokum að í ”Húsi stjörnufræðingsins",
sem sérvitringur nokkur hafði byggt
sem stjörnuathugunarstöð og íbúðarhús
í senn. Þetta hús innréttar Propst eins
og hann heWuT að Mána hefði viljað
hafa það. Þetta er meginniðurstaða bók
arinnar, sem er hátt á fjórða hundrað
blaðsíður, rituð í hefðbundnum stíl,
læsileg og óleiðigjörn.
J. H. A.
skak
Árið 1834 var tefld bréfskák milli
Lundúnaborgar og Parísar. Frakkarnir
beittu þá þessari vörn, sem eftir það
bár nafn þeirra. Þetta varnarkerfi nýt-
ur enn þann dag í dag mikilla vin-
sælda og meðal þekktra skákmeistara,
sem hafa mikið dálæti á Franskri vörn
eru þeir Botwinnik og Petrosjan nú-
verandi heimsmeistari. Þekktur þýzk-
ur skókmeistari E. Bogoljubow tefldi
eitt sinn fjöltefli í heimalandi sínu og
þá kom dálítið spaugilegt atvik fyrir,
en Bogoljubow var þekktur fyrir spaug
semi sína. Einn keppandanna var kona
og hún beitti einmitt Franskri vörn,
en lenti fljótlega í vandræðum.
Hvítt: Bogoljubow
Svart: Konan
1. e4 e6
2. d4 d5
3. Rc3 dxe4
4. Rxe4 Rd7
5. Rf3 Rg-f6
6. Rf3-g5 Be7
7. Rxf7 Kxf7
8. Rg5f
Þegar Bogoljubow kom aftur að borð
inu var konan mjög áhyggjufull og
sagði: „Ef ég nú fer með kónginn til
g8 gerir riddari yðar svo mikinn usla
í liði mínu, og ef ég fer með kónginn
til e8 tapa ég drottningunni". Bogolju-
bow var fullur samúðar og gerði kon-
unni það boð að snúa borðinu við,
þannig að hann hefði svart. Konan tók
boðinu feginshendi og þá varð fram-
haldið þannig:
8. - Kg8
9. Rxe6 De8
OG nú virtist meistarinn svo sannar
lega vera að tapa. Konan hélt sigri
hrósandi áfram
10. Rxc7
Nú já, þér ætlið að drepa drottn-
inguna mína eða hrókinn — ég ætla að
segja skák með biskup-
10. - Bb4
Tvískák og mát!
Eftirfarandi er haft eftir hinum þekkta
skákmeistara Tartakower:
Afleikirnir eru alltaf fyrir hendi,
þeir bíða einungis eftir að verða leikn
ir. Skák má venjulega skifta í þrjá
hluta: Byrjunin, þar sem þú vonar
að fá betri stöðu. Miðtaflið, þar sem
þú heldur þig hafa betri stöðu og að
lokum endataflið, þar sem veizt að þú
hefur tapaða skák.
Skákdæmi.
Hvítur leikur og vinnur
Lausn í næsta þætti.
28. janúar 1068
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13