Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1968, Side 9

Krist mun faraóinn Sesostris 2. hafa
skipulagt borg eftir þessu kerfi og borg
in Milet í Litlu Asíu var á 5. öld ekki
ólíkt skipulögð og New York er nú.
En hvernig verða borgir framtíðar-
innar? Ef marka má eitthvað af því
sem er í byggingu um þessar mundir
þá mætti halda að Brasilía hin nýja
gæfi einhverja vísbendingu. Grunnplan
það þó nýjung, því þannig lét Alex-
ander mikli skipuleggja Alexandríu í
Egyptalandi. Hinsvegar er það nýtt
Gruimteikning af Brasilíu.
Opinberu byggingarnar eru
meðfram breiðgötunni, sem
snýr þvert á vatnið en íbúða-
hverfin mynda tvær álmur,
sem snúa þvert á aðalgötuna.
hæð. Þar er regla skákborðsins enn í
heiðri höfð, blokkirnar mynda ”ná-
grenni" með sérstökum búðakjörnum og
skólum Þetta er einkennileg borg: Sami
arkitektinn hefur sett sinn svip á alla
hluti og hér er í íbúðahverfunum kosin
gagnstæð lausn við það sem vinsælast
er í Evrópu: að láta gatnakerfið verða
líkt og æðar í laufblaði. Hér eru sömu
hugmyndirnar og í Babyloníu og Millet
enn á ferðinni og Niemeyer og Costa
hafa aðeins hugsað fyrir því stórbrotna
hér í Brasilíu ekki apá eftir, heldur
einungis útfæra sjálfstæðan arkitektúr
og nota til þess nýjustu byggingatækni.
Það kemur ekki til mála að hverfa til
hinna venjubundnu byggingahátta.
Þessvegna mundu 90 byggingaáætl-
ana, sem verið er að framkvæma vítt
og breitt um iandið, ekki koma til greina
í Brasilíu“.
Það hefur í bili verið gert ráð fyrir
að hálf milljón manna muni búa í höfuð
borginni. Eftir er að vita, hvort allt
það fólk sættir sig við stífnina í skipu-
lagningu Lucio Costa, eða hvort einhver
frávik verða leyfð og framkvæmd eftir
að hann og Niemeyer eru fallnir frá.
Það er alls ekki útilokað, að svona af-
skaplega skipulögð borg án minnstu ó-
reiðu, verði beinlínis óþolandi.
Það er ekkert einsdæmi, að þjóðir
hafi ákveðið að byggja heila höfuð-
borg frá grunni. Þannig varð Canberra
í Ástralíu til, en gagnstætt þeirri þjóð-
legu vakningu og þeim almenna áhuga,
sem Brasilía hefur átt að fagna þar í
landi, var Canberra neyðarúrræði,
byggð með hangandi hendi og hálfum
huga.
Brasilía hefur verið þökkuð Kubits-
chek forseta, en í rauninni var löngu
áður búið að ákveða höfuðborgarbygg-
ingu á sléttunni Serra dos Pireneus,
rétt sunnan við Amazonskóginn. Þegar
Kubitschek varð forseti 1956, hratt
hann málinu í framkvæmd og gerði allt
sem honum var unnt til þess, að höfuð-
vorið 1960, en þeirri athöfn virtist hafa
verið hráðað eftir mætti, því aðeins lið-
lega 1% embættismanna ríkisins gátu
þá flutt sig í nýju byggingarnar í höfuð
borginni.
Brasilía hefur haldið áfram að vaxa
síðan og það hefur ekki borið á neinni
uppgjöf síðan Kubitschek vék úr for-
setastóli. Það er ekki líklegt að hinn
nýi höfuðstaður hljóti sömu örlög og
Echet-Aton við Níl eða Samarra við
Tigris. Enda hafa sumar hliðstæður
heppnazt. Þannig var stofnað til Péturs
borgar í Rússlandi og raunar er Was-
hington líka í þessum flokki
f nútímanum hafa verið gerðar fleiri
tilraunir með framtíðarborgir byggðar
frá grunni. Fyrir utan Brasilíu Nie-
meyers er líklega Chandigarh á Ind-
landi kunnust. Tildrög málsins voru
þau, að árið 1947 skiptist héraðið Pun-
jab: tveir þriðjuhlutar þess og þar á
meðal höfðuðstaðurinn Lahore lögðust
undir Pakistan, en þriðjungur varð sér
stakt ríki í sambandi við Indland. þar
vantaði höfuðborg og ábyrgir menn í
Punjab fóru ekki skemur en til Parísar
til þess að leita uppi mann, sem hugsan
lega gæti skipulagt fyrir þá höfuðborg.
Þeir- bönkuðu uppá hjá Charlesi nokkr
um Jeanneret, sem kunnari hefur orð-
ið undir nafninu Le Corbusier. Hann
tók að sér verkið og gerði eins og Nie-
meyer ráð fyrir 500 þúsund manna
borg. Árið 1960 voru þó aðeins 180
þúsund manns búsett í borginni.
toySSiáai? fx>á
við Brasilíu, að tvö glæsileg aðalstræti
liggja eftir álmum krossins og mætast
í miðju. Meðfram annari aðalgötunni
eru opinberar byggingar sem heyra til
höfuðborg: Þinghöll, forsetahöll, hótel,
dómkirkja, ráðunéytisbyggingar og
vörusýningahús. Hinn armur krossins,
sem er þversum liggur á þessa götu er
miklu breiðari og hann rúmar íbúða-
hverfin. Til dæmis um, hversu risa-
stórar aðalgötur Brasilíu eru, má geta
þess að önnur aðalgatan er 6 km löng
og 350 metra breið. Ein mesta breið-
gata Evrópu, Champs Elysées í París
er 2.5 km löng og 70 metra breið. Af
þeim samanburði sést að meginstræti
Brasilíu eru risavaxin og fyrir vikið
verða feiknarlegar vegalengdir innan
borgarinnar. Borgin er ”monúmentölsk“
í eðli sínu. Skipuleggjarinn Lucis Costa
og arkitektinn Oscar Niemeyer hafa
ekki látið slíkt fækifæri ónotuð til að
reisa sér sjálfum veglegan minnisvar'ða.
Borgin á sér marga aðdáendur, sem sjá
í þessari útfærslu þeirra Costa og Nie-
meyers hina fyrstu framtíðarborg. En
þar eru ekki allir sammála fremur en
fyrri daginn. Andstæðingar skipulags-
ins í Brasilíu segja að dómnefndin
hafi fallið fyrir frumdrögum Costa og
Niemeyers, en í rauninni hafi þeir ekki
haft hugmynd um útfærslu borgarinnar
í smærri atriðum.
Skrautblómin í hnappagati borgar-
innar eru opinberu hallirnar meðfram
búlivarðinum mikla. Stórt stöðuvatn
var búið til í skeifu utan um borgina
til þess að gera borgarstæðið fegurra.
Skrautgatan mikla með opinberu höll-
unum endar á tanga sem skagar út í
þetta vatn. Hallir Niemeyers eru næsta
nýtízkulegar: tvær þeirra eru 100 metra
háar og ein þeirra minnir nokkuð á
byggingu Sameinuðu þjóðanna í New
York. Þar er há meginbygging og skál-
arlaga bygging við hliðina: þar í er
þingið.
Þar sem búlivarður hinna miklu halla
sker aðalgötu íbúðahverfanna, eru mið-
stöðvar skemmtanalífs og menningar.
íbúum borgarinnar er að mestu ætlað
að búa í sex hæða blokkum, þær eru
byggðar á súlum og þar er engin jarð-
BORGIR
NÚTÍMANS
OG
FRAMTÍÐAR-
INNAR
Gísli Sigurðsson
tók saman.
Bygging hæstaréttar í
Chandigarli. Arkitekt: Le
Corbusier. Byggingar
lians þykja stórkostlegar,
en íbúarnir fella sig ekki
vel við skipulagið.
Það vantar alveg þröngar smágötur
innan um og saman við: Það manneskju
lega virðist hafa gleymzt.
Handan vatnsins verða byggð hverfi
einbýlishúsa á fallegum töngum, en
einnig þau eiga að vera í sámræmi við
forskrift Niemeyers. Bæði þar í land-
inu og annarsstaðar hefur Niemeyer
verið ásakaður fyrir einræðishneygðir,
en slíkum röddum hefur hann svarað
þannig:
„Það var nauðsynlegt, að arkitektúr
Brasilíu fengi agað form, sem væri í
samræmi við byggingar úr járnbentri
steinsteypu. Þar fyrir utan viljum við
borgarbyggingin yrði í framtíðinni tal-
in hans verk. Að sumu leyti var verkið
unnið meira af kappi en forsjá, Það
vantaði vegi og járnbraut, en flugvöll-
ur var settur á staðinn fyrst allra
framkvæmda og allt byggingarefni, þar
á meðal öll þau firn af sementi, sem
til þurfti, - var flutt flugleiðis. Bygg-
ingarkostnaðurinn varð allt að tuttugu
sinnum hærri en eðillegt mátti kallast,
en Kubitschek rak miskunnarlaust á
eftir, því hann átti að víkja úr em-
bætti 1961 og þá átti þessi stórkostlegi
minnisvarði um hann og Niemeyer að
vera til í aðalatriðum. Vígslan fór fram
Þessi splunkunýja borg Le Corbusi-
ers var nefnd eftir þorpinu Chandiharh
sem stóð þar nærri. Borgarstæðið er
á sléttlendi við rætur Himalayafjall-
anna og þykir framúrskarandi fagurt.
Og þarna átti vissulega allt að vera
til fyrirmyndar:Hver hlutur á sínum
stað: íbúðahverfin útaf fyrir sig, menn-
ingarstofnanir, skemmtistaðir, viðskipta
miðstöðvar, iðnaðarhverfi, - allt snyrti
lega aðskilið og samtengt með full-
komnu samgöngukerfi. íbúðarhverfun-
um var skipt í „nágrenni" með skólum
Framhald á bls. 11.
4. febrúar 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9