Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1968, Síða 10

>egar ég fyrir fjörutíu árum birti
grein Einars skálds Bendiktssonar,
„Gátu geymsins", héldu sumir lesend-
ur, að um prentvillu vaeri að ræða í
síðara orði fyrirsagnarinnar, orðið
„geym“ ætti ekki að rita með y. En það
var geymið, sem fyrir höfundinum
vakti, þegar hann ritaði greinina, geym-
ið, sem lykur um himintunglin. „Rann-
sóknir vísinda vorra eiga ekkert æðra
mið, enga helgari ósk, en stofnun lífs-
viðskipta við aðra stjörnubúa“, segir í
upphafi greinarinnar. Algeymið var
æðsta viðfangsefni jarðarbúa, að höf-
undarins áliti. Og svo virðist sem þeirri
skoðun vaxi sífellt fylgi nú, þegar
könnunarferðir um himinhvolfið auk-
ast stöðugt, svo sem raun ber vitni um.
Eftir að jarðarbúar hafa öldum sam-
an brotið heilann um himinhvolfin, eru
visindamenn vorra daga farnir að gera
aivarlegar tilraunir til að kanna til
hlítar og kryfja til mergjar spurning-
una miklu: Er líf í geimnum? Eru ekki
stjörnur vors eigin sólkerfis gæddar
lífi og er ekki fjöldi þeirra óteljandi
milljóna stjarna í öðrum vetrarbraut-
um utan vorrar, byggðar lífverum? Eða
erum vér jarðarbúar aleinir innan þess
geymis, sem lykur um stjörnuveraldir
vetrarbrautanna?
Nýlega var þing haldið í Kaliforníu,
fyrsta ráðstefna fremstu sérfræðinga í
geimferðamálum, til þess að ræða spurn-
inguna um líf í geimnum. Á þessari ráð-
stefnu voru saman komnir um 300 sér-
fræðingar í geimfarafræðum, þar á
meðal líffræðingar, jarðfræðingar og
stjörnufræðimgar. Til ráðstefnunnar var
boðað undir umsjá Geimfarafélags
Bandaríkjanna (American Astronautical
Society), er einnig stjórnaði funda-
höldunum, sem stóðu yfir í þrjá daga.
Umræðurnar snerust fyrst og fremst um
líí utan vorrar jarðar nú á dögum. Leið-
togum í trúarbragðafræðum og heim-
speki var einnig boðið til ráðstefnunnar.
tii þess að túlka sín sjónarmið.
Að sjálfsögðu voru engar endanlegar
úrslitalínur dregnar á ráðstefnunni. En
ýms harla athyglisverð sjónarmið komu
fram í umræðunum — og í þeim öllum
var sú skoðun ríkjandi, að mikil líkindi
væru fyrir því, að líf væri til miklu
víðar í stjörnugeimnum en á vorri jörð.
Ef til vill væri það allt annars eðlis en
vér þekkjum, en líf í einhverri mynd
hlýtux að vera til á öðrum stjörnum,
alveg eins og líf hefur þróast hér á vorri
jörð.
Forseti ráðstefnunnar var dr. Lee A.
Du Bridge frá Tækniháskólanum í Kali-
forníu. Hann lagði áherzlu á þá stað-
reynd, að enda þótt menn hefðu brotið
heilann um það, allt frá upphafi mann-
kynssögunnar, hvort líf væri á öðrum
stjörnum, þá værum vér fyrst nú að
byrja könnun á leyndardómum þeim,
sem felast að baki vors eigin sólkerfis
eða öllu heldur innan þess.
„Þegar ég hugsa um möguleikana á
því að finna líf utan jarðar vorrar“,
sagði. dr. Lee, „þá dettur mér í hug
mynd af manni, sem segir við sam-
verkamann sinn: Stundum held ég að
við séum aleinir — stundum, að við
séum það ekki. Hvorttveggja er jafn
erfitt að sanna. Þetta er svo erfitt, að
fáir gera sér enn ljóst, hve mikilvægt
mál er hér um að ræða. En á ráðstefn-
unni í Kaliforníu er alvarleg tilraun
gerð til að leysa gátuna“.
Meðal þeirra, sem fluttu erindi á ráð-
stefnunni, var stjörnufræðingurinn dr.
Harlow Shapley frá Harvard-háskóla.
Hann taldi könnun geimsins mikilvæg-
ast verkefna þeirra, sem mannsandinn
fengist við að leysa. En hann efaðist
um, að líf á öðrum stjörnum væri líkt
lífinu á vorri jörð. Af um 100.000 plá-
netum, sem til kynnu að vera í vetrar-
braut vorri hæfar fyrir lífverur, væri
vafasamt, að á nokkurri þeirra hefði
líf þróazt líkt því, sem er á vorri
jörð. Hinsvegar játaði dr. Shapley, að
hann teldi sennilegt, að líf hefði þróazt
í mörgum sólkerfum utan þess, sem
jörð vor á heima í og þau væru sum
byggð vitsmunaverum, lengra komnum
á þróunarbraut en á vorri jörð er enn
orðið.
„Skýrgreining mín á vitsmunalífi“,
bætti dr. Shapley við, ,,er sú, að það
sé endurverkan gegn hvetjandi áhrif-
um“. Með það í huga má vel ætla, að
mörg lífsform séu í geimnum gædd
vitsmunum, þótt ekki séu á sama hátt
og vér þekkjum.
Annar vísindamaður, dr. Bernard M.
Oliver, sagði, að vel kynni að vera til
háþroskuð menning á milljónum stjarna
á mismunandi þróunarstigum. Hann
taldi mestu erfiðleikana fyrir oss
jarðarbúa liggja í því að komast í sam-
band við þessi menningarstig annarra
hnatta.
Það er Ijóst, að vér verðum að þjálfa
hugsun vora mjög mikið áður en vér
getum farið að rannsaka með árangri
hvað líf í geimnum er í raun og veru.
Tii að byrja með verður samband með
radíó-bylgjum líklegasa leiðin til að
kynnast öðrum stjörnum, þar sem um
líf gæti verið að ræða, því geimför, eins
og þau eru enn sem komið er, myndu
verða um 40.000 ár eða lengur að komast
til hnatta í vetrarbrautum geimsins.
Dr. Frank D. Drake frá Cornell-há-
skóla lýsti því yfir á ráðstefnunni, að
eina lausnin í þessu máli væri að leita
að táknum úti í geimnum frá menning-
arþjóðum á öðrum hnöttum, sem þær
kynnu að nota sín á milli — og reyna
svo að túlka þau, til þess að komast að
þýðingu þeirra. Þetta ætti ekki að vera
eins erfitt og virðist í fljótu bragði, þar
sem grundvöllur allra þekktra og mögu-
legra skeytasenamga a þessum svmum,
byggist á stærðfræðilegum útreikning-
um, líkt og í vísindum jarðarbúa. „Þetta
yrði ekki auðvelt verk“, segir dr. Drake,
„ og til þess mundi þurfa flóknar reikn-
ingsvélar, svo að greina mætti frá öðr-
um táknum þau ein, er væru þess upp-
runa, sem hér um ræðir. En skeyta-
sendingar frá vitsmunaverum annarra
hnatta, ef til eru, munu að líkindum
vera stærðfræðilegs og rafgpislalegs eðl-
is úti í geimnum".
Þetta yrði æfintýralegt viðfangsefni,
segir d.r. Drake, þar sem hann telur
líklegt, að í vetrarbraut vorri einni
verði til vitsrr.unalíf árlega, ef svo má
segja, en nýjar stjörnur alltaf að mynd-
ast með stuttu millibili. Sólkerfi koma
og fara, leysast upp og hverfa af svið-
inu álíka oft eins og önnur verða til.
Hvort sem oss jarðarbúum tekst nú að
uppgötva eitt'hvert líf og hvort sem
yrði vitsmunalegt eða ekki, á stjörnum,
sem geimförum vorum tækizt að lenda
á í náinni framtíð, þá er spurningin
sú, hvort vér y.rðum færir um að þekkja
það og viðurkenna. Eftir því sem iíf-
eðlisfræðingurinn John C. Lilly segir,
en hann er frægur orðinn fyrir til-
raunir sínar til að ná vitismunasambandi
við höfrunga, þá er ekki víst, jafnvel
þótt vér vörpuðum á bug öllum þeim
vísindahroka, sem svo áberandi er orð-
inn, og litum á allar verur með augum
saklauss barnsins, að vér yrðum menn
til að greina öll þau hugsanakerfi, sem
um oss kunna að lykja eða botna nokk-
uð í þeim til að byrja með.
í sjálfum efnisheiminum eru ótal erf-
ið’eikar framundan. Hvernig myndi
jarðarbúum t.d. ganga að skilja verur,
sem hugsuðu eingöngu í formi raf-
strauma eða rafsegulgeisla og hefðu því
enga þörf fyrir að nota sjón, heyrn eða
tungumál? Hvernig myndi manni ganga
að gera sig skiljanlegan við veru, sem
hefði t.d. svo sem hálfrar mílu auga í
þvermál eða heila stærri en hús, til
þess að geta lifað í sínu sérstaka um-
hverfi? Hvernig myndi nokkur geimfari
geta orðið var við háþróað smásjárlíf
annarra hnatta, einkum ef það líf væri
aðeins til neðanjarðar eða neðansjávar?
Möguleikarnir til heilabrota eru alveg
ótæmandi. Guðfræðingurinn John
Lynch frá Fordham-háskóla sagði á
þinginu, að vel væri hugsanlegt að á
öðrum st/jörnum hefðust við verur svo
fullkomnar, að þær væru guðum líkar
og lifðu miklu hamingjusamara lífi en
oss jarðarbúa gæti dreymt um. Á öðr-
um hnöttum gœtu svo fundizt verur,
sem hefðu hrasað. Líðan þeirra kynni
því að vera hörmuleg og oft mjög lík
líðan vor jarðarbúa sjálfra.
Síðastur talaði heimspekingurinn Max
Lerner á ráðstefnunni. Hann taldi þrá
vora eftir því að kanna geiminn vott
um hungur vort jarðarbúa eftir nánari
samskiptum við alheiminn. Þrátt fyrir
umgengni vora hverir við aðra hér á
jörð, oft falskennda og undirförula,
einnig þrátt fyrir alla vora svokölluðu
umferðarmenningu, værum vér oft ein-
mana hér á jörðunni og fráhverfir því
lífi, sem hér er lifað.
Fyrir sjónum Max Lerners var spurn-
ingin ekki sú, hvort vitsmunalíf sé til
úti i geimnum, heldur þessi: Er 'um
vitsmunalíf að ræða hér á jörðu?
Þeir sem eru minnugir þeirra skoð-
ana, sem íslenzki hugsuðurinn Helgi
Pjeturss hafði um þann yfirvofandi
háska, sem einmitt þessi spurning fel-
ur í sér, munu vafalaust margir geta
fallizt á réttmæti hennar. Helgi Pjet-
urss ræddi stundum í ritgerðum sín-
um um, að svo megi heita, að mann-
kyn jarðar sé á barmi glötunarinnar
og ætti skammt eftir ,ef ekki yrðu
bjargráð fundin. Og er þá ekki spurn-
ingin um, hvort vitsmunalíf á vorri
jörð — í sannri merkingu þess orðs —
sé ekki, þegar alH kemur til alls, mesta
vandaspurningin á vorum dögum?
HANNA
KRISTJÓNSDÓTTIR:
Raunir
sykurmolans
Ég rek ykkur raunir mínar
er rak mig nauður í burtu
harmakvein mín heyrðust
um himin víðan og bláan.
Minnist ég margra daga
í makindum á akri
ég hlýddi á golunnar gælur
við grasið mitt litla,
laumaðist til þess að láta
ljúft að næsta blómi.
Man ég er mjúkar hendur
meyja um mig struku
svitasterkjan af sumum
er sætastur ilmur núna.
Æ, feginn vildi ég fara
og fósturjörðina líta
áður en upp í einhvern
ég hverf, til að deyja.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. febrúar 1968