Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1968, Síða 12

JÓNAS GUÐMUNDSSON:
Við Dauðsmannsgil
Upp á Hrafnseyrarheiði
hægt rennur bíllinn minn
Um stalla og krappa króka
krækir sig vegurinn.
í sólskini á sumardegi
sindra hnjúkar og skörð.
Óvíða ertu fegri,
indæla fósturjörð.
Bíllinn er fullur af fólki,
— framundan brautin greið —
farþegar, ungir og aldnir,
allir á sömu leið.
Á alla í bílnum slær óhug,
— þó enn sé um hádegisbil —
af hengifluginu háa
að horfa oní Dauðsmannsgil.
En bíllinn er bezti gripur
og bílstjórinn harðsækinn.
Ég bið þess að bili þó hvorki
bremsan né kúplingin.
Yfir Hrafnseyrarheiði
held ég í annað sinn,
og nú er ég orðinn eftir
sem eini farþeginn.
Bíllinn er gamall og beigldur,
og brattur er vegurinn.
Langt er á daginn. liðið
og langþreyttur bílstjórinn.
Við mjökumst þó örlítið áfram,
en um það við sólarlagsbil
af tanknum er bensínið búið
í brekku við Dauðsmannsgil.
Sólin er horfin í sæinn,
— svipþungur himinninn.
Og nú eru bilaðar báðar,
bremsan og kúplingin.
FRANCIS BACON
Framhald af bls. 5.
langur og heldur öðrum fætinum á
lofti, virðist bíða í uppgjöf eftir frek-
ari aðgerðum þess, sem felldi hann.
Vellíðan eða sársauki, upphafning eða
niðurlæging, allt sýnist það eitt og hið
sama þarna.
Þegar Bacon málar fólk í fötum, virð-
ast fötin gædd eigin lífi. Hann málar
skó og fætur af sérstakri færni, og
notar oft á áhrifamikinn hátt þessa enda
punkta mannlegs líkama.
Það er ekki líklegt að áhorfandinn
fái neinskonar ódýra skemmtun af mynd
um Bacons, nema hann skilji þessi lit-
ríku og fyrirferðamiklu verk út frá
innihaldi þeirra, en þá hefur áhorf-
þeirri spennu, sem gefur þeim líf. Sú
ánægja, sem þær veita, birtist í dæmi-
gerðri efahyggju. Sú staðreynd, að sann-
leikurinn er oft sársaukafullur, gerir
þær athyglisverðar og þegar dýpra er
horft ánægjulegri en rósrauðan skáld-
skap.
Bacon hefur kafað á sársaukafullan
hátt til botns i uppsprettum tilverunn-
ar. Það sem hann fiskar þaðan upp er
stundum skuggalegt en frjótt og jafn-
vel tignarlegt. Trúlega eiga komandi
kynslóðir eftir að hrærast af því, ekki
síður en við, og kannski á þeim eftir
að finnast þetta fullkomlega fag-
urt, enda þótt sú tilhugsun mundi án
efa skelfa Bacon.
HARMLEIKUR UM
ÁST OG AFBRÝÐI
Framhald af bls. 2.
með í reikninginn". I för með Natani
var að þessu sinni fylgdarmaður, svo-
nefndur Fjárdráps-Pétur, og skyldi
hann taka meðul til baka morguninn
eftir. Hann hlaut því að verða þarna
nætur sakir, og nú atvikaðist það enn
fremur þannig, að þeir Natan urðu
rekkjunautar. Úr því að svo var kom-
ið, gat ekki hjá því farið, að eitt yrði
yfir báða að ganga, ef á annað borð
yrði láti'ð til skarar skríða þessa nótt.
Það var ekki fyrr en þau Agnes og
Friðrik voru komin heim undir bæinn,
að hún sagði honum frá gestkomunni.
Féllst honum þá hugur og vildi í fyrstu
ekki hafast að. En Agnes lét engan
bilbug á sér finna, og þegar inn var
komið, fékk hún honum vopn í hendur,
hamar og hníf. Hafði hún þá talið kjark
í hann og lagði fast að honum að fylgja
sér að ódæðisverkinu.
Þau atvik, sem nú gerðust og öll
voru hin hryllilegustu, verða hér ekki
rakin. Þess eins verður getið, að þegar
þau Agnes og Friðrik höfðu unnið á
mönnunum tveimur, lögðu þau eld í
bæinn og hugðust þar með eyða öllum
verksummerkjum. Hélt Friðrik síðan
heim til sín í Katadal, þar sem for-
eldrar hans bjuggu, en Agnes fór um
nóttina á annan nágrannabæ, sem heitir
að Stöpum, og vakti þar upp heimilis-
fólk. Kvað hún Illugastaði standa í
björtu báli, og mundu þeir Natan og
Pétur, næturgestur hans, hafa látið líf
sitt í eldinum. Sagðist henni um leið
svo frá, að Natan hefði verið að meðala-
suðu um kvöldið, og mundi það hafa
orsakað íkveikjuna.
Jón, bóndi á Stöpum, brá skjótt við
og fór þegar við fleiri menn um nótt-
ina til Illugastaða. Þegar þangað kom,
var bærinn fallinn ofan og flest það
brunnið, sem brunnið gat. Var samt
gengið rösklega að því að róta til í
rústunum, og fundust þá brátt lík þeirra
Natans og Péturs undir öskunni. Jón
var greindur maður og athugull, og
þóttist hann auðveldlega mega ráða, að
ekki hefði eldurinn einn orðið hinum
látnu mönnum að fjörtjóni. Gat hann
ekki betur séð en að líkin bæru merki
eftir hnífstungur, og eins kom í leit-
irnar nokkuð af hálfbrunnum fatnaði,
sem virxist vera með greinilegum blóð-
blettum.
Jón bóndi lét þó ekki á neinu bera
að svo komnu máli, og hvorki mun
Agnes né Sigríður hafa látið sér til
hugar koma, að hann hefði þau grunuð
um græsku. En þessa sömu nótt reið
Jón austur í Vatnsdal og hitti að máli
Blöndal sýslumann. Skýrði hann honum
frá, hvers hann hefði orðið áskynja, og
leið þá ekki á löngu, unz þær voru
báðar sóttar til yfirheyrslu, Agnes og
Sigríður. Reyndi Agnes að þræta fyrir
afbrot sitt í lengstu lög, en Sigríður
gekkst þegar við hlutdeild sinni af
fullri hreinskilni. Bárust þá einnig bönd
in að Friðriki, en ekki játaði hann samt,
fyrr en prestur hafði verið fenginn til
að tala um fyrir honum. Voru þau öll
þrjú úrskurðuð í fangelsi og síðan höfð
í gæzlu, imz yfir lauk. Var Sigríði
komið fyrir að Miðhópi og Friðriki að
að Stóru-Borg og síðan að Kornsá.
Héraðsdómur í málinu féll 2. júlí
1828, og samkvæmt honura skyldu þau
Agnes, Friðrik og Sigríður takast af
lífi og höfuð þeirra setjast á stengur.
Fjármaður Natans, sem verið hafði í
vitorði um glæpinn, var dæmdur til 4
ára refsivistar á „Kaupmannahafnar sög
unarhúsi“ og Þorbjörg, móðir Friðriks,
sem talin var hafa verið með í ráðum,
til 5 ára betrunarhúsvinnu í Kaup-
mannahöfn. Landsyfirréttur og síðar
hæstiréttur staðfesti þennan dóm, og
hafði þá málið staðið yfir í nærfellt
tvö ár.
Sigríður hafði jafnan verið hvers
manns hugljúfi, og hörmuðu allir sem
til þekktu, ógæfu hennar. Varð það til
þess, að bæði sýslumaður og fleiri virð-
ingarmenn gengust fyrir því að koma
náðunarbeiðni fyrir hana á framfæri
við konung. Báru þeir einkum fyrir
sig æsku sakborningsins og góða hegð-
un, auk þess sem hún hefði ekki sjálf
lagt persónulega hönd að morðinu. Bar
þetta þann árangur, að konungur
breytti dauðadóminum í ævilangt fang-
elsi, og var Sigríður síðan flutt utan
til hegningarvinnu. Átti hún ekki aftur
kvæmt til íslands, en ella vita menn
ekki gjörla, hversu henni reiddi af. Þó
hermdu sagnir, að hún hefði komið sér
hið bezta i fangelsinu, og hefði loks
„ungur herramaður“, bróðir skipstjóra
þess, er flutti hana utan, keypt hana
lausa og gengið að eiga hana. Senni-
legra er samt, að þessar sögusagnir hafi
til orðið fyrir óskhyggju almennings,
sem ekki gat sætt sig við, að þessi
unga, vel gefna og fríða stúlka hlyti
til langframa þau örlög, sem henni
höfðu verið ákvörðuð af dómstólunum.
FAGURT MANNLfF
At gömlum blöðum — Effir Hannes Jónsson
Steingrímur Thorsteinsson
Steingrímur Thorsteinsson skáld gekk
daglega inn Hverfisgötuna, alltaf á sama
tíma dagsins, föstum ákveðnum skrefum,
aldrei of hart né hægt. Hann hvíldi
sig á grjótgarðinum við Rauðarártínið,
settist þar, og gekk svo jafn ákveðnum
skrefum niður götuna aftur. Hann yrti
ekki á neinn, svipurinn á andlitinu
hugsandi. Hann var þá gamall maður.
Einn sumardag sá ég út um búðar-
glugga hvar Steingrímur gekk inn göt-
una að vanda. Nokkru síðar sá ég hann
útafliggjandi í hestvagni, lystikerru.
Hann hafði fengið slag innivið túngarð-
inn og hnigið niður. Sama kvöldið dó
hann.
Steingrímur var fagur sem maður og
skáld, hann elskaði fegurð. Ljóð hans
og þýðingar voru og eru unaðsleg.
Þorsteinn Erlingsson
Það var haustið 1907, sem ég sá skáld-
ið Þorstein Erlingsson. Ég hafði áður
lesið Dýravininn og mörg ljóð skálds-
ins, sem alþýðan elskaði. Ég fór með
pabba, sem átti að skila sendingu til
stúlku að norðan og þá var vinnukona
hjá Þorsteini.
Við biðum eftir kaffi, og Þorsteinn
og pabbi fóru að tala um ljóð og kveð-
skap. Þar var pabbi heima, þekkti skáld-
ið af ljóðunum og virti hann mjög.
Ég held Þorsteini hafi líkað við pabba,
hann lék á als oddi og iðaði af fjöri
og kæti. Þorsteinn var spengilegur í
vexti, grannur og vel vaxinn. En það,
sem ég gleymi aldrei var fegurð augn-
anna, þau voru eins og tindrandi stjörn
ur, í senn mild og hörð. Svipurinn á
andlitinu lýsti mildi og sannleiksást,
sem áður en .varði gat breytzt í hörku,
fordæmingu og háð.
Jarþrúður Jónsdóttir kveið mest fyrir
dauðanum, af því þá hitti hún Þorstein
aftur. Þau voru heitbundin, en hún
sleit böndin, er hún komst að laus-
ung hans. Vonandi hefir þá verið
svo skipt um svið, að ný kynni hafa
orðið báðum til gleði. Einhver tilgangur
er fyrir allri reynslu, og jarðlífið stutt
en eilífðin óendanleg.
Já, í jarðlífinu eru fáir englar að
öllu, og Þorsteinn var syndugur maður,
sem aðrir. En guðdómlegur maður var
hann, elskaði fegurð og manngæði, fag-
ur á líkama, í ljóði og sögu. Hann
elskaði smæðina, var brjóstvörn varnar-
lausra smælingja og málleysingja.
Þannig er gott að lifa og deyja, slíkum
verður eilífðin unaður og eilíft vor.
Dr. Helgi Péturs
Dr. Helgi Péturs var fagur maður.
Það var eins og þar færi hámenntaður
og kynborinn Rómverji. Svipur hans og
fas var virðulegt og framganga öll.
Andlitið var í senn góðmannlegt og
göfugt, og bar vott um órjúfandi sann-
Ieiksvissu. Mál hans, mælt og ritað var
meitlað og fagurt, maður efaðist ekki
um það, að hann sagði hvert sinn
sannleikann, og ekkert nema sannleik-
ann.
Dr. Helgi var spekingur, á því er
enginn vafi. En hann var svona 700
árum á undan tímanum, og því skildi
hann enginn. Það er ömurleg æfi að
vera svona einmana, ótrúleg þjáning.
Hann vissi að hann var vanheill, líkam-
inn þoldi ekki svo stóra sál. Líkams-
rækt stundaði hann mjög, til að herða
líkamann. Heilbrigð sál í hraustum lík-
ama, það þekkti hann vel.
Dr. Helgi dýrkaði fegurðina, hina
sönnu fegurð alsælunnar. Við teljum
þjáningar jarðlífsins böl, en er það
ekki eitt stigið til fullkomnunar?
Augu og andlit Dr. Helga Péturs
minna mig alltaf á Jesú Krist, sem mað-
ur getur alltaf séð þó hann sé í óra-
fjárlægð, en aldrei nema maður sé barn
í hugsun og með hreinum huga.
-------------------- 4. febrúar 1968
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS