Lesbók Morgunblaðsins - 11.02.1968, Blaðsíða 9
brotið stöngina og skilið brotið eftir
í höfðinu. „Og þar er það enn,“ bætti
Agnes við.
Þessar uppljóstranir komu mönnum að
sjálfsögðu mjög á óvart. Þær riðu gagn-
gert í bága við það, sem áður þótti
örugglega vitað, en þeim mun merki-
legri hlutu þær að teljast, ef sannar
reyndust, því að þá væri um leið orð-
ið vafalaust, að skilaboðin hefðu kom-
ið á framfæri hlutlægri vitneskju, sem
ekki var á vitorði nokkurs lifandi
manns.
En væntanlega fæst úr þessu skorið
innan tíðar, því að þetta er að áliðnum
vetri og ekki eftir öðru að bíða en
að snjóa leysi og klaki fari úr jörð. Og
þá er það árla morguns, afi þriggja
manna leiðangur leggur upp frá Sveins
stöðum og stefnir á Vatnsdalshóla. Dag-
inn ber upp á 15. júni, og nú er mjög
öðruvísi um að litast á þessum sumar-
fögru slóðum en hinn gráa vetrarmorg-
un fyrir nærfellt 104 árum, þegar efnt
var í hið fyrra sinni til leiðangurs að
sama áfangastað. Og margt hefur líka
breytzt á þeim tíma, sem síðan er lið-
inn. Fjórða kynslóðin, sem hér er á
ferð, er borin til annarrar lífsskoðunar
en forfeður hennar, og henni mun
aldrei koma til hugar að reisa nokkr-
um manni aftökupall á Þrístapa. Samt
er þetta þögull hópur engu síður en
í hið fyrra sinn. Kannski finnst þessum
mönnum eins og þeir séu að seilast
á vit torkennilegrar skuggaveraldar,
og sennilega býr þeim öllum hin sama
spurning í hug: Hvers verðum við á-
skynja? Mun dauðinn standa við orð
sín?
Þessar spurningar, sem stinga svo
mjög í stúf við glatt vorljós og lif-
andi náttúru, fylgja ferðamönnunum á
leiðarenda. En þá eru þeir komnir á
Vatnsdalshóla, og hafa numið staðar við
hinn forna aftökupall. Hann leynir sér
hvergi, því að hann hefur verið vand-
lega hlaðinn úr torfi og grjóti og
stendur óhaggaður, nema hvað hann hef
ur sigið á stöku stað. Aftur á móti
sér ekki lengur nein merki trégirðingar
þeirrar, sem upphaflega var gerð í
kringum hann.
Leiðangursmennirnir fara sér að engu
óðslega. Þeir svipast um og athuga
gaumgæfilega alla staðhætti, ef einhverr
ar vísbendingar kynni að verða vart
ofan jarðar. Það ber þó ekki árangur,
og er þá tekið til við að kanna jarð-
veginn. Þeir nota til þess grannar járn-
stengur og hefja leitina norðan við af-
tökupallinn, en fikra sig síðan áfram,
hægt og varlega. Samt er ekki liðinn
nema fjórðungur stundar, þegar einn
af mönnunum nemur allt í einu staðar.
Hann er þá staddur 18 m frá aftöku-
pallinum í norðvestur og hefur komið
niður á aðra kistuna. Enn hefur leið-
sögn Agnesar ekki brugðizt, hvað sem
síðar verður.
Þessu næst er hafinn gröftur á all-
stóru svæði. Myndast þar gryfja, og
nyrzt í henni tekur við malarborinn
jarðvegur. Samkvæmt ,,forskriftinni“
gætu því leitarmenn verið á réttri leið,
enda kemur það á daginn. Á 65 sm dýpi,
nyrzt í gryfjunni, finna þeir höfuð-
kúpurnar tvær, hlið við hlið, þær sömu
og allir töldu niður komnar í Þing-
eyrarkirkjugarði. Og ekki nóg með það.
Eftir hundrað og fjögur ár skilar þög-
ull dauðinn af sér stangarbrotinu, sem
vinnumaðurinn frá Þingeyrum skildi
eftir í höfði Agnesar og hún sjálf hafði
sagt til um. Það situr þarna enn. Með
svo ótvíræðum hætti hafði heimur dá-
inna komið frá sér vitneskju, sem eng-
um lifandi manni var kunn og enginn
lagði trúnað á, fyrr en dauðinn sjálfur
hafði sannað hana.
Og senn geta leiðangursmenn látið
uppgreftrinum lokið. I miðri gryfjunni
hafa þeir fundið kistur beggja, Agnesar
og Friðriks, báðar furðuheillegar. Ann-
ars er þarna fátt markvert að sjá, nema
ef telja skal nokkrar upphlutsmillur úr
silfri. Það sýnir, að Agnes hefu búizt
sínu bezta skarti til þessarar hinztu
ferðar. Þannig er kveneðlið samt við
sig — jafnvel í dauðanum.
Það er enn dagur á lofti, og um
stundar sakir skín sól himins á þau
bein, sem kirkjan hefur svo lengi út-
hýst. En nú hefur hún tekið þau í
sátt, og þá er ekkert til fyrirstöðu
því, að þau megi upp frá þessu hvíl-
ast í vígðri mold við hlið bræðra og
systra. Að ósk hinna látnu er þeim
valinn legstaður að Tjarnarkirkju á
Vatnsnesi. Þar fer útförin fram „með
yfirsöng“ hinn 17. júní, og sama dag
er þeirra Agnesar og Friðriks minnzt
í Ríkisútvarpinu. Fjórum dögum síðar
safnast fólk svo enn saman við hinar
fornu brunarústir á Illugastöðum, þar
sem beðið er fyrir hrjáðum sálum.þess-
ara ógæfubarna, sem í heila öld hafa
leitað, að því er virðist, sátta við menn-
ina, en syndguðu svo hryllilega gegn
lífinu, að alla tíð síðan hafa andvöm
þeirra komið að lokuðum hjörtum. Svo
ógnþrungið er það myrkur, sem hatur
og skilningsleysi getur hlaðið í kring-
um mannssálirnar, að einungis fyrir-
bænir, bornar fram af einlægni og kær-
leika, geta unnið bug á því og veitt
hinum langþjáðu sálum friðþægingu.
Þar með er lokið að segja frá þess-
ari undarlegu ferð milli tveggja heima.
Kannski kennir hún oss að taka huld-
um dómum með nærfærni og alúð og
láta oss hægt í fullyrðingum um þau
tilverusvið, sem venjulega dyljast ófull-
komnum skynheimi vor mannanna. Og
sérstaklega ættum vér að taka opnum
hug hverri þeirri vitneskju, er getur
leiðbeint oss á ferðinni miklu, sem öll-
um er seint eða snemma fyrirhuguð.
Sú vitneskja þarf ekki endilega að
liggja á alfaraleiðum. Hún getur engu
síður dulizt þar, sem hennar er sízt
von, en minnumst þess þá líka, að
sjálfir verðum vér að leita hennar.
Hversu hœttulegt er LSD
Framlhald af bls. 3
ekki að finna í orðabókum, en vér nefn-
um þess konar efni sálhrifalyf eða
sálarnautnalyf. „Psyche“ merkir „sál”
á grísku og er eðiilegt að halda því
í stofninum. Þennan þátt á LSD sam-
eiginlegan með ýmsum eldri lyfjum og
efnum. Einn þátturinn er sá að gera
menn sefnæma.
Oft er talað um að LSD hafi djúp
andleg áhrif, trúarleg og dulræn, á
heilbrigðar manneskjur, einkum í litlum
skömmtum. Þau áhrif breyta svo aftur
afstöðunni til veraldar, fólks og verð-
gilda, oftast í jákvæða átt — þveröfugt
við sálarlíf reiðra ungra manna. — Hins
vegar hneigjast LSDneytendur til að
halda hópinn. telja sig öðru vísi en
aðra, en vilja þó telja um fyrir „hinum“
og taka þá að sér.
Stórir skammtar virðast valda angist
og kvíðni á vissum tíma, meðan á „leið-
angri“ stendur, og vafalítið brjálun í
ófáum tilfellum. Upplýsingar um áhrif
á starfsgetu, ástundun og samvizkusemi
í starfi vantar í fyrirliggjandi heim-
ildum, en vitað er að fólki hefir verið
ságt upp störfum sakir LSDneyzlu.
Vænta má mikilla bókmennta um LSD
á næstunni, enda er það mikið þrætu-
epli og mjög tvíeggjað virðist það vera.
Hipparnir hafa á því miklar mætur, það
er fastur liður í tilveru sumra þeirra.
Sumir geðlæknar á Norðurlöndum haf
notað lyfið til lækninga, og hafa ekki
nema gott um það að segja út frá sinni
reynslu. 'Það er eðlilegt að lyfið skuli
háð læknisákvörðunum, og ekki selt á
frjálsum markaði né án lyfseðla, því
áhrifin eru svo margbreytileg: jafnvel
í sama magni handa sömu persónu verk-
ar lyfið ekki eins. Og margir eru ekki
samir síðan þeir tóku til við LSD.
Jóhann Hannesson
íslenzkaði
Síðari hluti
í síðasta blaði Lesbókar birtist fyrri hluti þessarar frásagnar: Harmleikur um ást
og afbrýði. Þar sagði frá morði Natans Ketilssonar og aftöku þeirra Agnesar og Frið-
riks í Vatnsdalshólum. Hér segir Tómas Guðmundssonar hinsvegár frá hinu einkenni-
lega og dulræna eftirmáli hundrað árum síðar.
11. febrúar 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9