Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1968, Blaðsíða 10

Péfur Björgvin Jónsson:
BELREM
ÞaS var fagran haustdag, fyrstu
göngur stóðu yfir, von var á fyrsta
safninu af afréttinum þá og þegar.
Fjöldi fólks var þegar mætt á rétt-
in-ni og var kátína mikil sérstaklega
meðal ungiinga og barna, sem fengið
höfðu að fylgja fullorðna fólkinu til
að taka á móti fyrsta safninu. Mörgum
varð tíðlitið til fjalls—halans, þar sem
féð myndi koma 'fyrst í ljós, viðbrögð
manna voru ærið misjöfn eins og ger-
ist. „Hvaða bölvað droll er nú í þeim“,
gall við í Helga gamla á Kolli. „Ekki
þurfti að bíða svona lengi í þá daga,
þegar Jón húsbóndi minn var fjallkóng-
ur, en þeir fara nú ekki heldur í föt-
in hans þessir nýju herrar, nei, ónei“,
bætti hann við og glotti drýgindalega
í kringum sig.
Ræðan varð ekki lengri hjá Helga,
því allt í einu hrópaði Sigga á Felli:
„Þarna koma þeir, — þarna koma þeir“,
Hvítur blettur kom í ljós á hálsinum,
hann stækkaði óðfluga það var líkast
því að stóreflis snjófönn væri þarna
á hreyfingu og færðist hratt í áttina
til fólksins, sem beið við réttina. Þegar
„fönnin" færðist nær leystist hún smátt
og smátt í sundur og varð að geysi-
stórum fjárhóp.
Og nú fóru að heyrast hljóð, sem ým-
ist voru jarmur, hnegg, gelt eða manna-
mál. Sumir virtust vilja sýna yfirburði
sína með blóti og stóryrðum, sem mest
bitnaði á skepnunum, en þó stundum
á félögum þeirra, svipuhöggin dundu
líka óspart hjá sumum, þeir virtust
þurfa að vera síberjandi til að sýna
manndóm sinn, aðallega varð féð fyrir
höggunum, en ef ekki náðist til fjárins,
börðu þeir hundana ef til þeirra náðist,
annars bara hestinn, svo rykktu þeir
í tauminn alveg að ástæðulausu skóku
skrokkinn, blótuðu hraustlega og þótt-
ust víst með þessu sýna „smalamennsku
menningu".
Flestir komu þó prúðmannlega fram
þó áhuginn væri ekki síður auðsær
hjá þeim. Þegar fyrstu kindur fjárbreið-
unnar komu heimundir réttina varð nú
heldur aðgangur, fólkið dreifði sér til
að taka á móti fénu og beina því í
réttina. Karlar og strákar sveifluðu
handleggjunum og stöppuðu niður fót-
unum og ráku upp öskur í ýmsum tón-
tegundum, en kvenfólkið stappaði ekki
niður fótunum, því það hefði ekki sézt
og því engin áhrif haft, en aftur á
móti fylltu þær dyggilega í „kórinn“
sem þegar virtist stofnaður þarna á
staðnum og svo blökuðu þær óspart
með svuntum sínum, því þær vissu að
það bar oft góðan árangur.
Eftir skamma stund var búið að reka
féö í réttina. Meðal þeirra, sem til
réttanna komu í þetta sinn var sóknar-
presturinn, hann var maður lágur vexti
en þrekinn og feitlaginn, ýmsir sögðu
það um prestinn, að hann væri í frekara
lagi glöggur á það að hann fengi sitt
í viðskiptum.
Annar maður var einnig þarna
kominn, sem kemur við þessa sögu, það
var Sigvarður bóndi á Eyri, hann var
bláfátækur og það, sem verra var, hann
var talsvert drykkfelldur. Sigvarður
var greindur vel og dagfarsgóður og
harðfenginn svo af bar, hann var hesta-
maður góður og átti ævinlega úrvals
hesta. Þegar þetta var átti hann hest
bleikan á lit, var Bleikur talinn tví-
mælalaust bezti hesturinn í sýslunni.
Prestur leit hest þennan mjög ágirndar-
augum, oft hafði hann falað hestinn
hjá Sigvarði, en hann aftekið með öllu
að selja Bleik. Þá er að geta þriðja
mannsins, það var kaupmaðurinn S., en
við hann hafði Sigvarður viðskipti sín
að mestu.
Presti var kunnugt um að Sigvarður
myndi vera í þó nokkurri skuld hjá
kaupmanni, því eitt sinn hafði S. kaup-
maður látið þau orð falia við prest,
að líklega fengi hann aldrei sitt hjá
Sigvarði, nema að hann tæki Bleik upp
í skuldina.
Nú þegar prestur sá Sigvarð þarna
við réttina með Bleik sinn, kom í huga
honum að þarna gæti verið tækifæri
fyrir sig til að eignast Bleik, þessum
hugsunum velti hann fyrir sér um
stund, jú, —• jú, málið var að smá
skýrast í huga hans, svona skyldi hann
koma þessu fyrir. —
Og um kvöldið var öllu komið í
kring, því prestur fór hreykinn heim
á Bleik, en Sigvarður á hesti prestsins,
góðglaður með kvittun fyrir skuldinni
hjá kaupmanni í vasanum og munnlegt
loforð um nýjar úttektir, — ef vel
gengi.
En svo brá við eftir hestakaup þessi,
að Sigvarður, sem var allra manna
glaðlyndastur, sást nú aldrei með hýrri
há, en oft drukkinn og var brennivínið
eina úttektin sem hann fékk hjá kaup-
manni það haustið.
Svo bar við skömmu eftir að prestur
fékk Bleik, að Sigvarður kom á prests-
setrið og var alldrukkinn, hafði hann
allt á hornum sér og sagði presti ó-
spart til syndanna, kvað hann prest
hafa með brögðum náð Bleik frá sér
með fulltingi kaupmanns, var Sigvarð-
ur svo æstur að við lá að hann legði
hendur á prestinn. Varð talsverður
svarri af þessum látum í honum og
lögðu allir viðstaddir honum illt til,
nema prestskonan, hún ein tók svari
hans og það svo myndarlega að allir
viðstaddir þögnuðu. Þá varð Sigvarði
að orði: „þakka þér fyrir heillin, þetta
skal geymt, en ekki gleymt". Snarað-
ist síðan á bak hesti sínum og reið
úr hlaði, aðrar kveðjur urðu ekki í
það sinn.
Ekki leið á löngu að þetta fréttist
um sveitina og lögðu menn æði misjafnt
til, sumir sögðu að þetta væri Sigvarði
mátulegt fyrir bölvaða óregluna, en
aðrir töldu prest hafa gengið nokkuð
langt í ágengni sinni, fáir þorðu þó aö
hafa hátt um þetta, vegna þess að prest-
urinn átti í hlut. En prestur undi vel
sínum hlut, nú hafði hann náð lengi
þráðu marki. Um veturnætur lét hann
taka Bleik á gjöf og var hann stríð-
alinn, en prestur reið honum spöl á
hverjum degi svo að hann stirðnaði
ekki, raunar var hann ekki neinn veru-
legur reiðmaður, en hafði þó yndi af
að vera á hestbaki og svo var nú
ekki lítið varið í það að láta sjá sig
á bezta hestinum í sýslunni fannst
presti svona með sjálfum sér.
Þess skal nú geta, að presthjónin
höfðu verið lengi í hjónabandi án þess
að þau eignuðust börn, en nú var sú
langþráða stund upprunnin að augljóst
var að úr því myndi rætast og var
prestkonan komið langt á leið, þegar
hér var komið sögu. Svo háttaði til
þarna, að prestsetrið stóð við
fljót eitt rnikið og var örstutt frá bæn-
um og að vatninu. Hinum megin fljóts-
ins bjó þá læknirinn og var því oft
óhægt um að ná til hans því ekki
varð komizt yfir fljótið nema á báti
eða á ís að vetrinum, þá var heldur
ekki kominn sími á fslandi svo að
erfitt gat verið að koma boðum á milli
bæja.
Það var í byrjun desember mánaðar
þetta ár að kona prestsins kenndi sér
sóttar og var þegar sent eftir ljós-
móðurinni, en hún átti heima ekki
alllangt frá prestssetrinu. Er hún hafði
dvalið nokkra stund, sagði hún prestin-
um að ráðlegra mundi að sækja lækn-
inn, en hann væri ekki heima, hann
myndi vera hérna úti á bæjunum, og
var strax sent til hans og kom hann
fljótlega. Þegar hann hafði skoðað kon-
una, varð hann þungbúinn mjög, en
sagði fátt, en það skildu þau ljósmóðir-
in og presturinn að ekki myndi gott í
efni, svo leit læknirinn til fljótsins og
sagði svo: „það sem vantar eru fæðinga-
tengur". í tösku sinni hefði hann aðeins
venjuleg áhöld, sem hann hefði ævin-
lega með sér~á ferðum sínum, tengurnar
voru því heima og að sækja þær tæki
að minnsta kosti 8—10 klt.
Þannig stóð á að ís hafði rennt á
fljótið um nóttina og var hann hvorki
fær mönnum né hestum, svo að fara
varð uppfyrir svokallaða Fljótsbót, en
það var langur vegur og oft torfær.
Þetta kvisaðist fljótt um bæinn og sló
óhug miklum á heimilisfólkið, því ekki
var fyrirsjáanlegt að þrek prestskon-
unnar myndi endast svo lengi að til
tanganna næðist í tíma. Það er ætíð al-
varlegt þegar dauðinn ber að dyrum
og ekki sízt þegar það er á þennan
hátt, þetta var líka enn sárara því að
öllum þótti innilega vænt um húsmóð-
urina.
Nú bar svo til að Sigvarð á Eyri
bar óvænt að garði og varð hann fljótt
áskynja um hvernig ástæðurnar voru á
heimilinu. Nokkuð var nú umliðið frá
atburði þeim, er áður var getið, enda
sýndi nú enginn Sigvarði óvild, enginn
hefði heldur getað fengið sig til þess
að vera með þras eða óvild nú eins
og' á stóð
Sigvarður innti grannt eftir öllum á-
stæðum, svo bað hann að skila til lækn-
isins hvort hann gæti talað við sig fá-
ein orð, læknirinn kom þegar og gengu
þeir svolítið afsíðis, fyrst spurði Sig-
varður lækninn einhvers viðvíkjandi
einu barna sinna, sem var lasið, en vék
svo talinu að prestskonunni, og sagði
þá læknirinn, að því miður væri út-
litið mjög alvarlegt, fyrst ekki væru
fæðingatengur við höndina. Skildist Sig-
varði það á orðum læknis að konan
myndi vera dauða nær. Læknirinn tók
eftir því, að glampa brá fyrir í augum
Sigvarðar, en það var fyrst síðar að
hann skildi hvað það þýddi. Eftir sam-
talið gekk læknirinn í bæinn, en Sig-
varður sté á bak hesti sínum og reið
úr hlaði.
Leið hans lá framhjá hesthúsi prests-
ins, þar fór hann af baki og gekk inn.
Bleikur stóð inni og hneggjaði þegar
hann sá hver kominn var. Sigvarður
gekk til hans, tók annarri hendi um
háls honum, en með hinni strauk hann
um höfuð hestsins, því næst lyfti hann
fótum Bleiks, einum eftir annan, jú,
hann var á nýjum skaflajárnum. Svo
spretti hann reiðtygjunum af sínum
hesti og lagði þau á Bleik, beizlaði
hann og teymdi hann út, en lét sinn
hest inn í húsið, því næst vatt hann
sér í hnakkinn og þeysti af stað.
Baðstofugluggarnir á prestssetrinu
snéru fram á hlaðið, allt í einu sjá
þeir, sem inni voru að Sigvarður þeýsir
á harða spretti frá bænum á Bleik,
einhverjir hlupu út til að forvitnast
um hverju þetta sætti, sjá þeir þá að
hann stefnir að fljótinu, hlupu þeir þá
á hól einn að bæjarbaki og sjá þá
að Sigvarður er kominn út á ís
inn og stefnir beint yfir á flugferð.
Þessi undur spurðust á augabragði inn
í bæinn, flestir fóru út og horfðu til
fljótsins, þar á meðal læknirinn, ein-
hver gat þess til að Sigvarður hefði
skyndilega orðið brjálaður, sumum
fannst það sennilegasta skýringin, en
nú var sem ljós rynni upp fyrir læknin
um, hann minntist glampans í augum
Sigvarðar er þeir töluðust við á hlað-
inu, hann mælti til þeirra sem hjá voru:
„Nei, Sigvarður er ekki brjálaður, —
en þeita er þó brjálæði næst, hann er
að sæk.’a tengurnar mínar, heppnist hon
um það er konunni borgið, — en því
miður — Og læknirinn hristi höf-
uðið.
!Fólkið hafði safnazt upp á hólinn
og starði agndofa á litla svarta díl-
inn úti á fljótinu, sem nú minnkaði óð-
um.
Presturinn átti góðan sjónauka, nú
bað hann eina af stúlkunum um að
sækja hann, og er prestur hafði að-
eins litið í hann lét hann sjónaukann
síga niður með hlið sér, brá hönd fyrir
auga og stundi þungan, því næst sagði
hann og virtist erfitt um mál: „Hann
stefnir beint á stóra vök“. Við þessi
orð var sem þyrmdi enn meira
yfir fólkið, enginn mælti orð, — enginn
gat sagt neitt.
Þá var það, að Sigríður, gömul kona,
sem hafði fóstrað prestskonuna og ver-
ið henni sem bezta móðir, kraup á kné,
spennti greipar og bað: „Algóði himn-
•eski faðir, þú, sem lætur ekkert fram-
hjá þér fara, miskunna oss í þessari
sáru neyð, ó, Drottinn, fylg þú þessum
hugrakka manni sem leggur líf sitt í
hættu til að bjarga öðrum, gef þú hon
um kjark og þrek svo honum fallist
ekki hugur, teym þú hestinn framhjá
vökinni sem hann stefnir beint í. Við
18. febrúar 1968
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS