Lesbók Morgunblaðsins - 21.04.1968, Blaðsíða 11

Bakki í Arnarfirði.
byggðum bæði verzlunarhús og slátur-
hús á Bakka. Það var allt gert í sjálf-
boðavinnu, svo að við þurftum ekki að
borga annað ef efnið- Þetta fór allt vel,
því að fólkið var samhent og hafði ein
lægan vilja á að bjarga sér og vera
ekki upp á aðra komið.
Á Bakka var slátráð 10-15 hundruð
fjár þegar flest var, minnir mig. Kjötið
var saltað og flutt út til Noregs, það
sem ekki var selt innanlands. Skipin
lögðust úti fyrir Bakka, Fossarnir og
fleiri skip, leiguskip, sem fluttu vörur
fyrir S.Í.S. Þau tóku afurðir og færðu
okkur það sem við þurftum og gátum
keypt — forða til hálfs ársins eða hátt
í það, vor og haust.
Hafði kaupfélagið opna sölubúð á
Bakka?
Ja, hún var opnuð þegar einhverkom
að verzla. Þetta var vitanlega hvorki
mikil drift né margbreytilegt vöruval.
Þetta var stakkur sniðinn eftir vexti
fámennrar sveitar. Og þetta gekk furð-
anlega. Nægjusemi, sparsemi og nýtni
var innihaldið í öllum greinum í reglu-
gerð lífsins. Fólkið þekkti ekki annað,
fannst þetta sjálfsagt og það lagði hart
að sér til að komast af þegar syrti í
álinn af völdum heimskreppunnar.
En Böðvar Pálsson var fleira heldur
en kaupfélagsstjóri eftir að hann kom
í Ketildali. Hann er samt furðu fáorð-
ur um önnur störf sín þar. En íslenzkir
Samtíðarmenn segja, að hann hafiver-
ið oddviti hreppsins og fulltrúi hans í
sýslunefnd alla þá tíð, sem hann átti
heima í hreppnum 1921-42. Ennfremur
póstafgreiðslumaður og símstjóri, í
skattanefnd og stjórn búnaðarfélagsins
o.s.frv. Sýnir þetta nokkuð hvers trún-
aðar hainn hefur notið hjá sveitungum
sínum.
Eins og fyrr er sagt, fóru afkomu-
möguleilkar fólksins mjög þverrandi í
Ketildölum eftir að sjósóknin lagðist
niður. Búin voru lítil og takmarkaðir
möguleikar fólksins mjög þverrandi í
eftirspurnin óx eftir vinnuaflinu í
heimsstyrjöldinni síðari fór fólkið að
flytjast burt til staða þéttbýlisins þar
sem Bretavinnan bauðst og allt sem
henni fylgdi.
Nokkarar tölur sýna þróun þessa
byggðalags, ef þróun skyldi kalla:
Árið 1920 37 heimili með 246 manns
Árið 1930 32 heimili með 204 manns
Árið 1940 190 manns
Árið 1950 85 manns
Árið 1960 58 manns
Og 1. desember síðastl. voru taldir
5 menn, sem áttu lögheimili í Ketil-
aölum, svo að mjög er nú að gerast
fólksfátt í þessu sérkennilega byggðar
lagi.
Árið 1943 lá leið Böðvars Pálssonar
aftur til Bíldudals. Þá tók hann við
forstöðu Kaupfélags Arnfirðinga. Því
félagi sameinaðist hans gamla kaup-
félag á Bakka og stýrði Böðvar því í
jpratug unz hann yfirgaf Arnarfjörð
og fluttist hingað til höfuðstaðarins
árið 1953.
Báðir staðirnir, sem við höfðum lítils-
háttar kynnzt í þessu rabbi við Böðvar
Pálsson: Vatnsfjörður við ísafjarðar-
djúp og Bakki í Ketildölum, þeir geta
gefið okkur allglögga mynd af þeim
breytingum, sem átt hafa sér stað í at-
vinnuháttum og þjóðlífi íslendinga und
anfarna hálfa öld. Fjölmennu sveita-
heimilin, bæði prestssetur og bænda-
býli, sem voru sterkustu stoðir dreif-
býlisins — þau hurfu með vinnuhjúun-
um
Og útvegsbændurnir, þeir heyra lika
til líðinni tíð. Aðstaða þeirra krafðist
fjölhæfni, útsjónasemi og árvekni til
að nýta margvísleg landgæði og hlunn
indi.
Til þess þurfti líka mikinn vinnu-
kraft og þess var engin von að „út-
vegsbúskapur" á gamla vísu gæti stað-
izt samkeppnina um vinnuaflið í nú-
tímaþjóðfélagi sérhæfingar og stétta-
skiptingar.
Leiðrétting:
í stað Sigurðar Högnasonar, sem
nefndur var í fyrri hluta þessa viðtals
átti að standa Sigurjón Högnason.
1
Nú fyrir skömmu, nánar tiltekið 2. febrúar síðast-
iðinn, var fluttur í útvarp þáttur eftir Kristján
Jónsson borgardómara, sem nefnist „Bátstapi á Þorska
firði“. Þáttur þessi er prentaður í bókinni„Því gleymi
ég aldrei“ þriðja bindi og er því áður kunnur.
Fjallar hann um það er Gísli sonur Ólafs bónda
Bergsveinssonar í Hvallátrum fórst einn á báti á
Þorskafirði 2. október 1925.
Þáttur þessi er á margan hátt skemmtilega skrifað-
ur, þó margt sé þar að finna, sem ekki er rétt með
farið. En það er annað, sem er orsök þess að ég
skrifa þessar línur og það er tilraun Kristjáns til
þess að flétta slys þetta, og önnur sem orðið hafa
í Hvallátrum, inn í þjóðsögu þá um huldufólk í Hval
látrum, sem Sigurður Nordal hefur skrásett og gefið
ú tí Gráskinnu, en að mínum dómi hefur saga þessi
við lítil rök að styðjast. En þar sem Daníel Jónsson
afi menn er þar í raun og veru gerður ábyrgur fyrir
öllum þessum slysum og óhöppum, vil ég ekki láta
hjá líða að skrifa hér nokkuð um. Því ég veit að Ólafi
er einnig lítill greiði gerður með þessum frásögnum
eins og þær eru skráðar.
Ég mun nú fyrst segja frá ferð Ólafs í land um-
ræddan haustdag, og er hún hér eins og menn þeir,
sem voru með Ólafi í ferðinni, svo og annað heima-
fólk í Hvallátrum hefur sagt mér frá, og fer nú hér
á eftir.
„Föstudaginn 2. október 1925 ætlaði Ólafur bóndi
í Látrum til lands að sækja seinnileitarfé, svo sem
venja er til á þeim tíma. Veður var slæmt, útsynn-
ingur með hvössum krapahryðjum.
Ólafur fór fyrst yfir í Sel um morguninn og sótti
Theódór Daníelsson fósturson sinn, því hann vantaði
liðsmann í landferðina, en á þessum árum hafði
Ólafur jafnan menn í seli haust og vor við fjár-
gæzlu.
Á heimleiðinni gerði hryðju og hvessti þá mjög,
svo að rokveður var um tíma, en það er oft þannig á
Breiðafirði í vestanátt að veðrið er verst um flæðina.
Var veðrið það mikið og áttin svo norðvestlæg, að
þeir náðu ekki upp í lendinguna í Látrum er heim
kom, en urðu að lenda nokkru innar við eyjuna. Ólaf
ur ákvað þá að hætta við landferðina að sinni, en
með útfallinu fór veður heldur batnandi, og varð
hann þá mjög á báðum áttum, því að alltaf reyna
eyjamenn að ná fé sínu undireins og tök eru á, því
geymsla fjárins veldur erfiðleikum í landi. Það vtu-ð
því úr að lokum að Ólafur fór í land, áður en skipið
fjaraði og með honum fóru: Arnfinnur Þórðarson, Sig
urður Níelsson, Jón Kristinn sonur Ólafs og Theódór
Daníelsson, sem áður er nefndur.
Daníel Jónsson
frá Hvallátrum:
BÁTSTAPI Á
PORSKAFIRÐI
Missagnir leiðréttar
2
Ekkert bar til tíðinda í ferð þeirra í fyrstu. Fengu
þeir góðan byr að Skálanesi, en þar átti að sleppa
farþegum, sem með voru.
Á Skálanesi komu til móts við þá Sveinn Péturs-
son og Jón Jónsson bóndi þar og sögðu frá kindum
úr Látrum, sem þar voru í haldi. Er þeir gengu
heim að sækja féð, sem geymt var í húsi nokkuð
fyrir austan bæinn, spyr Sveinn hvort þeir viti um
bátstapa þar úti í eyjunum. Kvaðst hann hafa séð
leiðinlega sjón fyrr um daginn, er bát á hvolfi rak
inn fjörðinn, þar suðaustur af nesinu. Ekki vissu
þeir eyjamenn um neitt slíkt og var það ekki frekar
rætt að sinni.
Var nú tekið til við að koma fénu til sjávar. Ærn-
ar voru styggar er þær komu út og fór langur tími
í að ná þeim í bátinn og dróst því að komast af stað
aftur. Að þessu loknu var siglt yfir að Stað á Reykja
nesi og komilð þar í myrkri. Er þangað kom frétti
Ólafur um ferð Gísla sonar síns, þá um morguninn,
og varð honum þá hugsað til orða Sveins á Skála-
nesi.
Kom hann þá að máli við menn sína og kvaðst
hafa hug á að sigla til Gróuness og vita vissu sína
um ferðir Gísla. Við nánari athugun var þó horfið
frá því ráði, þar sem náttmyrkur var komið og veð-
ur slæmt. Einnig var vitað mál að ef eitthvað hafði
komið fyrir Gísla, þá hafði það gerzt strax um morg-
uninn og því engar líkur til að honum yrði komið til
hjálpar. Voru þeir því á Stað um nóttina, en undir
morguninn sendi Ólafur menn sína inn að Hallsteins-
nesi, og áttu þeir að ganga fram að Djúpadal og
smala saman fé hans, reka það til Hallsteinsness og
taka þar í bát.
Þeir Arnfinnur og Sigurður voru um kyrrt á Hall-
steinsnesi, en Theódór og Jón fóru til Djúpadals.
Þeir komu við í Barmi og fengu þær fréttir þar, að
Aðalsteinn í Barmi hefði verið við slátrun ó Gróu-
nesi daginn áður og hafði Gísli aldrei komið þangað.
Er þeir félagar komu að Djúpadal varð að ráði að
Jón fór út að Gróunesi, en heimamenn fóru að ná
saman fénu.
Þóttust menn þess nú fullvissir að Gísli hefði far-
izt í óveðrinu morguninn áður.
Víkur nú sögunni til Ólafs. Hann fór landveg að
Laugalandi og fékk með sér mann frá Stað, Garðar
að nafni. Hugðist hann fá bát þar og sigla til Gróu-
ness. Ekki varð þó úr þeirri ferð. Þótti Ólafi útbún-
aður bátsins ekki nógu góður, því enn var veður
misjafnt, og ekki er ólíklegt að hann hafi veigrað sér
við að mæta því sem hann þóttist fullviss um að
frétta er þangað komi. Bað hann því Garðar að fara
kringum fjörðinn og fá fréttir.
Framíhald á bls. 12
21. apríl 1968.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H