Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1968, Page 1
MaftSiáias Johannessen:
FJAHLÆGM
TSLAS ,
Sffi&AST A
Hisgleiðingar í tilefni sextugsafmœlis dr. Bjarna
Benedsktssonar n.k. þriðjudag
„Ég hef alltaf haft gaman af að lesa
sagnfræði og las í bernsku minni mik-
ið af gömlum Skírni, þar sem skráð
var stjórnmálasaga 19. aldar í Evrópu,
ár frá ári. Þessi lestur vakti m.a. á-
huga minn á utanríkismálum. Bæði fað-
ir minn og skoðanabræður hans, eins og
Bjarni frá Vogi, voru mjög þýzk—sinn-
aðir. Faðir minn hafði að vísu aldrei
til Þýzkalands komið, en e.t.v. hefur
andstaðan við Dani haft einhver áhrif
í þessa átt.
Helzta ástæðan til þessarar aðdáunar
gömlu sjálfstæðismannanna á Þýzka-
landi og þýzkri menningu var þó sú,
að þýzkir fræðimenn höfðu meiri á-
huga á íslenzkum málum en aðrir, t.d.
Konrad Maurer, sem hvatti íslendinga
í sjálfstæðisbaráttunni og upp úr alda-
mótum voru nokkrir þýzkir mennta-
menn, sem unnu markvert starf að því
að kynna íslenzkar bókmenntir erlend-
is ... “
Svo segir Bjarni Benediktsson í sam-
tali, sem ég átti við hann skömmu fyrir
síðustu kosningar og Morgunblaðið
birti 9. júní s.l. I samtalinu er ekki
minnzt á stjórnmálaskörung Þjóðverja,
Bismarck — eða járnkanslarann eins
og hann hefur verið nefndur, en mér
er nær að halda að Bjarni Benedikts-
son meti hann umfram aðra stjórnmála-
menn, a.m.k. þá, sem á síðustu öld
höfðu drýgst áhrif á söguþróun okkar
tima.
I bókaherbergi Bjarna Benediktsson-
ar að heimili hans í Háuhlíð er stór
mynd af Bismarck, ásamt mynd af Jóni
Sigurðssyni. Og þegar Bjarni Bene-
diktsson var ásamt Sigríði, konu sinni,
boðinn til Vestur—Þýzkalands ekki alls
fyrir löngu, var það ein af óskum hans
að koma á búgarð Bismarcks, sem enn
er setinn niðjum hans. Þar var þeim
hjónum tekið með kostum og kynjum,
enda fremur sjaldgæft nú á dögum að
Bismarck sé ofarlega í hugum mikilla
stjórnmálamanna, sem nú sækja Vest-
ur—Þýzkaland heim. En hvað s»m um
það er, hef ég heyrt Bjarna Benedikts-
son lýsa á ógleymanlegan hátt viðtök-
unum í þessu gamla setri hins mikla
þýzka stjórnmálamanns.
í ræðu sem Bjarni Benediktsson
flutti 19. marz 1940 hjá Vöku, félagi
iýðr'æðissinnaðra stúdenta, segir hann
m.a: „Til þess að taka að sér forsjá
í málum annarra, að stjórna þeim, þarf
ætíð mikla þekkingu. Stjórnmálamaður-
inn verður m.a. að þekkja land sitt,
gæði þess og torfærur, þjóð sína, kosti
hennar og galla, viðskipti hennar við
aðrar þjóðir og geta gert sér grein
fyrir, hver áhrif atburðir með þeim
muni hafa á hag hennar. Svo verður
hann að þekkja sjálfan sig, mannlegt
eðli, veilur þess og styrkleik.
En þetta er ekki nóg. Einn fremsti
stjórnmálamaður allra alda, Bismarck,
sagði, að stjórnmálin væru ekki vís-
indi, heldur list, sem sé listin til að
sjá, hvað væri mögulegt á hverjum
tíma, og framkvæma það. Hið þriðja
verður og að bætast við. Ekki er nóg
að gera sér grein fyrir möguleikunum
og iiafa skyn á að velja þann rétta. Til
viðbótar verður að hafa kjark til að
standa með því, sem maður telur rétt,
og þora að framkvæma það, hvað sem
tautar."
Engum þarf að koma á óvart dá-
læti Bjarna Benediktssonar á þessum
þýzka stjórnmálamanni, sem á síðustu
öld tókst að sameina þýzku þjóðina í
eitt ríki. Enda þótt Bismarck væri barn
síns tíma, beitti hann sér fyrir stór-
felldum umbótum á aðstöðu efnalítils
fólks í Þýzkalandi, og söguleg stað-
reynd er það að hann verður fyrstur
stjórnmálamanna til að lögfesta al-
mannatryggingar, 1880. Undir hans
stjórn er því sáð til þeirrar uppskeru,
sem nú sést í velferðarþjóðfélögunum,
en stjórnarform þeirra er, þrátt fyrir
marga agnúa, hið mannúðlegasta og
traustasta sem heimurinn enn þekkir,
enda eru undirstöður þess gerðar úr
beztu þáttum tveggja ólíkra stefna,
kapitalismanum og kenningum Karis
Marx. Vonandi hrekkur enginn við, þó
að sá sannleikur sé sagður umbúða-
laust.
Bjarni Benediktsson hefur ávallt ver-
ið öruggur talsmaður þessarar stefnu,
enda hefur Sjálfstæðisflokkurinn frá
upphafi byggt á hugsjónum hennar.
Ekki þarf lengi að leita til að finna
rótgróna samúð Bjarna Benediktssonar
með þeim, sem af ýmsum ástæðum hafa
þurft að berjast í bökkum í lífinu.
Þet.ta gæti verið næg ástæða til
þess að athygli hans beindist
snemma að járnkanslaranum. En þar
kemur fleira til en réttsýni.
Festa Bismarcks og stjórnvizka hefur
ekki sízt átt þar hlut að máli.
Bismarck vann að því öllum árum
að tryggja framtíð þjóðar sinnar og
sameina hið þýzka ríki, sem löngum
átti erfitt uppdráttar, eins og kunnugt
er. En honum tókst að tryggja fram-
tíð þess, þótt ekki yrði það árekstra-
eða sársaukalaust.
Þó að Bismarck væri barn síns tíma,
var framsýni hans með ólíkindum, og
þrátt fyrir festuna þorði hann að
skipta um skoðun. Hann var raunar
pragmatískur stjórnmálamaður, eins og
oft má sjá, ekki sízt á Berlínarfund-
inum, þegar hann átti hvað mestan hlut
að því að tryggja frið í Evrópu og
hafði þá á hendi einskonar sáttasemjara
störf. Þó hann væri „ein Mensch
mit seinem Widerspruch“, þ.e. maður
með mótsetningum sínum eins og Njáll
gamli á Bergþórshvoli, og lægi allsæmi-
lega við pólitískum freistingum, keypti
hann ekki vinsældir hvaða verði sem
var, og réyndist andstæðingum sínum
alla tíð óþægur ljár í þúfu. En ekki
vildi hann auðmýkja þá sem hann sigr-
aði, eins og t.d. Austurríkismenn eftir
ófarir þeirra í styrjöldinni við Prússa.
Bismarck var ekki lýðræðissinni.
Sú þróun, að þjóðirnar sjálfar kjósi
fulltrúa, sem fari á þingi með málefni
þeirra, á rætur að rekja til Bretlands
18. og 19. aldar, síður en svo til
Þýzkalands. En þó að Biarni Benedikts-
son sé eins og einhve- sagði við mig
ekki alls fyrir löngu navlamen+arian
af fyrstu gráðu“, hefur hann víðari
sjónhring en svo, að það hindri hann í
að koma auga á koqli stjórnskörunga
eins og Bismarcks.
Bjarni Benediktsson hefur notið
þeirrar gæfu — og aldrei brugðizt
hamingjudís sinni — að tryggia fram-
tíð okkar iitia og fámenna ríkis. í því
skyni hefur hann gripið til þeirra ráða,
sem honum hafa þótt bezt duga hverju
sinni og hann trúað sterkast á. f
þeirri viðleitni hefur hann aldrei sýnt
á sér bilbug né óttazt upphlaup eða
undirróðursstarfsemi andstæðinga sinna,