Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1968, Blaðsíða 3
Með Kiesinger í opinberri lieimsókn i V-Þýzkalandi.
þjóð sinni óþægilega hluti, ef hann hef-
ur talið það nauðsynlegt, eins og þeg-
ar samningurinn var gerður um dvöl
varnarliðsins 1951. Hann hefur aldrei
verið hikandi, aldrei brugðizt þeirri
skyldu sinni að taka ákvarðanir, ef
sjálfstæði landsins krafðist þess. Raun-
ar hefur allt starf hans beinzt að því
að tryggja sjálfstæði Islands á tímum
kalds stríðs og órólegs ástands.
Eins og hann hugsaði um framtíð ís-
lenzku þjóðarinnar og barðist ótrauður
fyrir því á Þingvöllum, sem hann trúði
að væri henni fyrir beztu, þannig hefur
hann ávallt haldið áfram — að knýja
á, tryggja sjálfstæði íslands. Auðvitað
má deila um ýmsar aðgerðir hans eða
viðbrögð við knýjandi vanda, eins og
alltaf er — en hvaða lýðræðissinni ís-
lenzkur mundi neita því að sú utan-
ríkisstefna, sem mörkuð hefur verið,
hafi orðið landi okkar og þjóð til
heilla og blessunar.
Og enn þurfum við að standa á
verðinum, þótt tíminn breyti bæði okk-
ur og atburðarás allri að eigin geð-
þótta, og án þess við séum spurð eða
getum ávallt haft hönd í bagga með
þróun mála. En gleymum aldrei því,
sem mestu máli skiptir: að tryggja ör-
yggi íslands, að slá skjaldborg um
sjálfstæði þess.
Og ef með þarf — að knýja á.
Ég sagði áðan að það hlyti að vera
ungu fólki fróðleg lesning að kynn-
ast skoðunum svo áhrifamikils stjórn-
málaforingja sent Bjarni Benediktsson
hefur verið. Þær verður hver að vega
og meta, eins og honum sýnist sjálf-
umi Ég ætla mér ekki þá dul að rekja
efni í ræðum hans og rituðu orði, enda
er þar af engu minna að taka en sögu
íslands síðasta aldarfjórðunginn. Aftur
á móti langar mig, vegna þess sem að
framan getur, að staðreyna þá full-
yrðingu mína, að Bjarni Benediktsson
hafi ætíð verið óhræddur við að endur-
skoða afstöðu sína og breyta um stefnu
og skoðanir, ef honum hefur þótt það
nauðsynlegt vegna hagsmuna Islands.
Varla þarf að segja nokkrum íslend-
ingi, að enginn maður hefur átt meiri
þátt í að móta utanríkisstefnu Islands
frá styrjaldarlokum en Bjarni Bene-
diktsson. Án afskipta hans hefðum við
að öllum líkindum aldrei tekið þátt í
Atlantshafsbandalaginu, sem hefur
verið Evrópu — og raunar öllunt heim-
inum, þá ekki sízt íslandi — það sverð
og sá skjöldur, sem bezt hefur dugað
í róstusamri • veröld. Fram að stofnun
Atlantshafsbandalagsins var hvert Ev-
rópulandið á fætur öðru heimsveldis-
draumum kommúnismans að bráð.Þetta
gerðist jafnvel í skjóli S. Þ., þótt ekki
vilji ég gera lítið úr viðleitni þeirra
til að tryggja frið í heiminum, stundum
með árangri.
En vá var nú fyrir dyrum.
Og bolmagn S.Þ. lítið sem ekkert.
Við stofnun Atlantshafsbandalags-
ins skipti sköpum.
Enn heldur Bjarni Benediktsson
merka ræðu. Nú um öryggismál íslend-
inga. Hann er að sannfærast um að
hlutleysið dugi okkur ekki lengur, né
aðild okkar að S.Þ. Það er Stalín og
útþenslustefna kömmúnista, sem er að
sannfæra hann. Hann hefur legið und-
ir feldi. Hann fer hægt í sakirnar, er
að gera upp hug sinn. Hann segir í
ræðu sem hann flytur 14. febr. 1949:
„Fljótt á litið virtist saga íslands
styðja þá skoðun, að slíkur vilji til
hlutleysis og þvílík yfirlýsing um það
væri fullnægjandi trygging fyrir öryggi
landsins“. Og nokkru síðar: ,,Um hlut-
leysi er það svo, að viljinn til þess
er ekki einn nægur. Góðum vilja verð-
ur einnig að fylgja máttur til að halda
hlutleysinu uppi — til þess að verja
það, ef á reynir, eða slík ytri skil-
yrði, einkum hnattstaða, að ekki þyk-
ir taka að brjóta gegn því.
Ef aflið til varnar er ekki fyrir hendi,
hefur reynslan kennt þjóðunum, að
hlutleysið stoðar lítt, ef voldugir ná-
grannar líta þær girndaraugum.“
Hann er að sannfærast. Raunar höfð-
um við i reynd horfið frá hlutleysis-
stefnunni á stríðsárunum og með aðild
að S.Þ. í nóvember 1946, enda eru
það ein helztu rökin fyrir aðild okkar
af hálfu fulltrúa Bandaríkjanna að
hann „hafi lagt áherzlu á það, hve ís-
land hefðí lagt drjúgan skerf til varna
á Noi'ður—Atlantshafi", eins og Morg-
unblaðið kemst að orði í fi'étt 28. ágúst
þetta ár. Og samkvæmt frásögn Morg-
unblaðsins af inngöngu íslands í S.Þ.
leggur fulltrúi íslands, Thor Thors,
mikla áherzlu á þetta „styrjaldarfram-
lag Islendinga“ eins og sagt er. „Auk
þessa, sagði sendiherrann, hefðu bæki-
stöðvar Bandamanna á Islandi verið
þeim ákaflega mikilsverðar, enda hefði
Island jafnan talið sig eitt hinna sam-
einuðu þjóða, með því að lána þeim af-
not af landi sinu“ (Mbl. 20. nóv. 1946).
En „sameinuðu þjóðirnar" voru ekki
lengi sameinaðar. Kaldastríðið hefst.
Og það eru hvorki Bandarlkjamenn
né áhrifamiklir stjórnmálamenn Vestur-
velda, sem sannfæra Bjarna Benedikts-
son um haldleysi hlutleysis, heldur Jan-
usai’höfuðin tvö, Hitler og Stalín. ís-
lendingar gátu ekki varið land sitt með
vopnum eins og Svíar og Svisslend-
ingar, og þegar hlutleysi þjóða eins og
Dana, Noiðmanna og Belga var fótum
ti-oðið, hvað þá um okkur, vopnlausa
þjóð í hernaðarlega mikilvægu landi,
sem hafði verið likt við skammbyssu,
sem beint væii að vestrænum lýðræðis-
þjóðum.
í ræðustól ií Alþingi íslendinga
En Bjarni Benediktsson finnur að á-
byrgðin hvílir á honum sem utanríkis-
ráðherra öðrum frernur að tryggja
sjálfstæði landsins — og hún er þung.
Á hann að halda í þær skoðanir um
lilutleysi, sem hann er alinn upp við
og, honum hafa áreiðanlega verið inn-
rættar á Skólavörðustígnum, enda trúðu
íslendingar þá á þetta marg-
nefnda hlutleysi næst guði almáttugum.
Tiiluðu jafnvel um „ævarandi hlut-
leysi“ eins og það væri lausnin á lífs-
gátunni. Og í grein í Morgunblaðinu
11. apríl 1940, eða tveimur dögum eftir
hernám Danmerkur, ritar Bjaini Bene-
diktsson gi-ein um framtíð íslands. Hann
er eins og aðrir, kvíðinn og uggandi
um hag þjóðarinnar. Og hann kann
engin betri ráð en arfinn frá æskuár-
unum — hlutleysið. Hann segir: „Stefn-
an, sem eftir verður að fara, er hins
vegar ótvíræð. Hiklaust verðum við að
halda fast við hlutleysisyfirlýsinguna
frá 1918. Hún er sverð okkar og skjöld-
ur á þessari skálmöld. Ef frá henni er
vikið, er okkar eina stoð úr sögunni."
Hitler hafði kennt mönnum — og þá
ekki sízt Bjarna Benediktssyni — að
hlutleysi dugði ekki. en Stalín sann-
færði hann að lokum. í ræðu, sem birt-
ist hér í blaðinu 17. apríl 1957, ræðir
Bjarni Benediktsson öryggismál íslands
og minnir á þessar staðreyndir: „Mörg
okkar munu minnast þess, að þegar
dró að síðari heimsstyrjöldinni 1939,
eftir að Hitler hafði rofið samningana,
sem gerðir voru í Munchen haustið
1938, og lagt undir sig það, sem eftir
var af Tékkóslóvakíu, fyrri hluta árs
1939, þá sendi Roosevélt, foxseti Banda-
ríkjanna honum orðsendingu 19. apríl
1939. þar sem Roosevelt bar fram þá
tillögu, að sérstakar ráðstafanir væru
gerðar til öryggis ýmsum ríkjum í Ev-
rópu gegn ólögmætri árás. Hitler svar-
aði þessari tillögu Bandaríkjaforsetans
um aðgerðir gegn árás með því að
spyýja: „Hvaða ríki er það, sem óttast,
að Þýzkaland ráðist á það?“ Það fór
svo að ekkert ríki í Evrópu þorði að
segja til um, að það óttaðist árás frá
Hitler . . . Nokkrum mánuðum síðai' hóf
Hitler árásarstyrjöld sína og réðst að
tilefnislausu einmitt á þau ríki, hvert
á fætur öðru, sem hann nokkrum mán-
uðum áður hafði beint hinni sakleysis-
legu spurningu til: „Ert það þú, ert
það þú — sem óttast að ég ráðist á
Mg með herskara mína?“
28. apríl 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3