Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1968, Blaðsíða 8

Horft um öxl
Gís/f Sigurðsson:
og deilurnar, sem af henni spruttu
Það er ekki ný bóla, hvorki
hér né annars staðar, að deilt
sé um listir og stefnur. Meiri-
hluti listnjótenda er íhaldssam-
ur og fellir sig miklu betur við
list dagsins í gær en það, sem
listamennirnir eru að kljást
við í dag. Þeir eru hins vegar
ekki aðeins afhuga því, sem
heyrir til liðnum árum, heldur
meira og minna niðursokknir
í það heillandi verkefni
að finna list morgundagsins
stað. Af þessu hefur leitt gagn-
kvæmt skilningsleysi og harð-
vítugar deilur, sem rifjast upp
meðal annars þegar Morgun-
blaðinu frá síðustu áratugum
er flett. Þá verður það ljóst,
eins og oft áður, að listin er
löng en lífið stutt, og þróun-
inni verður ekki snúið við.
Ekki veit yngri kynslóðin
sjálfsagt mikið um þær harð-
vítugu deilur sem hér urðu um
myndlist fyrir 26 árum, nánar
tiltekið vorið 1942. Og þeir
sem voru vitni að atburðunum
og áttu jafnvel hlut í máli, eru
nú farnir að gleyma því, hvað
þeim varð heitt í hamsi. Þetta
var á stríðsárunum miðjum.
Nokkrir af ágætustu myndlist-
armönnum okkar voru að nema
hér á landi, ef svo mætti segja;
þeir voru sumir nýlega komnir
heim frá námi og allir skyldu
þeir að listin var og hlaut að
verða meira en dauð náttúru-
stæling. Þá var málum þannig
háttað af hálfu ríkisins, að
menntamálaráð var um leið
innkaupanefnd ríkisins á list
verkum handa listasafni ríkis
ins. Formaður menntamálaráðs
um þessar mundir var, og hafði
verið um langt skeið, valdamik
ill maður með þjóðinni, Jónas
Jónsson frá Hriflu, fyrrverandi
ráðherra. Hann var því van-
astur að taka engum vettlinga
tökum á hlutunum: Hann hafði
sínar bjargföstu sannfæringar
og þrátt fyrir það, að hann
væri einlæglega velviljaður
fögrum listum gekk honum illa
að sjá og skilja, hvað hinir
ungu myndlistarmenn voru að
fara. Hann nefndi þá einu
nafni klessumálara til aðgrein
ingar frá natúralistum 19. ald-
innar, sem höfðu málað næfur-
þunnt. Ágreiningur með for-
manni menntamálaráðs og meg
inþorra listamanna magnaðist
og þar kom, að ávarp frá þeim
barst Alþingi og birtist jafn-
framt í dagblöðunum 16. apríl
1942. Þar sagði m.a.:
„Sá beygur virffist hafa sótt
meir og meir aff formanninum
aff menn geti ekki veriff honum
ósammála um neitt, né gert
neitt, sem honum er ekki aff
skapi, nema þeir séu kommún-
istar effa verkfæri i höndum
kommúnista. Kveffur svo rammt
að þessu, aff þegar einn skrif-
stofustjóri í stjórnarráffinu
svarar fyrirspurn varðandi em
bættissvið hans, er kommúnist-
um kennt um. Vér sem ritum
hér undir, erum af ýmsum ólík
um stjórnmálaflokkum og telj-
um þær skoðanir alveg óviff-
komandi listastefnum, starfsemi
menntamálaráffs og öðrum and
legum hlutum. Siík bardagaað-
ferð er ekki annað en marg-
þvælt áróffursbragff og yfir-
leitt hyggjum vér, aff þessi bar
dagahugur formanns mennta-
málaráðs samrýmist illa stöffu
hans. Hann ætti að vera upp-
yfir slikt framferði hafinn.
Hann er nú dómstjóri í eins-
konar hæstarétti í íslenzkum
listamálum. Til dómsstarfa þyk
ir sérstök þörf á hlutlausri at-
hugun og rólegu skaplyndi og
vér hyggjum aff dómgreind hans
á listum sé ekki meiri en svo,
aff hann þurfi hennar viff allr-
ar og óskertrar í starfi sínu.
Þaff væri tvímælalaust ávinn-
ingur fyrir íslenzka listastarf-
semi og traust almennings á
menntamálaráði ef hiff háa Al-
þingi sæi einhver ráff til þess
aff vitsmunir og stilling nefnds
formanns yrffi fyrir sem minnst
um truflunum framvegs".
Jónas leit þó svo á, að hér
væri um- að ræða einskonar prí
vat orrustu við framvindu
myndlistarinnar og um þessar
mundir átti það sér stað, að fé-
lagar hans í menntamálaráði
festu kaup á nokkrum „klessu-
málverkum“ án þess að formað
urinn kæmi þar nærri. Var þá
styrjöld hafin, ekki einungis
við myndlistarmennina, heldur
einnig við samstarfsmenn í
menntamálaráði.
í Morgunblaðinu 27. apríl
er þessi fyrirsögn:
Einstæff listsýning er for-
maður menntamálaráffs gengst
fyrir.
Undir fyrirsögninni er mynd
af Þorgeirsbola Jóns Stefáns-
sonar og síðan segir svo:
„Formaffur menntamálaráffs,
Jónas Jónsson, hefur um nokk
urt skeiff, sem kunnugt er, átt
í deilum viff velflesta listamenn
landsins út af ráffsmennsku
hans í menntamálaráffi, einkum
viffvíkjandi myndlist og mynd-
listarmönnum. Verffur þaff mál
ekki rakið hér að þessu sinni.
Síffasta uppátæki hans i þeirri
viffleitni aff niffra íslenzkum
listamönnum almennt, en eink-
um þeim, er sízt vilja hlíta yfir
ráðum hans í menningarmálum
er aff hann hefur efnt til sýn-
ingar á sex málverkum í búðar
glugga í Affalstræti, þar sem
klæffaverksmiffjan Gefjun hef-
ur sölubúff. í málgagni sínu,
Tímanum, hefur hann sagt frá
þessari sýningu er hann segir
til þess gerffa aff ófrægja þá
fimm listamenn, sem myndir
þessar hafa gert.
Mun það vera einsdæmi hér
á landi, aff efnt sé til listsýn-
ingar í hreinum ófrægingartil-
gangi, enda verffur slíkur hugs
unarháttur sem þeim athöfnum
stjórnar, ekki dæmdur nema á
einn veg. En eins og menn sjá
er virffa fyrir sér myndir þess-
ar, verffur aðstaða formanns
menntamálaráffs harla hláleg,
þegar það kemur í ljós, aff
hann ber svo lítiff skynbragð
á myndlist aff hann hefur val-
iff i þessa sýningu sína myndir,
sem enginn höfundanna þarf aff
bera kinnroffa fyrir. Þvert á
móti. Þær eru allar ótvíræð
listaverk. Meðal þessara mynda
er t.d. Þorgeirsbolamynd Jóns
Stefánssonar, sem er áreiffan-
lega ein mikilúfflegasta og
merkasta mynd, sem gerff hef-
ur veriff úr efni íslenzkra þjóff
sagna. Þarna er andlitsmynd
sem Gunnlaugur Scheving hef-
ur gert af Hirti Snorrasyni
skólastjóra, og getur hún staffizt
samanburff viff flest þau mál-
verk, sem gerð hafa verið af
íslenzkum merkismönnum tvær
myndir eftir Þorvald Skúlason,
nokkurra ára gamlar, önnur
þeirra lítil stofumynd, einkar
vel til þess fallin að sýna
hvernig liægt er að gera vel
samræmt listaverk úr einföld-
ustu hlutum húsbúnaðar, konu
mynd eftir Jóhann Briem og
mynd úr sjávarþorpi eftir Jén
Engilberts. Hver sem hefur list
rænt auga og almenna athyglis
gáfu, getur séff bæffi fegurð
og listrænt gildi allra þessara
mynda.
Á öffrum stað hér í blaffinu
í dag er vikiff meff nokkrum
orffum að þessari einstæffu sýn
ingu, sem er listamönnunum á
engan hátt til vansa en sýn-
andanum, formanni mennta-
málaráðs til háborinnar minnk
unar, vegna þess í hvaffa til-
gangi til hennar er stofnaff.
En meðal annarra orffa. Vera
Málverk Gunnlaugs Schevings
af Ilirti Snorrasyni.
má að menntamálaráð í heild
sinni, allir fimm mefflimir þess
standi aff sýningu þessari og
verffur því aff skipta meff sér
Þorgeirsboli. Málverk Jóns Stefánssonar. öll málv írkin, sem hér eru myndir af, voru á ófrægingar
sýningu Jónasar 1942.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
28. apríl 1968