Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1968, Blaðsíða 7

ILMURINN
ÚR PLÓGFARINU
NOKKUR ORÐ í TILEFNI SÝNINGAR VALTÝS
PÉTURSSONAR í LISTAMANNASKÁLA
ar verzlunarferðir séu teknar ut með I
sældinni. Að jafnaði þarf maður að fara
í þrjá staði á dag og þá er maður
að frá klukkan níu á morgnana til sex
á kvöldin að skoða og velja. Við höfum
eignazt umboð fyrir fyrirtæki sem mjög
gott er að skipta við og með tíman-
um verða þetta persónuleg kynni og
mikilvæg- Englendingar eru einstaklega
traustir og tryggir — þetta verða stór-
vinir manns með tímanum og vilja allt
fyrir mann gera. Og margt í þessu
starfi er mjög skemmtilegt. Ég minnist
t.d. tízkusýningar sem var haldin á
Tate Gallery í London í fyrra. Enska
ríkisstjórnin hafði heiðrað fyrirtæki
sem höfðu selt mikið magn af fatnaði
til Bandaríkjanna og þessi fyrirtæki
höfðu fatasýningu þarna á málverka-
safninu. Það var gaman að sjá sýn-
ingardömurnar svífa um í glæsilegum
fötum innan um Rembrandt og Buff-
et. Stjórnandi var yfirballetmeistarinn
hjá Covent Garden. Sýningin var
sett upp með sviðsljósum og ýmsum
ljósatilbrigðum — þetta var alveg eins
og ævintýri.
— Mundirðu álíta að við hefðum tök
á að kveikja áhuga erlendis á nokkru
íslenzku í fataiðnaði?
• — Útlendingar hafa sýnt mikinn á-
huga á handofnu íslenzku kjólunum.
Efnið er ofið á ísafirði og hér í Reykja-
vík en við saumum þá hér og selj-
um. Til gamans get ég nefnt að sviss-
neska sendiherrafrúin sem á búsetu í
Oslo, kemur hingað í verzlunina á
hverju ári og fær sér handofna íslenzka
kjóla — reyndar var hún áður stað-
sett á Kyrrahafssvæði og er víst allt-
af kalt hér á norðurslóðum, kannski er
hún svona hrifin af þeim þess vegna.
En þessir kjólar voru sýndir í sjón-
varpsþætti á vegum Expó ’67 og vöktu
gífurlega hrifningu: Við fengum skeyti
frá Elínu Pálmadóttur, deildarstjóra ís-
lenzku deildarinnar: Eigum að koma
fram í sjónvarpsþætti. Sendu okkur
eitthvað til að vera í strax. Og mér
skilst á öllu að það hafi verið rétt
vai að senda handofnu kjólana. En því
miður hefur ekki enn tekizt að vinna
þeim erlendan markað svo að gagni
komi. En það væri gaman ef það væri
hægt.
— Eru ekki verzlunarferðir fólks til
útlanda ykkur þyrnir í augum?
— Öll samkeppni er manni vissu-
lega holl og hún skapar aðhald en það
sjá allir að eitthvað meira en lítið er
að, þegar það borgar sig fyrir fólk
að skreppa út bara til að kaupa fatn-
að- Tollurinn á tilbúnum fatnaði hefur
að vísn núna verið laekkaður úr 90% nið
ur 65% og það er strax munur, en betur
þarf að gera. Til samanburðar má geta
þess að tollur á innfluttum fatnaði á
hinum Norðurlöndunum er aðeins 9%
— Eru nokkrar nýjungar á prjónun-
um hjá ykkur?
— Við höfum nýlega fengið umboð
fyrir sænsku Katjakjólana sem frægir
eru orðnir víðs vegar. Við ætlum að
g:ra tiiraun með ullarkjólana — þeir
eru mjög skommtilegir, sterkir litir og
stórmunstraðii margir. Það verður gam-
an að sjá hvort íslenzkum konum falla
j :ir í g:ð.
- - Og hvað vinna hér margir alls?
— AIIs vinna hér átta manns, þrjár
í verz'uninni og fimm á saumastofunni.
Flest þetta fólk hafði unnið með okk-
ur áður en við stofns:ttum fyrirtækið
og það er ekki sízt því að þakka hvað
verzlunin hefur gengið vel. Og svo
má ekki gleyma Ásgerði Höskuldsdi tt-
ur sem skreytir gluggana þegar mi^ ð
liggur við. Hún hefur lært í DanmörVy t
og er sérlega smekkleg. Oft geri ég
líka gluggana sjálf eða teikningar að
því hvernig ég vil að þar líti út. Það
cr ekki síður mikilvægt atriði en margt
annað, að glugginn sé smekklega og
faHega skreyttur.
—S—
„Að sýna, það er eins og að berhátta
sig á Lækjartorgi“, sagði einn af mál-
urunum nýlega í blaðaviðtali. Sumum
finnst það kannski ekki alveg svo bölv-
að, en játa fúslega, að sýningar séu
eitthvað í ætt við illa nauðsyn. Maður
vaknar upp við það að eiga stafla af
myndum og finnst, að málið sé tæpast
afgreitt fyrr en búið er að hengja þetta
upp á almannafæri. Jú, það er á vissan
hátt verið að hátta sig: afhjúpa sig að
minnsta kosti. Hvernig svo sem viðtök-
urnar verða og hvort svo sem allt selst
eða ekkert, þá er sýning taugastríð. Og
á eftir gerist lítið. Kannske verður ekki
ein einasta mynd til mánuðum saman.
Ég leit inn í Listamannaskálann og
Valtýr Pétursson var að Ijúka við að
hengja upp. Úti var jökulköld norðan-
áttin að vinna bug á því litla, sem
manni fannst að komið væri af vorinu.
Það var líka kalt í skálanum. Að sjálf-
sögðu. En þar var vorið í loftinu engu
að síður. Norðangjósturinn vinnur ekki
á því. Það var eins og að heyra í
lóunni og hrossagauknum:- finna ilminn
úr plógfarinu, það var eitthvað sem
greip mig þarna inni. Hvað gat það
verið, er ekki stöðnun í myndlistinni?
Svo hefur verið sagt.
Aftur á móti sannfærðist ég um það,
að vaxtarbroddurinn er ekkert vesæld-
arlegur. Hann hefur kannske verið í
ætt við íslenzka birkið, sem lætur ekki
plata sig; lætur ekki blíðlátar sólskins-
stundir tæla sig í ógöngur til að missa
lífið í einhverju páskahretinu. Það má
kannski segja, að við höfum þraukað
langan vetur og stundum hefur okkur
þótt full lítið gerast eða þá að málararn-
ir væru búnir að glata sál sinni við
að „analísera“ formin. En ég er viss
um, að vorið er á ferðinni í Lista-
mannaská’anum og þeim hlýtur að hitna
ögn um hjartaræturnar, sem á annað
borð unna íslenzkri list.
Einhverntíma hef ég líklega minnst
á það áður hér í Lesbókinni, að nú-
tíma myndlist á í sínum fórum margvís-
legar afstöður; ættum við ef til vill að
segja mörg andlit. Það er blessunarlegt
tjáningarfrelsi ríkjandi, sem ég fagna
eins vori eftir harðan vetur. Ég hef
megnustu ótrú á formúlum og bannorð-
um. Málarar geta jafnvel leyft sér að
rokka á milli hins fígúratíva og ab-
strakta og hefði það ekki verið óhugs-
andi fyrir fáeinum árum? Ég sé ekki
betur en að Valtýr geri þetta með góð-
um árangri, enda er hann eldri en tvæ-
vetur og veit hvað hann er að gera.
Hinsvegar held ég, að það skipti hann
engu höfuðmáli, hvort mynd sýnir ber-
lega skyldleika við eitthvert náttúru-
legt fyrirbrigði, eða hvort hún byggir
einungis á því lífi, sem eigin litir og
form ljá henni. Væri betur, að fleiri
yrðu Valtý samferða í að koma auga
á það sjónarmið.
Valtýr vinnur í aðalatriðum með
þrennskonar „tema" eftir því sem mér
sýndist: í fyrsta lagi myndbyggingu
út frá einskonar kjarna í miðju mynd-
arinnar. í öðru lagi með skarplega að-
greindum miðfleti, bekk eða belti; sumt
af því prýðilega byggðar myndir, sýn-
ist mér, og fyrirmyndin sótt í landslag
að því er ætla mætti. Stundum er það
raunar augljóst. Gegnt þessum kröftuga
miðMuta, sem gæti til dæmis gefið hug-
mvnd um hamrabelti eða urð, spilar
TTaltýr á mildari strengi, stundum fram-
'rskarandi kunnáttusamlega unna lita-
tóna.
Þriðja , t?mað“ er nýjast í list Valtýs
og kemur kannski dálítið á óvart; það
er sólin við hafsbrún, sólin í allskon-
ar skapi, eða ef til vill er þetta ekki
sól heldur einungis form, segir Valtýr.
Samt er hann ekkert feiminn við að
meðganga, að þetta geti fullt eins ver-
ið sólin og hann hefur skírt þessar
myndir samkvæmt því.
Það fer ekki hjá því, að manni dett-
ur í hug ýmislegt, sem af hrifningu
hefur verið ort á íslandi um þá sól, sem
stundum var helsti lágt. Þetta sólar-
ljóð Valtýs verður líkt og stef á sýn-
ingu hans; stef sem hann endurtekur.
„Sólin klár á hveli heiða — hvarma
gljár við baugunum11: Það eru grænar
sólir og fölbrúnar sólir. Það er mátt-
vana sól skammdegisins móti gráleitu,
lífvana umhverfi. Og sól haustsins.
„Sól stattu kyrr þó að kalli þig sær“
sagði skáldið og sólin í myndum Valtýs
verður við þeirri ósk, en ég er ekki viss
um að hún sé að setjast. Fyrir mér
var það sólarupprás; nýtt líf í fæð-
ingu í samræmi við gróandann-
Valtýr er búinn að halda tólf einka-
sýningar; þá fyrstu úti í París 1949,
en hinar hér heima. Og samsýningarn-
ar, þær eru fleiri en svo að hann muni.
Kannski alltof margar, segir hann. Það
kynni að vera, að það hefði ekki mikla
þýðingu að senda myndir á samsýn-
ingar út um allar jarðir, en þetta er
eitt af því sem menn gera, þegar þeir
eru ungir. Mætti ég einnig skjóta því
hér inn, að Valtýr hélt sýningu á Ak-
ureyri — en hann ætlar ekki að gera
það aftúr. Hann vildi ekki segja mér
hversvegna. Ekki trúi ég að Akureyr-
ingar hafi ekki tekið honum opnum
örmum, fullir skilnings.
Á sýningunni í Listamannaskálanum
eru verk frá síðustu þrem árunum og
aðallega þó frá tveim síðustu árunum.
Stundum hefur Valtýr sýnt mósaík, en
ekki núna. Aftur á móti er einskonar
sýning innan sýningarinnar: litlar
myndir, sem Valtýr hefur hengt upp
saman og eiga fullan rétt á sér.
Fyrir miðjum gafli hefur Valtýrkom-
ið fyrir stórri mynd, sem mér þykir
eflirminnileg. Hún er tveggja áratuga
verk, segir málarinn og ber með sér,
að hún er mikið unnin. Það kennimark
hafa raunar flestar myndir Valtýs; þær
bera það vissulega með sér að vera
hugsaðar og vandlega unnar. Samt hefur
Valtýr oftast þann háttinn á, að hann
gerir e’kki „skyssur“, en gengur beint
að málverkinu og vinnur sig áfram
markvisst. Hann hugsar málverkið fyrst
og fremst sem lit: leggur áherzlu á
hann framar forminu, og reynir að segja
b-ð m-ð litnum. S“m honum býr í brjósti.
Sólarmyndirnar voru undantekning að
því leyti, að þar teiknaði hann formið
og var raunar búinn að fikra sig áfram
m^ð þetta form í teikningum tveggja
ára. Það voru ígrip; hann greip í það
meðan hann saup teið sitt á morgnana
Framhald á bls. 14
Valtýr Pétursson og tvær myndir á sýningunni.
5. maí 196®
LESBÓK MORGUNBLAÐSlNS 7