Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1968, Blaðsíða 12

HORFT UM ÖXL
Framhald af bls. 9.
eins og þingmannanna. Flestir
sögðust ekki vilja hafa þess
konar skrípamyndir í sínum
húsum. Sumir fullyrtu jafn-
vel að kolakjallarar þeirra
væru of virðuleg heimkynni
fyrir þessa furðulegu gripi. Ég
vildi ekki skilja við sýningar-
gesti með óbragð í munninum
og lét þess vegna sýna á sama
stað nokkrar af beztu myndun
um, sem landið á. Var þessari
sýningu mjög fagnað. Skyldu
menn nú fullkomlega að hér
var barizt um tvö mjög ólík
stefnumörk í listinni. Annars
vegar var ljótleikinn tignaður
en hins vegar sjálf fegurðin.
Engin listsýning í höfuðstaðn-
um hefur hlotið jafn mikla að-
sókn og umtal og enginn gert
jafnmikið gagn. Bölsýnisstefn-
an hefur aldrei orðið fyrir öðru
eins áfalli eins og þegar feg-
urð og ljótleiki töluðu til skipt
ist úr glugga Gefjunnar til
það mál verður ekki fjallað hér.
Síðari bréfaskipti þeirra Sig
urðar Nordals og Jónasar snú
ast meir um háskólann, eftir að
Jónas skrifaði grein í Tímann:
„Dungal lýgur í blýhólk." Um
það mál verður ekki fjallað hér
Brautryðjendur í nútímalist
gátu ekki fengið sterkari for-
svarsmann en Sigurð Nordal.
Bréfaskipti þeirra Jónasar
eru rif juð hér upp vegna þess
að þau vöktu mikla athygli á
sínum tíma, og danskur maður,
sem hér var á ferðinni þetta
árið, varð forviða þegar hann
sá eina af Morgunblaðsgrein-
um Nordals festa upp á vegg
á bæ fyrir norðan. Jónas var
lengi búinn að vera hinn mikli
vígamaður með pennann að
vopni og það var vitaskuld
nýjung að hann ætti við mann,
sem stóð honum fyllilega á
sporði og gaf honum ekkert
eftir.
Greinar Jónasar eru bitrari
og miskunnarlausari. Aftur á
móti hefur Sigurður ákveðna
samúð með andstæðingi sínum,
vegna þess að honum hafði
fundizt hann vera viðfelldinn
og gáfaður ungur maður, enda
þótt leiðir skildu síðar.
Hitt er svo annað mál að
þótt þeir Sigurður og Jónas
hefðu báðir lagzt á eitt um að
kveða „kíessumaiverKnr* og
aðra nútímalist í kútinn, hefðu
þeir tæplega haft erindi sem
erfiði. Þeir Þorvaldur Skúlason,
Jón Engilberts, Gunnlaugur
Scheving og Jóhann Briem
hefðu ekki látið það á sig fá,
hversu snjallar sem slíkar mara
þonræður hefðu orðið bók-
menntalega séð. Þær hefðu
naumast breytt neinu um fram-
rás myndlistarinnar. Sú fram-
rás lítur sérstökum lögmálum,
sem fæðast í fyllingu tímans,
og mótmæli eða ófrægingarvið-
leitni valdhafa fá engu breytt
þar um. G. S.
LANDSPRÓF
Framhald af bls. 2.
við erum hér. Með þessa staðreynd
fyrir augum virðist skynsamlegt að af-
nema ekki prófin algerlega, nema að
undangenginni vísindalegri tilraun með
hæfilega stóran og fjölbreyttan nem"
endahóp, enda leiddi sú rannsókn þá
skýrt í ljós yfirburði hins próflausa
skipulags.
En meðan prófum er haldið í ein-
hverri mynd, þarf að vanda til þeirra
eins og nútíma þekking veitir framast
tök á, svo að hvert ungmenni fái að
njóta hæfileika sinna í viðeigandi námi
og starfi. í því skyni virðist mér æski-
legt, að námsáfanginn undir inngöngu-
próf í menntaskóla, í því formi, sem
stungið var upp á hér að framan, hefj-
ist ári fyrr en nú er og taki tvö ár.
Það nám á að vera rúmt inngöngu og
unglingunum veitt tóm til að átta sig á
námskröfum og kennsluskipan, sem
eru aðrar en þeir vöndust í barnaskóla.
Með þessu lagi yrði vinnuálaginu und-
ir prófið dreift á lengri tíma, en eins
og nú horfir ofbýður áreynslan í lands-
prófsbekk þreki sumra nemanda, sem þó
eru góðum gáfum gæddir.
Lenging undirbúningstímans hefði
ýmsa kosti í för með sér.
í fyrsta lagi myndu kennarar kynn-
ast betur námsgetu og ástundun ungl-
inganna en almennt gerist í námi und-
ir unglingapróf, því að björgulega gefna
nemendur kostar það próf litla áreynslu
Fyrra árið yrði hópurinn nokkru sund
urleitari en nú tíðkast í landsprófs-
bekkjum, en um leið gefst aukið svig-
rúm til að uppgötva unglinga, semhafa
ágætar gáfur án þess að vita um það
sjálfir. Hins vegar hlyti lika ósjaldan
að koma í Ijós seinfærir unglingar, sem
ekki réðu við námið. Þeir nytu þó
nokkurrar örvunar, sem verður í sameig
inlegu námsstarfi með greindari ungl-
ingum, en eftir fyrra árið þyrfti að
beina þeim inn á námsbrautir, sem þeim
hentuðu betur. Skipanin öll á að miða
að því, að sem flestum þeirra ung-
menna, sem virðast vonlaus með öllu
að ná landsprófi, sé í tíma opnuð fær
leið til áframhaldandi náms á öðru sviði.
Enginn má þó banna að freista próf-
gæfunnar.
í öðru lagi. Með lengingu kynningar-
tímans fá kennarar betra ráðrúm til
að veita þá handleiðslu, sem unglingar
þarfnast í námi. Tómt mál er að tala
um handleiðslu, þegar kennarinn þreyt-
ir kapphlaup við tímann um að komast
einhvern veginn yfir námsefnið. Ungl-
ingar hafa margvíslega þörf fyrir hand-
leiðslu, m.a. vegna persónulegra vanda-
mála, sem tengd eru þróun þeirra sjálfra
heimilisástæðum eða framtíðarhorfum.
Þessi þjónusta varðar miklu fyrir náms
gengið. Persónulegur vandi nemandans
liggur ekki hlutlaus utan við námið,
heldur grípur truflandi inn í áhuga,
einbeitningarhæfni, námsþrek og fram-
tíðarhorf. Á hinn bóginn er svo náms-
vinnan sjálf. Margur unglingur kann
ekki góð tök á henni, þó að ekki skorti
gáfur. Greindur unglingur spillir stund
um námi sínu með óhagkvæmum vinnu-
brögðum. Lipur kennari á að geta leið-
rétt þetta, áður en í fullt óefni er
komið, en hann þarf til þess tóm og
hentugar aðstæður.
f þriðja lagi má nefna, þótt það fel-
ist raunar í handleiðsluhugtakinu, að
sú lenging tímans, sem ynnist með því
að byrja landsprófsundirbúninginn
ári fyrr en nú er gert, veitir tök á
nákvæmari skipan námsstarfsins en nú
tíðkast almennt — bæði að því er snert-
ir skiptingu námsefnisins í hæfilega
Istarfsáfanga eða annir og jafnframt
innskot stuttra skyndianna, eftir því
sem í ljós kemur, að nemendur þarfn-
ast þeirra. Slíkir nemendur kunna að
vera aðeins fáeinir og upprifjunartím-
inn þarf ekki að vera langur, en hann
má alls ekki vanta. Ég kalla þessa inn-
skotskennslu lelkniönn. Henni er ekki
ætlað að koma í veg, fyrir, að óhæfir
nemendur falli á prófi, en hún á að
varna því að gáfaðir unglingar falli
vegna misjafns undirbúnings undir
landsprófsáfangann, stundar mistaka
eða veikindafrátaka. Eins og málum er
skipað nú, kostar viðaukanámið heilt
ár, eftir að nemanda hefir mistekizt
á prófi, og samkvæmt könnun minni
á landsprófinu verða ófáir unglingar í
annað sinn undir hinu tilskilda ein-
kunnamarki. Þessi tímasóun er svo ó-
hagkvæm, að erfitt er að nefna ástæð-
ur, sem réttlæti hana. Virkari hand-
leiðsla og hugkvæmari námsstjórn gætu
dregið verulega úr slíkum mistökum.
Hvar hefir það eiginlega verið sann-
að, að allir nemendur ættu að komast
af með nákvæmlega sama kennslustunda
fjölda? Að mínum dómi ber skólanum
að veita nauðsynlegustu viðaukakennslu
í stuttri upprifjun eða leikniönn, sem
efnt yrði til samhliða almenna náminu,
þegar þörfin segði til sín, en þó helzt
í tengslum við greinileg áfangaskil í
námi. Leikniönn er ætlað að tryggja
það, að mikilvæg atriði, sem nauðsyn-
leg eru til áframhaldandi þátttöku í
námi, fari ekki alveg fram hjá skiln-
ingi neins af nemendunum. Ef kennari
verður þess var, að 2—3 af nemendum
hans hafa misst af mikilvægum atrið-
um í námsgreininni, þá mun honum
varla verða rótt að kenna þeim áfram
eins og ekkert hafi í skorizt. Eftir því
Framhald á bls. 14
Leitin að höfundi Njálu
Framhald af bls. 4.
á Keldum tengdamóður sinnar, eignir
og goðorð Þórðar kakala í Eyjafirði.
Hefir þar á meðal verið Laufæsinga-
goðorð." Skoðun Barða er þarna sú,
og hefur hún ekki enn svo vitað sé,
verið fræðilega véfengd, að með kenn-
ingu sinni um uppruna nefndra goð-
orða tvöfaldi Njáluhöfundur gildi þeirra
við úthlutun sýsluvalda. Og athyglis-
vert sé það, að Þorvarður Þórarins-
son og nánustu venzlamenn hans hafi
átt goðorðin og keppt við aðra höfð-
ingja um völd bæði í Eyjafirði og Rang-
árþingi. Og er þá hér komin fram
fyrsta ástæðan fyrir því að Barði Guð-
mundsson hugði Þorvarð Þórarinsson
höfund Njálssögu.
Þess skal þá geta hér að komið hefur
fram mótbára gegn Þorvarði sem höf-
undi sögunnar vegna þess að hann
hljóti að hafa verið meiri lagamaður, eða
betur að sér í hinum fornu lögum en
Njáluhöfundur hafi verið, Hve mikill
lagamaður Þorvarður hafi verið er
kannski örðugt að segja með nokkurri
vissu. Geta má þó þess, að hann og þeir
bræður Þórarinssynir tóku ungir við
mannaforræði að föður sínum látnum,
Þorvarður um tvítugt. Það var árið
1248 og viku þeir bræður, segir sagan,
öllum sínum málum undir Þórð kakala
á alþingi, en voru honum annars í engu
bundnir. Um það leyti, hafði Grágás
(Konungsbók hennar) enn ekki verið í
letur færð. Telja má þvi, að nokkurn
tima muni Þorvarður hafa þurft svo
ungur að árum, til þess að kynna sér
eða komast niður í lögum þeim sem þá
giltu. Ætla má þó að undir lok þjóð
veldisins hafi hann verið orðinn með
beztu lagamönnum, þó tæpast sem
Sturla Þórðarson, hvort sem hann muni
hafa byggt þekkingu sína á Grágás eða
öðrum lagabókum sem ekki eru nú
kunnar.
Því hefur verið haldið fram og það
sjálfsagt með réttu, að mjög gæti á-
hrifa norskra laga á lögfræðileg efnis-
atriði Njálu. Árið 1271 lét Magnús kon-
ungur lagabætir semja lögbók fyrir
ísland sem nefnd var Járnsíða og er
enn til. Annálar geta þess að konung-
ur hafi sent íslendingana Sturlu Þórð-
arson og Þorvarð Þórarinsson upp með
lögbókina. En ætla má þó með miklum
líkindum, að þeir hafi beinlínis verið
kvaddir utan á konungsfund til þess að
taka þátt í samningu bókarinnar fyrir
hönd íslands. Ólafur prófessor Lárus-
son segir í riti sínu „Lög og saga“ að
efni hennar hafi að mestum hluta ver-
ið tekið eftir norskri lögbók samdri
um sama leyti fyrir Noreg. En þó sé
sú bók ekki eina heimild Járnsíðu, þar
hafi Grágás einnig verið notuð og tek-
ur það af allan efa um það, að íslenzkir
menn hafa um bókina fjallað. Einar Ó.
Sveinsson segir líka í formála Njálu—
útgáfu sinnar að sr. Arngrímur lærði
segi það berum orðum í riti að Sturla
og Þorvarður hafi samið Járnsíðu og
hafi hann þá þekkt heimildir fyrir því
sem nú eru glataðar líklega Magnús-
sögu lagabætis. Ekki þarf að draga það
í efa, að Sturla Þórðarson hafi verið
einhver allra bezt andlega menntaður
maður sinnar samtíðar á fslandi um sína
daga. Það þarf því enga undrun að
vekja þótt jafn gagnmerkur maður og
Magnús konungur veldi hann til þessa
starfs. Það þarf því heldur ekki að efa
það, að hinn aðilinn Þorvarður Þórar-
insson, sem fyrir valinu varð hefur
einnig verið þekktur að yfirburða
hæfileikum, þótt heimildir um það séu
nú ekki þekktar. Árið 1276 skrifaði
Þorvarður Þórarinsson, sem valdsmaður
konungs á fslandi Magnúsi konungi
embættisbréf, sem stuttir kaflar eru
varðveittir úr í Árna sögu biskups. Um
það segir Dr. Björn Þórðarson í bók
sinni „Síðasti goðinn“ „Það hefur reynzt
að vera á 20. öld elzta sönnunargagn
fyrir ríkisréttindum íslands yfir Gamla
sáttmála." Það er ekki um að villast,
að það er islenzka ríkið, sem um er
rætt í bréfinu. Þetta ríki er hin sam-
einuðu goðaríki í hendi konungs. Eng-
inn íslendingur var bærari um að skilja
til hlítar hvað gerzt hafði en Þorvarð-
ur Þórarinsson. Orð síðasta goðans 13
árum seinna vitna það, að íslenzka rík-
ið stóð, þótt stjórnskipulaginu væri
breytt.“
Allar bækur munu að miklu leyti vera
samdar fyrir samtíð höfunda þeirra. Þar
er Njálssaga ekki undanskilin. Miklar
likur benda til þess að skoðun Barða
Guðmundssonar sé rétt, að lögfræðin og
lagaformálar allir séu þangað komnir
með hliðsjón af valdastreitu höfðingj-
anna á síðari hluta 13. aldar. Um 1271
er Staðarhólsbók Grágásar talin færð
í letur. Um sama leyti komu sendimenn
Magnúsar konungs til landsins með
Járnsíðu og tók hún gildi upp úr því.
Upp úr 1280 er Njálssaga talin skrifuð.
Hverskonar ástand var þá ríkjandi í
landinu um lög og rétt er bezt að vitna
til orða Dr. Björns Þórðarsonar þar sem
hann segir varðandi bréf Þorvarðar ár-
ið 1276. „Þjóðveldislögin eru úr gildi
gengin og ný lögbók næsta ófullkom-
in er komin í þeirra stað fyrir fáum ár-
um. Við hliðina á þessari nýju löggjöf
konungs og alþingis er hinsvegar rutt
inn í landið með kynngikrafti kirkju-
legri löggjöf á mörgum sviðum, sem
kölluð eru guðslög, er standi í öllum
greinum ofar hinni ef ágreiningur er.“
Slíkur var þá sá lagagrundvöllur sem
þjóðskipulagið hvildi á fyrir og um það
leyti sem Njálssaga var skráð. Verður
nú með sanni sagt, að nokkur hafi haft
meiri yfirsýn um tímabilið frá 1262 en
sjálfur Járnsíðuhöfundurinn, höfðinginn
Þorvarður Þórarinsson. Og hver var
líklegri til að hafa ritað söguna við
þær aðstæður sem nú hefur verið lýst.
Að hann hafi vantað til þess andlega
mennt er algerlega órökstutt og stað-
lausir stafir. Niðurstaðan af því sem
fram hefur verið fært í grein þessari
verður því sú, að það sem hér hefur
verið fjallað um lagameðferð Njálu
virki jákvætt varðandi þá eggjandi
spurningu hvort Þorvarður Þórarinsson
sé höfundur sögunnar.
Sigurður Sigurmundsson.
Hvítárholti.
Framkv.stJ.: Sigfús Jónsson,
Ritstjórar: SlgurSur Bjamason frá Vlgur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Ritstj. fltr.: Gísll Sigurösson.
Auglýsingar: Árnf GarSar Kristinsson.
Ritstjórn: ASalstræti 6. Simi 22480.
Útgefandi: H.f. Árvakur, Reykjavík
5. imiai 1968