Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1968, Blaðsíða 5

Nokkur orð
í tilefni
sýningar
^ Kristjáns
Davíðssonar
í Bogasal
Kristján Davíðsson
ÞAR SEM
LITIRNIR
GLÓA
Stundum skilur maður ekki, hvað það
hefur verið, sem kom ungum drengjum
til þess að byrja á myndlistarviðleitni
hér á fyrri tugum aldarinnar. Hvað hef-
ur það verið til dsemis vestur á Pat-
reksfirði, sem kveikti þessa löngun í
brjósti Kristjáns Kavíðssonar. Hann
fæddist þar, þegar fyrri heimstyrjöld-
in var liðlega hálfnuð, og það er erfitt
að ímynda sér núna að 50 árum liðnum,
hvað ísland þessara á_ra var ólíkt því,
sem við þekkjum nú. Ég hef ekki heyrt
Kristján rifja neitt upp um áhrif af
dulmögnuðum litmyndum utan af niður-
suðudósum ellegar úr myndablöðum. Og
það er vafasamt, að málverk hafi yfir
höfuð verið til þar í plássinu, á þeim
árum, er hann byrjaði að skynja um-
hverfið. En þar var ýmislegt annað til
að skynja og njóta: ýmislegt, sem sjálf-
sagt hefur haft sín áhrif síðar meir.
Fjöllin til dæmis, þessi snarbröttu, vest
firzku fjöll. Svo hrein í forminu og oft-
ast umleikin svölum bláma. Handanfjarð
arins Örlygshöfnin: núparnir raða sér
þverhníptir út í sjóinn, fjörðurinn op-
inn til vesturs. Og plássið. Bárujárns-
húsin og garðarnir. Líka bátar og
hryggjur, fólk og líf.
Kristján Daviðsson var ekki einn af
þessum viðkvæmu unglingum, sem ekki
geta difið hendi í kalt vatn eða þolað
tilhugsunina um óhreinindi á höndum
sér. Hann var sterkur strákur og rauð-
birkinn, átakamaður til hvers sem var.
>að yndi, sem hann alia tíð hefur haft
af músik var þá þegar byrjað að segja
til sín: eitthvað lærði hann á fiðlu í
æsku undir handleiðslu Sigtryggs á
Núpi.
En það vantaði organista í plássinu
og hvað var eðlilegra en þessi listfengni
unglingur með fiðluna væri hvattur til
náms í orgelspili. Hann hefði getað átt
gullna framtið á Patreksfirði sem kirkju
organleikari: mundi vafalaust halda
þeirri stöðu með mikilli virðingu enn
þann dag í dag, og hefði auk þess með
tíð og tíma komizt í hreppsnefnd.
Kristján Davíðsson hélt suður til
Reykjavíkur ungur að árum til náms í
organleik hjá Sigurði ísólfssyni. En org
anistinn tilvonandi var jafnframt við
myndlistarnám í skóla þeim, sem þeir
ráku þá saman, Finnur Jónsson og Jó-
hann Briem. Og framhaldið þekkja all-
ir: Kristján Davíðsson sneri sér aðmynd
listinni óskiptur og missti í staðinn af
þvx gullna tækifæri að verða kirkju-
organisti og hreppsnefndarmaður á
Patreksfirði
Eftir þá kennslu, sem Kristján naut
hjá Jóhanni og Finni, taldi hann sig
hafa fengið nóg af þeirri fræðslu um
myndlist, sem byggir á akamemískri
kennsluaðferð.
Af frekara námi varð ekki hjá Krist-
jáni fyrr en stríðinu lauk. Hann var
í Bretavinnunni á stríðsárunum, þessu
ævintýri, sem kom upp í hendur manna
hér á norðurhjara heims, eftir langvar-
andi kreppu, meðan aðrar þjóðir úti í
Evrópu urðu að þöla böl stríðsins.
Bretavinnan markaði efnahagsleg tíma-
mót fyrir marga um þær mundir. Krist-
ján var samt alltaf með hugann við mál-
verkið, en vann til þess að lifa. Það
var erfiðast að fá húsnæði til að mála í
segir Kristján, en nálægt stríðslokunum
hafnaði hann í bragga uppi á Skóla-
vörðuholti, en í aðra bragga þar í
kring flutti fátækt barnafólk, því marg-
ir fluttu í bæinn og það var húsnæðis-
skortur ríkjandi.
Allt í einu var stríðið búið og menn
gátu farið frjálsir ferða sinna, svo að
segja hvert í heim sem þeir vildu, en
Evrópa var í sárum og ungir menn
fóru gjarnan til Ameríku um þetta leyti.
Kristján Davíðsson var einn af þeim.
Hann fékk skólavist hjá merkri stofn-
un í Fíladelfíu: hún heitir Barnes
Foundation. Þar er mikið safn ágætra
listaverka úr öllum heiminum: hvergi
er annað eins að sjá af Soutine, en
þar er líka gnótt mynda eftir málara
eins og Reonir, Cézanne, og Matisse.
Barnes Foundation er ekki akademí
kennslan fer fram í fyrirlestrum, en
Kristján Davíðsson hafði að sj ölf-
sögðu vinnustofu og málaði jafnframt.
í rauninni átti þetta alls ekki að
verða ævisaga Kristjáns Davíðssonar,
né heldur afmælisgrein um hann fimmt-
ugan. Aðeins áttu þessi orð að vera
til að vekja athygli á því, að nú er
gullið tfkifæri að sjá myndor hans á
sýningu í Bogasalnum. Það hefurmargt
gerzt í listferl Krstjáns. Eftor Ameríku
ferðina brá hann sér utan til Parísar
og kom þar i þann mund, er París átti
aðeins eftir að halda forustuhlutverki
sínu í myndlistinni fáein ár í viðbót.
Samt voru heilir herskarar af stórmeist-
urum í París á þessum árum oggeómetr
iska abstraktlistin var að byrja að
leggja undir sig heiminn. En Kristján
hreifst aldrei af henni: hann fann að
hún átti ekki við skaplyndi hans og
hann var maður til að láta hana eiga
sig. Það verður eyða í listferli Kristjáns
Davíðssonar á þeim árum, þegar geo-
metrían herjað hvað ákafast hér á ís-
lando. Það er sennilega alltof mikið
skáld í Kristjáni til þess að hann gæti
orðið ástfanginn af geómetrisku list-
inni. En þegar líríska tímabilið kom,
sem andsvar við stífni geómetiíannar
gat Kristján verið með á notunum og
á því sviði, sem hann markaði sér þá,
hefur hann staðið meira og minna síðan.
Það er langt síðan Krstján hætti að
mála sýnileg mótíf: líklega hafa hausar
nir hans verið með því síðasta, sem
hann gerði á fígúratífan hátt. Þeir þóttu
afar einkennilegir þessir hausar hans
Kristjáns, og þeir minntu á myndir eftir
börn: það voru einhverjir óákveðnir
menn, eins og þegar börn teikna. Nú
eru þessar myndir Kristjáns eftirsóttar,
því að þær heyra til liðnum tíma. Síðar
sneri Kristján sér að vinnubrögðum í
anda abstrakt expressjónismans, en þó
er mér ekki fyllilega Ijóst, hvort mynd-
ir hans mundi flokkast undir þá list-
stefnú. Það skiptir raunar ekki • öllu
máli. En á þessum árum hefur Kristján
Daviðsson verið hinn mikli meistari
litarins. Ég hika ekki við að segja, að
bann leggur höfðuáherzluna á notkun
litar: hann er stemningsmaður augna-
bliksins, skáldið, sem bíður þess að and
inn komi yfir hann og fer þá á kostum.
Kirstján Davíðsson er einn þeirra mál
ara, sem ekki gera frumteikningar eða
skyssur að verkum sínum. Ekki svo að
skilja, að hann hafi ekki neina hug-
mynd áður en hann gengur til verks.
En oftast er það hugmynd um lit, segir
Kristján. Og myndin verður meira og
minna til í meðförunum. Allir kannast
við hina glóandi liti Kristjáns: en það
er ekki fyrir alla að takast á við
svona liti og halda þeim innan ramm-
ans. Það kemur oft fyrir þjá þeim, sem
síðri tök hafa á þessu, að sterku litir-
nir vilja hoppa hver í sína áttina. En
Kristján hefur eitthvert brjóstvit með-
ferðis vestan af fjörðum, sem segir
honum ásamt strangri æfingu hvernig á
að binda þetta allt saman svo vel fari.
Hann er áhlaupamaður til starfa. Það
liggur í eðli fslendingsins að vera þann
ig: í átökum við náttúruna, veðurfarið,
sjóinn og landið, urðu menn í skorpum
að taka á öllu sem þeir áttu. Flestir
fslendingar eru skorpumenn í eðli sínu
og lætur illa stanzlaust puð. Á milli þess
sem Kristján tekur skorpur í málverk-
inu hlustar hann á sígilda músik, verk
gömlu meistarana og annað sem nýrra
er af nálinni.
Stundum finnst manni að ákveðin
náttúrumótív séu fyrir hendi, þegar
horft er á myndir Kristjáns. En þó er
ekki víst að svo sé. Sjálfur kveðsthann
ekki nota ákveðnar fyrirmyndir: mynd
efnið er huglægt, en vitaskuld eru það
allt saman áhrif frá umhverfinu á ein-
hvern hátt. Ekki sízt áhrif Ijóssins. Ég
minntist á þessa nýju stefnu við hann,
að málararnir ættu að leitast við að
gefa einhverja mynd af samtíðinni, segja
bæði samtíð og hinum óbornu frá því
lífi, sem við lifum og frá þeim vanda-
málum sem þjá okkur. Kristján kvaðst
hinsvegar álíta, að myndlistin væri alltaf
á einhvern hátt annáll um samtíðina.
Honum finnst að geómetrían segi frá
þeim tíma, þegar hún var í blóma, og
honum finnst jafnvel að hann sé skrá-
setjari samtíðarinnar á einhvern hátt.
Hins vegar hef ég, segir hann, mestu
vantrú á því, að menn vinni með það
takmark fyrir augum að lýsa samtíð-
inni og geri það að megintilgangi listar
sinnar.
Nú er Kristján að byggja eins og
margir í þessu þjóðfélagi. Manfreð Vil-
Framhald á bls. 13
Ein af myndum Kristjáns í Bogasalnum.
12. maí 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5