Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1968, Blaðsíða 7

er löng og ljót saga, sem ekki verður
ftekar rakin hér.
Menn gætu nú haldið að landslýður-
inn hafi verið beygður og niðurbrotinn
eftir þennan grimmharða vetur, en seigla
Islendingsins virðist vera ódrepandi.
Svo sem ártalið segir til um - 1874 -
voru þúsund ár liðin frá því er byggð
hófst á íslandi-
Aðalhátíðahöldin fóru fram á Þing-
völlum eftir nokkurt þref og þóf, einn-
ig víða um land allt. Meðal annars er
sagt frá því, að tvö þúsund Norðlend-
ingar hafi haldið þjóðhátíð 2. júlí á
Oddeyri. Þá var sól og sumar og ilmur
í lofti.
Veturinn 1881-1882.
Þessi hörmulegi vetur var og er kall-
aður almennt á Norður- og Austurlandi
— Frostaveturinn mikli — Hér sunnan
lands hef ég -heyrt hann kallaðan
„Klaka“. Sennilegt þykir mér að eng-
inn vetur annar á seinni tímum hafi
veitt íslendingum aðrar eins búsifjar sem
hann ásamt sumrinu sem á eftir kom,
sem kom reyndar aldrei, því svo sagði
mér merkur bóndi, sem lifði þetta ár, að
slíkt hafi tíðarfarið verið sumarið 1882,
að frost hafi aldrei farið úr jörðu það
sumar og svo hafi taðan á túninu ver
ið smávaxin, að bera hefði þurft hana
inn í hlöðu í pokum, vegna þess að
hún var svo smá að hún toldi ekki í
reipunum. (Bóndi þessi átti heima á
Norðausturlandi) Þessi merki bóndi
sagði mér langa sögu af þessu fellis
ári (1882) Þessi saga hefur lifað óbrengl
uð í minni mínu síðan, og enn í dag
stendur mér stuggur af henni. En slepp
um því, tökum heldur hitt sem skráð
hefur verið um þetta fellis ár.
Nokkrir púntar frá því hörmungarnarári
1882 8. febrúar. Norðan fárviðri geng-
ur yfir allt land.
Veðráttan hefur verið mjög ill síðan
á nýári. Hinn 9. jan. gerði norðan stór-
hríð um allt Norðurland og Vesturland.
Með hríð þessari fyllti hafísinn hvern
fjörð og hverja vík og fraus saman í
einahellu, því frostin voru áköf. Dög-
um saman linnti ekki á rofalausum bylj
um og stórhríðum með 18-24 stiga frosti,
en 12-18 stig syðra.
Um miðjan síðasta mánuð var Faxa-
flói orðinn lagður langt út fyrir eyjar.
Var þá gengið á ísi frá Akranesi til
Reykjavíkur. Þá var og gengið tillands
úr Flatey á Breiðafirði. 29. jan. gerði
voðalegt aftakaveður á norðaustan er
hélzt til þess 31. Frost var þá daga
27-30 stig um allt land. Ofsalegast varð
veðrið á Vestfjörðum, enda urðu þar
miklir skaðar: Talið er að 26 för eða
bátar hafi brotnað eða horfið í kringum
ísfjarðardjúp. Sagt er að þetta veður
hafi gengið yfir eins og byssuskot. f
þessu veðri fauk nýbyggð kirkja á Núpi
i Dýrafirði og brotnaði í spón. Mörg
útihús og hjallar fuku hér og þar. Slíkt
grjótflug varð í Arnarfirði, að jarðirhafa
borið stórskaða af. Veður þetta er talið
eitt hið mesta er komið hefur um margra
ára skeið. í þessu voðaveðri fórst póst-
skipið „Phönix“ við Snæfellsnes, en
mannbjörg varð, einn skipverja dó af
kalsárum, kokkurinn, en margir hinna
voru illa kaldh-.
24.febrúar.
Reykjavíkurtjörn flóir yfir bakka. Göt
ur i miðbænum eins og fljót yfir að
líta.
Veturinn hefur verið harður og snjóa
samur, og einn hinn frostmesti í manna
minnum. Um miðjan janúar var t.d. geng
ið frá Akranesi til Reykjavíkur, og
Reykjavíkurhöfn var einsamfelld ís-
breiða langt út fyrir eyjar. Um miðjan
þennan mánuð kom asahláka, sem stóð
í nokkra daga. f hinum stórfelldu leys-
ingum stíflaðist lækurinn sem rennur úr
Reykjavíkurtjörn sem flæddi þá yfir
bakka sína og olli þvílíku flóði í mið-
bænum, að víða mátti fara á báti um
þær, líkt og í Feneyjum væri. En svo kom
hann enn á norðan með nístingsköld
él—.
Fjárfellir og harðindi valda slíkum
bjargræðisvandræðum, að hallæri ríkir
um allt land. Fannkoma og nístings-
kuldi um hásumar.
Stutt lýsing á vorinu og sumrinu 1882
Svo má heita að tíminn frá 10. apríl
til 15. júní væri einn samfelldur stór-
hríðarbálkur, sem aldrei linnti nema
fáa daga í maí. Syðra var vorið ekki
eins snjóasamt, en þar voru sífelldir
norðannæðingar, sem spilltu öllum
gróðri. Hafís lá frá Straumnesi við Aðal
vík alt austur með Norðurlandi, sam-
frosta upp í hverja á og hvern lækjar-
ós og suður með landinu að austan allt
vestur undir Dyrhólaey. Hafísinn fór
ekki fyrr en um höfðudag frá Norður-
landi, enda var gróðurinn eftir því.Sum
staðar greri aldrei t.d. við utanverðan
Hrútaf jörð í Strandasýslu og víðar. Tald
ist mönnum svo til að tíu sinnum hefði
alsnjóað nyrðra frá Jónsmessu til rétta
Verst var hríðarkastið dagana 12-14.
september. Þá var 7 stiga frost. Þá voru
ár riðnar á ísi í Skagafirði, Dalasýslu
og víðar, en gengið á skíðum úr Fljótum
inn á Hofsós sakir ófærðar.
Skepnuhöld voru að sjálfsögðu mjög
bágborin. Sagt er að unglömb hafi hrun
ið niður um allt land, og víða var svo
að engar fráfærur voru og engin ær í
kvíum. Hross týndu og mjög tölunni,
einkum tryppi. Sumarið var mun hlýrra
á Suðurlandi, en fádæma votviðrasamt
svo hey hröktust mjög.
Sé borið saman framtal manna haust
;ð 1881 og framtalið nú í haust (það er
1882) kemur í ljós, að atvinnustofn fs-
lendinga hefur á einu ári minnkað stór-
iega. Skýrslur liggja nú fyrir umlausa
fjár tíundar í Suður og Vestur umdæm-
inu. Eru þær á þessa leið: í Suðurlands
umdæminu var tíundað haustið 1881
18270 lau'safjárhundruð, en haustið 1882
voru talin fram 12721 íausafjárhundruð
í Vesturumdæminu voru talin fram
10969 lausafjárhundruð . 1881, en
1882 aðeins 6570, Lausafjártí-
und í báðum umdæmunum hefur því
lækkað úr 29239 hundruðum í 19291.
Það lækkað um rúman þriðjung (34%)
Þessi lækkun skiptist þannig: 40% í
Skaftafellssýslu, 48.5 í Gullbringu og
Kjósarsýslu, 43.5 í Dalasýslu og 32. f
ísafjarðarsýslu.
Ég hef ekki skýrslur yfir Norður-
og Norðausturland, en eftir því
sem hinn merki bóndi sagði mér, sem
getið er hér að framan, þá geri ég ráð
íyrir að þar hafi útkoman verið með
því lakasta, þar sem margir bændur
stóðu uppi að heita mátti algerlega
skepnulausir með skuldabagga á bak-
inu. Ekki þori ég að fara með neinar
tölur yfir þær skepnur sem féllu úr
ófeiti þetta harðindavor. En tala þeirra
Framhald á bls. 13
12. maí 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7