Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1968, Blaðsíða 12

Jóhannes Straumland
Morgunhæn
1 nýrri höll skaltu búast til brottferðar
gefa silfrið á báðar hendur, því afturkoma þín er óviss.
Og náttstaður þinn verður í auðnunum
þar sem silfur nýtist ekki
en úlfarnir væla að túnglinu.
I nýrri höll skaltu búast til brottferðar
og undrast.
Á grænum teppum ber þú saman undarlegan farangur
en þjónar þínir hinir aðkomnu krjúpa niður
skríða á maganum um vettvanginn
blindir froskar
tína upp silfrið með næmum vörum sínum.
I nýrri höll skaltu búast til brottferðar
enn.
Gefa silfrið á báðar hendur
180 gráður til hvorrar handar.
Halda á brott.
rænir menn skilja ekkert í Sanskrlt.
Og hugleiðendur taka það skýrt fram,
að þetta sé nauðsynlegt til að aðferð-
in heppnist. („Ég veit ekki hvað yrði,
ef ég rækist allt í einu á þýðingu á
Orðinu mínu“)-
Kennimenn Búddatrúar krefjast sér-
staks herbergis — eða sérstaks staðar
ef ekki vill betur — til iðkunar á
hugleiðslu heimafyrir, og setja allskon-
ar strangar reglur um skreytingu þess
og hreinlæti. Maharishinn er jafnákveð-
inn í fullyTðingum sínum um að hans
hugleiðsluaðferð þurfi alls engan við-
búnað. Fólk hans dvelur við hugleiðslu
tvisvar sinnum í hálfa klukkustund dag
hvern og hvar sem því hentar bezt, ein-
samalt eða í fjölskylduhóp eins og hver
kýs sér. Hugleiðandinn situr blátt áfram
með lokuð augu og beinn í baki: þó
ekki eins og sumir halda vegna þess
að einhver mikilvæg andleg taug liggi
meðfram mænunni. Er Devendra var
spurður að því í Falsterbo hversvegna
menn ættu ekki að hugleiða útafliggj-
andi, svaraði hann: „Vegna þess að þá
myndu þeir sofna“.
Enda þótt enn sé allt á huldu um
sjálfa hugleiðsluaðferðina, er ljóst að
„mantra“ er á einhvern hátt notað til
að tæma hugann af öllum venjulegum
hugsunum og hugmyndum. Með
einhverskonar hárfínum miðunum —
einn kennarinn líkti atlögunni við að
stilla karburator — er „mantra“ látið
fylla hugann og síðan „dregið til baka“
eða „fleygt“. Tómið, sem þá er í höfð-
inu fyllist nærri samstundis af handa-
hófslegum hugsunum. Bilið milli notk-
unar Orðsins og þess er hugurinn fer
að reika, breikkar stöðugt við vel-
heppnaða hugleiðslu, þar til að lokum
að „tómið“ nær yfirhöndinni.
Hugleiðendur fást ekki til að ræða
um aðferðina. Þeir vilja jafnvel ekki
segja frá Orði sínu — „Vegna þess að
ég á það“, sagði einn: „Vegna þess að
þangað til ég hef komið því til að glóa,
er það ekkert nema duft og aska“,
sagði annar. Um reynslu sína í hug-
leiðslunni geta þeir ekki talað. Ætti
þetta að vera sízt að undra, ef það sem
gerist við hinar daglegu hugleiðsluæf-
ingar er í raun réttri utan við allt
venjulegt reynslusvið.
Á byrjunarstiginu, áður en aðferðin
hefur náð fullu gildi, virðist reynslan
nógu veraldlegs eðlis. Flestir hugleið-
endur skýra frá næmari vitund um lík-
amlega tilveru sína. Sumum finnst lík-
ami sinn þenjast út, aðrir dofna upp.
Einn sagðist verða „einkennilega losta-
fullur — ekki kynórar, heldur líkam-
leg erting". Hinsvegar er mjög algengt
að fullorðið fólk í ábyrgðarstöðum
sofni um leið og það byrjar á hug-
leiðslunni. Þar sem það er þá rétt að
enda við að afhenda rífleg vikulaun
gegn loforði um að hugleiðslan geri það
betur vakandi, verður það oft stór-
hneykslað. En málið virðist vera þannig
vaxið, að fólkið hafi blátt áfram ekki
gert sér Ijóst hversu dauðþreytt það
var orðið, eða hvernig það hafði notað
annríkið til að draga athygli sína frá
sívaxandi þreytumerkjum. Hugleiðslan
getur fyrst byrjað að hafa verulega
bærandi áhrif þegar þessari þreytu hef-
ir verið eytt.
Öll þessi aðgengilegu byrjunaráhrif
hverfa fljótlega og svo virðist sem í
þeirra stað komi eitthvað, sem enginn
hugleiðandi fær með orðum lýst —
hversu_ orðheppinn sem hann kann að
vera. Áheyrandinn verður þess einung-
is var, að hann er að reyna að lýsa
einhverju.
„Á eftir“, segir einn, „veiztu að þú
hefur verið lengi án þess að hugsa og
án þess að nota Orðið þitt. Þú heldur
að þú hafir ef til vill sofið en svo
verður þér ljóst að þú hefur verið
glaðvakandi allan tímann.“ „Þú veizt
ekki af þér þar, en þú veizt að þú
hefur verið þar,“ segir annar.
Hvað er það í raun og veru, sem fær
venjulegt fólk til að iðka hugleiðslu?
Þó einkennilegt megi virðast er það
sjaldan trúhneigð. Engu að síður er yf-
irlýst markmið Maharishans sjálfs, elns
og það er sett fram í trúnaðarbréfi
hans, tvímælalaust trúarlegs eðlis. Hann
leitar „uppfyllingar þess tilgangs
kristinnar trúar að vísa fólki til guðs-
rikis í sjálfu sér í samræmi við kenn-
ingar Krists, og mynda með því varan-
legan tengilið milli ólíkra trúarbragða".
Og um leið og hugleiðslan tekur fram-
förum og nær útbreiðslu, vex einnig
viðurkenningin á trúarlegri þýðingu
hennar. Eins og kona eins umsjónar-
mannsins orðaði það: „Á grundvelli hug-
leiðslunnar er ekki lengur hægt að leiða
trúarlíf hjá sér. Ég veit nú miklu meira
um kristindóminn. Ég skil hversvegna
Jesús grét — maður sér hver vandamál
hans voru“.
Vantrúaðir telja víst að það sé þörf-
in ein sem reki fólk til hugleiðsluiðk-
ana. í mörgum tilvikum liggur það í
augum uppi. Þess er gætt að útiloka
alla þá, sem haldnir eru alvarlegum
geðtruflunum vegna þess að við þá er
aðferðin gagnslaus. En fjöldi hugleið-
enda segir hana hafa bjargað sér frá
þunglyndi og áhyggjum. Slíkt fólk láta
kennarar og umsjónarmenn vissulega
ekki synjandi frá sér fara, en sýni
nýliðinn greinilega tilhneigingu til 'að
vilja „styðjast“ við kennara sinn, er
þess beðið að hugleiðslan nái skjótlega
þeim megin tilgangi sínum, að hjálpa
honum að standa á eigin fótum.
Meðal ungu kynslóðarinnar er til-
efnið oft annar liðurinn í þróun sem
hefst með notkun deyfilyfja. Þar sem
deyfilyfjanotkunin er sprottin af ævin-
týraþrá fremur en veraldarflótta, er
kennurunum engan veginn illa við slíka
nýliða. Líkur benda einnig til þess að
hugleiðsla útrými áhuga á deyfilyfja-
notkun. í Falsterbo til dæmis, hitti ég
glæsilega og grannvaxna unga konu, sem
mér var síðar sagt að væri Búddha-
trúarkona frá Málmey. Hún var með
gríðarstóra mjóa gullhringi í eyrunum
og fatnaður hennar var ungæðis-
leg norræn eftirlíking af klæðaburði
Austurlandabúa. Hún sagði mér að hún
hefði verið LSD-neytandi, sér fyndist
hugleiðsla „ekki nærri eins hávaðasöm
og ofboðsleg“ og þegar hún reyndi LSD-
ferð eftir að hún var byrjuð á hug-
leiðslu, varð reyndin sú að eiturlyfið
hafði engin áhrif lengur.
Á hinn bóginn hefur annar, sem tók
upp hugleiðslu í því augnamiði einu, að
rannsaka verkanir hennar sagt frá því
að hann hafi byrjað notkun örvunar-
lyfja um það bil samtímis. í fyrstu
höfðu örvunarlifin greinileg áhrif.
Hann er því fær um að gera saman-
burð á þessari tvíþættu reynslu.
„Það var einkum af LSD,“ segir hann,
„sem ég varð fyrir heilli holskeflu skyn-
áhrifa, en þau voru á engan hátt mót-
uð. Ég býzt við að þetta sé ein ástæð-
an fyrir þreytunni, fyrir hinni furðu-
legu þreytu. Ég hélt þá að þetta hefði
allt einhverja þýðingu. Ég var vanur
að segja: „Nú skil ég allt varðandi
gríska höggmyndalist“ — en ég gerði
það ekki. f hugleiðslu er enginn ofsi,
engin afskræming. f rauninni verður
maður alls ekki fyrir neinum skyná-
hrifum. Það er ekki fyrr en að hug-
leiðslunni lokinni sem allir hlutir verða
einkennilega skýrir og þetta ástand er
varanlegt. Hvað mér viðvíkur er ég
orðinn næmari á liti og form en ég hef
nokkru sinni áður verið ... En nú hef
ég iðkað hugleiðslu i tvö ár og ef það
kemur fyrir núna að ég t.d. reyki
Marihuana. þá hefur það mjög lítil á-
hrif á mig — engu meiri en ef ég
yrði ofurlítið ör af víni — og það hef-
ur ekki lengur neina þýðingu."
En þótt kennarar eins og Dr. B., sem
ganga upp í starfi sínu hafi eðlilegan
áhuga á þessari hlið hugleiðslunnar,
kysu þeir miklu fremur að vita aðferð-
ina iðkaða reglulega af fólki — og þá
einkum ungi fólki — sem ekki ætti við
neina skapgerðargalla að stríða og væri
ekki í ævintýraleit. Dr. B. er greini-
lega fullur samúðar með þeim, sem í
byrjun leita aðeins hælis í hug-
leiðslunni. Iiann álítur að hún geti orð-
ið þeim mikil fróun sem gamlir eru og
einmana: í slíkum tilvikum telur hann
að þegar hugleiðslan er hið ánægju-
lega takmark í sjálfu sér, geti fram-
lenging orðið til gagns. En það sem
honum er hugleiknast er að sjá þá sem
hann kallar „heilbrigt og jákvætt ungt
fólk“ iðka hugleiðslu reglulega oghon-
um er mikil ánægja að skýra frá þvi
að undanfarið hefir þeim fjölgað all-
verulega.
Því að hugleiðsla ætti — eftir þvi sem
Maharishinn segir — framar öllu öðru
að valda stórauknum möguleikum mann-
kynsins, leiða fjöldann allan af hæfi-
leikum úr læðingi. Honum fellur bezt
að líkja henni við boga svo spenntan
að örin geti flogið mílufjórðung. í hans
augum er þetta „stig hreinnar með-
vitundar" fyrst og fremst uppspretta,
ekki þæginda heldur afls-
Maharishinn hefur dregið saman í
hnotskurn þann hagnað, sem hann býð-
ur uppá — aukið þrek, meiri greind,
dýpri hamingja. Allir þeir sem lengi
hafa stundað hugleiðslu halda því fram
að þeir fylgist betur með og gangi betur
í starfi sínu og að þeir geti lagt meira
að sér án þess að vera úrvinda um
sólsetur. „Ég fann allt í einu að verkin
hættu gersamlega að íþyngja mér,“
sagði einn. „Aðalatriðið er að maður
getur það allt í einu allt saman“. Á
hinn bóginn virðast hugleiðendurnir
sjálfir í nokkrum vafa varðandi
„greindaraukninguna“. Eins og ein
komst að orði: „Hún getur ekki gert
venjulega stúlku eins og mig að neinum
Einstein". Kennararnir eru á sama
máli um það að aðferðin leyfi einfald-
lega þeim gáfum að njóta sín sem fyrir
hendi eru. „Það er ekki hægt að stýra
henni í farveg," segja þeir. Baldurs-
bráin verður ekki að rós, heldur að-
eins fullkomin og lýtalaus baldursbrá.“
Og að sögn Dr. B. sjálfs er um það
að velja að verða að útsprungnu blómi
eða deyja sem frækorn. Allir hugleið-
endur votta það að þeir séu hamingju-
samari, enda þótt þeir nefni það oft-
ast „innri frið“ eða „fullnægju“ og segja
að þetta sé sú breyting sem vinum
þeirra finnist mest til um. „Hvað hefur
komið fyrir þig?“ segja vinirnir.
Það er grundvallarkenning Maharish-
ans að allar afleiðingar hugleiðslunn-
ar mætist að lokum í einum punkti. Þetta
er ástæðan fyrir því að manni með glæp-
samlegar tilhneigingar þýðir ekki að
reyna að gera sjálfan sig að fullkomnum
glæpamanni með aðstoð hugleiðslu. „Ef
aukning á gáfum og þreki ætti sér
stað án þess að aukin ánægja væri þeim
samfara," sagði Maharishinn við mig,
„gæti hin aukna greind orðið til að
leiða afvega. En aukningin er samræmd
á öllum sviðum og stuðlar þannig að
þróun alls persónuleikans“.
Þegar sú hugmynd er einu sinni
viðtekin, að til sé stig hreinnar meðvit-
Framhald á bls. 14
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3
Nokkrum mínútum síðar skröngluðust
þau í vagninum niður skógarstíginn í
kolsvörtu myrkrinu. Lovísa starði beint
fram undan skyggninu á skýluklútn-
um og hugsaði sennilega um þau nýju
örlög, sem henni yrðu búin á elliheimil-
inu. En karlinn laumaði annarri hend-
inni aftur fyrir sig og reisti upp lausu
fjölina.
Á svipstundu spratt kötturinn upp úr
rifunni. Hann hikaði snöggvast á lok-
inu, en karlinn ýtti við honum, og
hvarf hann þá skjótt út í myrkrið. Síð-
an ruddist einn kötturinn af öðrum upp
úr rifunni, og karl tapaði fljótlega töl-
unni.
Sjálfsagt hafa kettirnir mjálmað þarna
í myrkrinu, en skröltið í vagninum yfir-
gnæfði öll önnur hljóð. í kassanum varð
kyrrð og ró. Karlinn glotti ánægður i
myrkrinu, en Lovísa sat þegjandi sem
fyrr og niður sokkin í hugsanir sínar.
Nirði á þjóðveginum var hægt að auka
hraðann, og brátt voru þau komin á
áfangastað.
Daufa birtu lagði úr gluggum elli-
heimilisins, en svo opnuðust dyrnar, og
forstöðukonan kom út með Ijósker í
hendinni. Ökukarlinn hafði stungið að
henni hernaðaráætlun sinni, áður en
hann lagði af stað.
„Vertu velkomin, Lovísa“, sagði for-
stöðukonan hraðmælt og vingjarnlega,
eins og slíkum ber ætíð að tala. „Komdu
nú inn og drekktu hjá mér heitan mót-
tökusopa til þess að hlýja þér“.
„Mér ber víst að þakka boðið“, svar-
aði Lovísa kuldalega og háðsk, um
leið og _ hún staulaðist niður úr vagn-
inum.
f sama bili þóttist karlinn reka augun
í lausu fjölina á kassanum.
„Nei, fjandinn hirði það nú!“ kallaði
hann upp yfir sig. „Hafa þá ekki kett-
irnir losað upp eina fjölina og smogið
út!“
Hann þreif ljóskerið af forstöðukon-
unni og lýsti niður í kassann.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
12. mai 1968