Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1968, Qupperneq 1
17. tbl. 19. maí 1968. — 43. árg.
Áritun Eggerts á eintaki Landsbókasafns af Æviminningu
Guðmundar Sigurðssonar eftir hann (pr. 1755).
EGGERT ÓLAFSSON
Dólítil uppriijun í minningu 200. úrtíður huns
30. muí, 1968
Eítir Finnbogu Guðmundsson, lundsbókuvörð
Eggert Ó'l'afsson viar fæddiuir í Sviefneyjium á Bireiðafirði 1. desembeir 1726.
Þegar vér lí'tum á stað og stund, getum vér, ef vér viljum, leisið nokkuð úr þedm
táknum. Eða er það ekki undarleg tilviljun, að einm heizti vökumaðuír þjóðarinnar
á síðari öldum skuli hafa fæðzt í Svefneyjum — og fæðingu hains borið upp á
þainn dag, er nærri tveimur öldum síðar vaxð einn mesti merkisdagur í sögu Is-
lendinga.
Þess er nú minnzt á einu og sama ári, að tvæir aidir eru liðniar frá _druk|kn<uini
Eggerts Ó'lafissomar á Breiðafirði 30. maí 1768 og hálf öld frá því, er Íslendingar
fenigu fulive'ldi 1. desember 1918.
Landsbókasiafn íisilands minn.ist um þeissar mundir 200. ártíðar Eggerts Ólafsson-
ar með sýningu á helztu verkum hans, bæði prentuðum og óprentuðum, en í
grein þeirri, er hér fer á eftir, verður einkum fjaliað um skáldið Eggert Óiafsison.
Áður en vikið verðux til ljóða hams, skulu helztu æviatriði og verk rakin í örfáum
drátitum, og verður að mestu stuðzt við ritgerð Hiaildórs H'armannisisonar um Eggext
í Islandioa, XVI. bindi (1925).
Foretdrar Eggexts voru Ólafur Gunmiliaugsisan bóndi í Svefneyjium og Riagnhildur
Sigurðardóttir l’ögsagnara í B'arðastrandarsýisilu Sigurðssomar af svoinefnidri Sval-
barðsætt. Móðurbróðir Eggerts, sr. Sigurður í Fiatey, kenndi honum fyrst tvö ár,
unz hann fór tólf ára gamall til anmars móðurbróður sins, Guðmundar sýslu-
mianns að Imgjaldshóli á SnæÆefcniesi, er kenmdi homim og sitiuddi harnn til náms
upp frá þvi.
Eggert settist í Skál'hoj.ússkóla 1741 og lauk þaðan stúdeaitsprófi 1746, fór þá
utan til Kaupmaniraahiafina'r og var sknáður í stúdemtatölu í Hiaámariháiskólia í desem-
ber sama ár. Hanm varð bacoailaureus í heimspeki 1. júlí 1748. Aðalikemnari hans
var stærð'fræðingurinn Joachim Fredrick Ramus, og má ætla, að ihann hafi átt sinm
þátt í því, að hugur Eggerts sveigðist að máttúruvísindum.
Eggert lé't nú brátt að sér kveða, biirti þegar á næsta ári (1749) lærða ritgerð
á iatímu um nátitúru ísilands og gerð (Enarr. h'istoricæ de Isliandie ma/tura et
consititutione . . . ) og mergjað kvæði á íslenzku, með tólfálnalöngum la'tánutitli. um
koniungsæt'tina dönsku í minningu þess, að Aldinborgarar höfðu þá setið þrjár
aldir á konungsstóli í Danmörku. Kvæðið var síðar emdurprentað í Ijóðmæium Egg-
erts í Kaupmammahöfn 1832 og nefnist þar Það uppvaikta Island, og fylgja miklar
skýringar raeðan máts, ©n með frumprentunirmi fóru skýringar á latdnu og þót'ti
ekki af veita.
Veturinn 1749-50 unnu þeir Eggert og Bjairni Pálsson, er lauk læknisprófi 1748,
að skrásetiningu bóka í Háskólabókasafnimu. Var þeim síðam um vorið veittur
styrkur úr Árnasjóði til ísliandsferðar, og skyldu þeir safna gömlum bókum, en
auk þess jurtum, dýrum og steinum. Þeir fóru í þessari för einkum um Suður- og
Suðvesturliand og geragu m.a. á Heklu. Við komuna til Kaupmianmiahafmair um hauet-
ið var Bjairma faMð að kynrna sér fyirri ramnisókniarferðir til íslands og semja
skýrslu um þær, en Eggert héit áfram námi sínu og ritstörfum, birti 1751 ritgerð
á iatínu um það, hvereu jarðeildar á Islandi hafi kveikt og a'lið á hjátrú manma, og
studdist þar við ýmsar gamlar heimildir, ekki sízt Konungsskuggsjá.
Þeir félagair, Eggert og Bjarni, vonu nú orðnir að svo góðu kuinniir, að Vísinda-
félaginu danska faninst timi til kominn að semda þá í meiri hátbar ranrasókmarleið-
amgur til íslainds. Þótt förin væri ráðim vorið 1751, dróst hún um eitt ár, og
vörðu þeir vetrinium 1751-52 til undirbúnings.
Þeir Eggert og Bjarmi ferðuðust um íslianid 1752-1757, langstum samain, em stund-
um hvor í sínu lagi. Þeir sátu á vetrum oftast í Viðey hjá Skúla Magnússymi
landfógeta og unmu úr athugunum r.inum og þeim gögnum, er þeir höfðu viðað
að sér. Þegair þeir sneru aftur til Kaupmamniahafnar haustið 1757, héldu þeir
áfraim þesstu verki símu ailt firam til 1760, er leiðir akil'di með þeim. Bjairmi Pálisison
var þá skipaður 'ian'diliæikn'iir og varð fynatiur til að gegna því embæitti hór á iamdi.
Eggert fór einnig 'heim til fslands
þebta saima ár og varan nú einn að samm-
ingu ferðabókariínmar í S'auðlauksdail
hjá mági sínum, sr. Birni Halldórssyni,
er átti Ranmveigu systur hams. Eggert
var þó að fjórum árum liðnium kvaddur
til Kaupmianmah'afmar og honum faldð
að ljúka verkinu þar, og gerði hanm
þá emn hríð að því tvö ár.
Ferðabók þeirra Eggerts og Bjaimia
var síðam pre'nituð á dönsiku í tveimur
bimdum í Sórey 1772. Hún kom út í
þýzkri þýðimgu 1774-75, í framskri 1802
og enskri 1805, og var ensika gerðin
mjög stytt.
Eins og mærri má geta, olM Ferða-
bókin stj'auimhvörfum, því að húm var
lamgvíðtæ'kaiSta og merkasta riit, sem
samið hafði verið og birt á erlendum
tungum um íisiand og Íslemdinga.
Steindór Steindórsison, nú skóttiameist-
ari á Akureyri, vamm það mauðsynja-
verk að' snúa feirðabókimni á íslenzku,
og var þýðing bams premtuð í Reykja-
vík í tveimur bindum 1943.
' - Á • " L, .. -V* .T
Svefneyjar á Breiðafirði.
,
„ * ...............................
Skor við Breiðafjörð. Þaðan lagði Eggert Olafsson upp í síðustu för sína-
0