Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1968, Blaðsíða 5

kvæmanlegt, sjö árum eftir dauða Stalins og
þremur árum eftir 20. flokksþingið, en það var
ekki lengur mjög skynsamlegt.
Meðan á þessum deilum stóð, safnaðist annar
stór hópur nýtúskrifaðra FAMU-manna saman
fyrir framan hlið Barrandov-veranna, og krafð-
ist þess að fá að sýna, hvað í honum byggi.
Og Barrandóv-hliðin lukust upp, um leið og
„listræna ráðgjafanefndin" var afnumin, —
sem þótti táknræn tímasetning. Hver fram-
leiðsluhópur fékk nú aftur að velja sér eigin
ráðgjafa. Valfrelsi var þannig komið á aftur,
skeið hugmyndafræðilegrar kúgunar var á enda
runnið, og ágóðasjónarmiðið var ekki enn tekið
að gera vart við sig.
Um fimmtán af okkur nýju kvikmyndaleik-
stjórunum tóku fyrstu myndir sínar af fullri
lengd á tímabilinu frá i962 til 1965. Þótt flestar
þessara mynda séu settar í flokk þeirra, sem
mesta áherzlu leggja á listrænt gildi, þá vill svo
undarlega til, að ágóði af þeim varð yfir meðal-
lagi af því sem gerist um kvikmyndir. Mikil-
væg orsök þess hefur áreiðanlega verið afstaða
tékkneskra kvikmyndagagnrýnenda, sem kom
okkur mjög á óvart. Árin á undan höfðu gagn-
rýnendur virzt tryggustu vikapiltar zhdanov-
iskrar fagurfræði. Við áttum von á að verða
þagðir í hei og neyddir til að hætta störfum.
En hið gagnstæða gerðist. Gagnrýnendurnir
tóku (kannski til að bæta fyrir fornar syndir)
að hæla á hvert reipi kvikmyndum „nýju stefn-
unnar“. Þeir tóku svo mikið upp í sig, að bæði
aimenning og helztu embættismenn tékknesks
kvikmyndaiðnaðar rak í rogastanz. Þessa hjálp
fáum við seint fullþakkað.
Mr essar nýju myndir eru einkum að einu
leyti mjög frábrugðnar þeim kvikmyndum, sem
framleiddar voru árin á undan. Nú hefur hug-
sjónin hætt að gegna hlutverki einhvers heilags
barefflis, isem hægt sé að femjia óstýrilátan veru-
leika til hlýðni með. Þvert á móti hefur athygl-
inni verið beint óskiptri að veirulleikainium og lit-
ið á hugsjónir sem hluta af þeim veruleika.
í ireynd kemur þetta þannig út, að kvikmymdiir
okkar sýna ekki lengur skefjalausa og barna-
lega hrifningu yfir öllu, sem vel heppnast, en
slíkt var höfuðeinkenni fyrra tímabils — og við
dæmum ekki hvern syndara til eilífrar glötun-
ar, og við metum kímnigáfu. Ég get skilið það,
.af hverju þetta er ekki að skapi þeirra manna,
sem allt sitt líf hafa ekkert gert annað en að
berjast fyrir því einu, að hugsjónir þeirra verði
að raunveruleika. Við sáum feður okkar ekki
heyja baráttuna. Við uxum upp í heimi, sem þeir
höfðu búið til handa okkur. Við kunnum að
meta hanp sem slíkan, en við getum ekki tekið
virkain þátt í ákafa þeirna og reiði — í mesta
lagi getum við þótzt gera það. Við þessar að-
stæður hlýtur mönnum að vera ljóst mikilvægi
þess að virða löigmál lýðræðis-
Jl dag ©r því tniður verið að ráðasit á freJsi
kvikmyndaframleiðslu í Tékkóslóvakíu úr
óvæntri átt, — herbúðum ágóðasinna. Meira en
hieilminguir okkar fimmtán, setm hófum starf á síð
ustu fimm árum, hefur ekkert verkefni að vinna
árið 1968. Ástæðan er sú, að mönnum virðast
handrit okkar ekki lofa góðu um fjárhagslegt
gengi kvikmynda okkar. Ég geri mér grein fyr-
ir því, að land ofckar er nú á erfiðu skeiði í
efnahagsþróun sinni, sem ég hef ekki nægilegan
skilning á til að dæma um. Það sem ég hef hins
vegar skilning á, er menning þjóðarinnar og hve
dýrmæt eign hún er. Og með þetta í huga er ég
talsvert áhyggjufullur vegna vaxandi áhrifa-
valds ágóðasjónarmiðsins. Það kann að virðast
fáránlegt, en endanieg uppsfcena þessaira tvegigja
tegunda kúgunar, hugmyndafræðilegrar og fjár-
hagslegrar, er hin sama: Barnaskapur, meðal-
mennska og samlögun.
Ef mælikvarði ágóðafikninnar skyldi sigra
mælikvarða listarinnar í menningu lands okkar,
þvert ofan í tilgang tilskipunarinnar um að
þjóðnýta kvikmyndaframleiðsluna (sem reynd-
ar er enn í gildi), þá yrðu afleiðingarnar fyrir
tékkneska kvikmyndagerð eins hörmulegar og á
skeiði zhdanovisku fagurfræðistefnunnar. Ef svo
fer, þá er það hörmulegast af öllu, að tékkneska
ríkið skuli hafa einokun á framleiðslu kvik-
mynda í landinu. 1 kapitalistiskum löndum eru
þó óraunsæir og heimskir einstaklingar, sem
gera geggjuðum og einrænum listamönnum
Forint>eygður krossviður ryður sér talsvert til rúms í hús-
gagnaiðnaðinum og hér er kanadiskur stóll úr formbeygð-
um palis«'inder-krossviði, en sgssurnar eru yfirdekktar með
skinni og hnepptar á sérkennilegan hátt yfir bakið og arm-
ana.
Stundum getur verið hentugt að skipta sundur stofu og borð-
stofu, eða einungis að mynda einskonar krók í stofuna með
sjálfstæðum vegg eða hillusamstæðu,
annaðhvort fyrir bækur, muni eða hvort
tveggja. Pira-hillukerfið er þekktast af
þesskonar samstæðum, en þar eru uppi-
stöðurnar festar í loft og gólf. Hér hef-
ur ítalskur teiknari gert tilraun með
hilluskilvegg úr samsettum einingum.
Hver eining er líkt og opinn og botnlaus
kassi, efnið er þykkur krossviður, lakk-
málaður hvítur, svartur eða rauður.
London combination corner chair heitir
liann þessi og í rauninni er hann sam-
settur úr fjórum sjálfstæðum hornstól-
um, sem hægt er að raða saman eftir
vild, m.a. í samstæðu eins og hér, sem
kannski er þó dálitið undarleg, þar
sem fólkið mundi algerlega snúa bökum
saman. En það mætti líka nota tvo
saman, hlið við hlið og þá er með góð-
um vilja hægt að sjá framan í þann,
sem við hliðina situr. Þessi tegund af
sætum er eins og nafnið bcndir tii frá
London.
Ný, dönsk hnífapör úr stálL
Teiknað hefur Jens H. Quist-
gaard fyrir Dansk Design,
Kaupmannahöfn.
Danir eru hinir miklu meistarar í kertastjaka-
gerð, því ,det skal være noget hyggeligt4 f
kringum Dani og kerti skapa notalegt and-
rúmsloft. Kertastjakinn hér á myndinni er úr
keramik og í rauninni rúmar hann samtals
átta kcrti.
Teketill úr silfri með
handfangi úr eik. Sig-
urd Person, Svíþjóð,
hefur teiknað ketilinn
og handsmíðað.
NÝ FORM
kleift að vinna og bjarga þannig heiðri
þjóðmenningar sinnar. En hér heima
eru engin slík bjargráð.
Ekki vil ég ,að menn lesi það af þess-
um skrifum mínum, að stjórn tékknesks
kvikmyndaiðnaðar á undanförnum ár-
um hafi verið skipuð óraunsæjum og
heimskum einstaklingum, sem hafi ver-
ið fúsir til að eyða peningum aðeins í
þessa einrænu og geggjuðu menn, sem
viidu gera einhverja nýja tegund af
kvikmyndum. Það væri mjög villandi.
Til þess að vera fullkomlega skilmerki-
legur í lýsingu minni, yrði ég að segja,
að um tveir þriðju hlutar kvikmynda-
framleiðslu okkar hafi alltaf verið til
þess ætlaðir að hagnast á. Það sem um
er að ræða, er þá um þriðjungur tékkn-
eskrar kvikmyndagerðar, sem reyna
verður að vernda gegn ofríki gróða-
hyggjunnar.
að er erfiðara að skilja þessa
nýju stefnu í stjórn kvikmyndafram-
leiðslu Tékkóslóvakíu en virðast má að
ókönnuðu máli. Það er mjög sjaldgæft,
að tékknesk mynd nái þeim vinsæld-
um heima fyrir, að nægi til að greiða
Framh. á bls. 11
19. MAX 1068
LESBÓK MORGUNBLAÐSÍNS 5