Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1968, Blaðsíða 9

Jón Pálmason,
fyrrum alþingisforseti.
‘ir fjórir tímar, þar til loks er
'búið að bjarga fólkinu. Þessi
langi tími gat orðið afdrifa-
’ríkur, enda leit svo út um
'skeið, að skipið myndi þá og
'þegar velta út af skerinu (með
'útfallinu) og þá hefðu fáir lif-
’að sem um borð voru. Þá hefðu
’Reykvíkingar orðið sjónarvott-
'ar að einu stórfelldasta sjó-
'slysi sem sögur fara af hér
'við land, og það rétt í flæðar-
'máli höfuðborgarinnar."
Og síðar í leiðaranum segir:
Laxfoss—strandið minnir okk
ur Reykvíkinga á óleyst verk-
'efni. Er það forsvaranlegt, að
'ekki sé til neinn björgunar-
'bátur í höfuðborg landsins?
'Geta Reykvíkingar dregið það
'lengur, að hefjast handa um
'fjársöfnun til kaupa á slíkum
'báti? Nú er verið að reisa sjó-
'mannaskóla hér í höfuðstaðn-
'um. Verður sú bygging ein veg
'legasta bygging í landinu. Væri
ekki vel við eigandi, að Reyk-
víkingar gæfu Sjómannaskól-
anum fullkominn björgunar-
■bát með því skilyrði, að hann
’yrði til taks þegar til þyrfti að
grípa? Er ekki vafi á því að
fjölda margir Reykvíkingar
myndu fúsir vilja láta fé af
hendi til samskota í björgun-
arbát. Að lokum segir: Slysa-
'varnarfélagið hefir margt gott
'verk unnið á undanförnum ár-
'um. En eftir Laxfoss—strand-
'ið spyrja bæjarbúar: Hvar er
'björgunarsveit Reykjavík-
Fyrsta myndin sem birtist af
'Laxfossi á strandstaðnum við
’Örfirisey og jafnframt sú eina
'sem blaðið birti kom á bls. 2
'13. janúar og er þá sagt frá
'því að athuganir varðskips—
manna á Ægi á aðstæðum til
'björgunar skipsins, hafi leitt í
'ljós að hæpið sé að slíkt muni
takast, svo illa sé botninn far-
inn. Sú mynd er nú glötuð.
' Morgunblaðið skrifar 15. jan
'úar annan leiðara í sambandi
'við Laxfoss—strandið, um
'„Hvalfjarðarleiðina," eins og
leiðarinn heitir. Segir þar m.a.
'að Laxfoss—strandið hafi orðið
alvarleg áminning þar sem telja
'verði það sérstaka tilviljun eða
mildi að ekki hlauzt af alvar-
’legt slys ... þá er ekki að furða
’þó mönnum verði ofarlega í
'huga nauðsyn þess, að breyta
fólksflutningum í hagfelld-
ara horf. Þetta liggur líka
opið fyrir: Sjóferðir langferða-
fólks milli Borgarness og
Reykjavíkur verða að hætta,
— feitletrar blaðið og bæt-
ir við: — „Samgöngur á
þessari leið eiga að vera á
landi“ og til áherzluaukning-
ar eru 4 síðustu orðin
'feitletruð. Síðan er gerð sú
’krafa að Hvalfjarðarveginum
’sé haldið opnum og bílfærum
’yfir vetrarmánuðina og þetta
'verður að byrja strax, segir
blaðið.
Víkverji fer á stúfana.
í dálkum Velvakanda, sem þá
’hétu Víkverja—dálkar var
mikið um Laxfoss—strandið og
’fór Víkverji hörðum orðum um
það stórtjón sem sleifarlag við
'björgun farangurs farþega hafi
bakað þeim. Hann segir: Far-
'þegafarangurinn var ekki vá-
tryggður og útgerðarfélag Lax
'foss telur sig ekki bera neina
'ábyrgð á farangrinum. Er ekki
annað að sjá segir Víkverji, en
að þeir sem með skipinu voru
missi allan sinn farangur sem
þeir höfðu með sér án þess að
bætur komi fyrir.
Áður hafði Víkverji borið
mikið lof á þá aðila sem mjög
komu við sögu er björgunar-
starfið var unnið. Vildi Vík-
verji láta heiðra þessa menn
innlenda og erlenda með því
að veita þeim heiðurspening
fyrir og nefnir hann nokkur
nöfn sem til gamans skulu
rifjuð upp: Björn Guðmunds-
son er var skipstjóri á Magna,
hafnsögumennirnir Ingólfur
Möller, Einar Jónasson, Jón
Axel Pétursson og ameríski
bátsmaðurinn á innrásarpram
anum E.L.Hause að nafni, Ár-
sæll Jónasson kafari.
En umræðum um björgun far-
angursins úr Laxfossi var ekki
lokið með skrifum Víkverja,
því brátt kom til skjalanna
Gísli Sveinsson sýslumaður og
alþingismaður og fjallaði um
málið frá lögfræðilegu sjónar-
miði.
í nokkra daga er svo ekkert
á Laxfoss-strandið minnzt, en
22. janúar birtist allöng grein:
„Þegar Laxfoss strandaði“, —
grein sem send var blaðinu eft-
ir Árna Jónsson frá Fossi, sem
kvaðst hafa verið farþegi með
skipinu er það strandaði. —
Greinarhöfundur fjallar um
strand Laxfoss, segir frá björg-
unartilraunum og loks sjálfri
björguninni og vitnar þá í
blaðaskrif og frásagnir úr
Reykjavíkurblöðunum af henni.
Hann er ekki á sama máli og
þeir sem töldu björgunina hafa
verið vel skipulagða og meðal
afreka sem verðlauna bæri
Um síðir tókst að bjarga Lax
fossi á flot aftur og var hann
endurbyggður og lagfærður.
En 4. árum seinna strandaði
hann á ný á Kjalarnestöngum.
— I janúarmánuði 1952. Mann-
björg varð og er það önnur
saga. Enn var honum bjargað
,af strandstað en ekki í slipp því
hann sökk við þær björgunar-
tilraunir út af Skaftinu norð-
an Kleppsspítalans og mátti al-
lengi sjá siglutréð upp úr sjón-
um. — En það strand er önn-
ur saga.
Samtal við Jón Pálmason.
Við lestur frásagnar Mbl. af
Laxfossstrandinu þótti mér
ljóst að fyrst skyldi ég hitta
Jón Pálmason fyrrum alþingis-
forseta að máli og fá hann til
að segja frá atburði þessum.
Heimsótti ég þennan hún-
vetnska höfðingja dag nokk-
urn á heimili hans á Vestur-
götu 19. — Hann varð vel við
bón minni og sagði:
Ferðalögin hafa gengið með
ýmsum hætti, allt frá upphafi
íslandsbyggðar og fram á þenn
an dag. Eru framfarirnar á því
sviði stórkostlegar, eins og á
flestum öðrum sviðum í landi
voru. Fyrr á öldum og nokk-
uð fram á þessa, sem nú er að
líða, var ekki um marga kosti
að velja. Algengasta úrræðið
var: að ferðast á hestum og
var það alltaf mest notað. Hið
næsta var að ferðast fótgang-
andi og gerðu það margir. En
þriðja leiðin var að fara sjó-
leiðis, en varð ekki almennt
fyrr en seint á 19. öld. Urðu
og nokkuð oft slys af. Ég minn-
ist þess frá æskuárum mínum
og það með mikilli vorkunn-
semi þegar sjómenn úr Húna-
vatns- og Skagafjarðarsýslum
lögðu upp fótgangandi á miðj-
um vetri til sjóróðra á Suður-
nesjum. Þeir urðu að ganga alla
leiðina, og oftast höfðu þeir
þunga byrgði að bera af hlífð-
arfötum og matvælum. Man ég
sérstaklega eftir einum afburða
dugnaðarmanni úr Blöndudal,
í hópi þessara manna. Hann
hét Þórður Jósefsson þessi
maður og var frá Eiðsstöðum
síðar bóndi á Ysta Gili í Langa
dal. Hann fór þetta vetur eftir
vetur á fyrstu árum þessarar
aldar og var þá vinnumaður hjá
Páli Hannessyni á Eiðsstöðum.
Alltaf var hann með byrði er
nam 5—8 fjórðungum (50—80
pund). Ég dáði þennan unga af
burðamann. Þá var ég barn að
aldri og gat auðvitað engin á-
hritf haft. — Og víkjum enn að
öðru frá því í „gamla daga“,
sagði Jón Pálmason:
Mína fyrstu ferð til Suður-
lands fór ég árið 1919. Þá 31
árs að aldri. Fór ég með nokkr-
um félögum á hestum til Þing-
valla og vorum, við 3 daga í
þeirri ferð. Frá Þingvöllum til
Reykjavíkur fór ég í bifreið og
var það í fyrsta sinn er ég kom
upp í það farartæki.
Næst fór ég til Reykjavík-
ur 10 árum síðar og var það
í apríl 1929. Var sú ferð farin
af mörgum saman, í bifreið að
Grænumýrartungu í Hrútafirði
Daginn eftir fórum við fótgang
andi yfir Holtavörðuheiði og
vorum allan daginn, að komast
að Fornahvammi. Þriðjadaginn
fengum við bifreið í Borgarnes
og var þá vond færð. Fjórða
daginn var svo bátsferð frá
Borgarnesi til Reykjavíkur. Eft
ir þetta fór ferðum stöðugt að
fjölga til Reykjavíkur og heim.
Gengu þær misjafnlega og ekki
alltaf vel. Á bifreiðum voru
þær oftast farnar að og frá
Borgarnesi, en með flóabátnum
til Reykjavíkur. Voru sjóferð-
irnar mér hin mesta kvöl oft-
ast nær, því ég var ákaflega
sjóveikur.
Engin slys eða stórvandræði
urðu þó á þessu ferðavolki þar
til að því kom að Laxfoss
strandaði.
Laxfoss lagði upp frá Borg-
arnesi aflíðandi hádegi þenn-
an dag í norðankulda veðri og
ískyggilegu útliti. Með skipinu
voru mjög margir farþegar. Ég
minnist sérstaklega að við vor-
um fimm alþingismenn á leið
til þings. Frá Borgarnesi voru
við: Þorsteinn sýslumaður og
þingmaður Dalamanna, Þor-
steinsson, Skúli Guðmundsson
Kaupfélagsstjóri, þingmaður
Vestur Húnvetninga, og ég,
sem var þá þingmaður Austur-
Húnvetninga svo og Þóroddur
Guðmundsson frá Siglufirði, þá
landskjörinn þingmaður. Á
Akranesi bættist svo í hóp-
inn Pétur Ottesen þingmaður
Borgfirðinga. Aðrir farþeg
ar voru sjómenn á suðurleið og
alls konar ferðafólk. Ferðin frá
Borgarnesi til Akraness gekk
sæmilega, en alltaf var ég sjó-
veikur og það voru reyndar
fleiri sjóveikir. Þegar Laxfoss
fór frá Akranesi hafði veðrið
versnað til muna, og brátt
skollin á hávaðastormur af
norðaustri og nokkur dimma.
Ferðin gekk seint eins og vænta
mátti. Eins og gefur að skilja
vissum við farþegar í skipinu
ekki hvað leið, þar til allt í
einu, skipið tók niðri mjög
harkalega og hallaðist mikið
um leið. Skipið var strandað og
kom í ljós, þegar að var gætt,
að það var skammt norðvest-
ur af Örfirisey. Enn var dimmt
yfir en þó ekki dimmara en
svo, að ljósin í Reykjavík sá-
ust.
Um leið og skipið strandaði
og fékk svo mikla slagsíðu kom
mikill sjór inn í skipið. Flestir
farþegar gátu þó hafst við á
þurru fyrst um sinn, en marg-
ir fóru þegar út á dekk.
Þó skipstjóri næði fljótlega
sambandi við Loftskeytastöðin
til að biðja um hjálp, vissum
við farþegar ekki hvað olli
langri bið, því einskis urðum
við varir lengi vel.
Skipið á hliffina.
Um kl. 10 kom skyndileg
hreyfing í skipið á skerinu og
lagðist mikið til alveg á hlið-
ina. Var þá eigi álitlegt um að
litast, sagði hinn virðulegi þing
skörungur og brosti í kampinn.
Ég og Þorsteinn sýslumaður
vorum í farþegakáetu á þilfari.
Lágu dyr hennar út á þilfars-
ganginn, sem niður vissi. Er
skipið snaraðist á hliðina belj-
aði sjórinn inn á svipstundu
var komið mittisdjúpt vatn í
farþegaklefann. Ösluðum við
Þorsteinn þá út úr káetunni
út á ganginn, sem upp
vissi. Safnaðist brátt allt
fólkið þar saman Hafði nú hver
nóg með sig. Við allar þær fest
ur er til voru hékk fólk þang-
að til björgun barst um síðir.
Fólkið var blautt og kalt. Ekki
bar mikið á hræðslu meðal
fólksins þó útlitið væri ljótt.
Töldu þeir sem vanastir voru
sjóvolki, að það væri sönnun
þess að ég væri ekkert hrædd-
ur, að í öllum ósköpunum batn
aði mér sjóveikin ekki neitt.
Allir aðrir sem þarna voru
undruðust mjög hvað valda
mundi hinum mikla drætti á
björgun, þar sem segja mátti að
hið strandaða skip væri rétt
upp undir fjörumörkum sjálfs
höfuðstaðar landsins.
Loksins.
Loksins þegar klukkan var
farin að ganga tólf, um nótt-
ina komu svo björgunarbát-
ar með mörgum mönnum á, og
dráttarbáturinn Magni.
Flatbotnuðum pramma var nú
lagt að hinu strandaða skipi.
Ofan í hann var nokkuð hátt
en fólkið varð að stökkva hik-
laust niður. Menn voru í bátn-
um til að taka á móti einum og
einum í senn. Gekk það allt
slysalaust þar til kom að Þor-
steini sýslumanni. En þegar
hann kom hlupu björgunar-
mennirnir frá eins og hræddir
kálfar, rétt eins og yfir þá
væri að steypast eitthvert voða
legt heljartröll, sem allt mundi
kremja. Hér var þó eigi um
að ræða annað en venjulegan
mann en í stærra lagi. En
Þorsteinn sýslumaður var óneit
anlega nokkuð fyrirferðarmik-
ill tilsýndar í stórri kápu og
hafði vafið um sig
nokkuð mörgum björgunar-
beltum. Þorsteinn datt þegar
niður kom og meiddist á öðrum
fæti. Sem betur fór varð þó eigi
beinbrot, en blessaður maður-
inn gekk haltur lengi á eftir.
Þegar allt fólkið var komið
í bátana var haldið af staðn-
um inn í Reykjavíkurhöfn. Var
klukkan orðin hálf eitt um
nóttina, þegar fólkið komst
loks í land. Ég var og er enn
þeirrar skoðunnar sagði Jón
Pálmarsson, að allt þetta fólk,
sem var með Laxfossi þessa eft
irminnilegu ferð hefði getað
drukknað. Það varð okkur öll-
um sem þar vorum til lífs, að
skipsræfillinn brotnaði nógu
mikið til að festast á skerinu.
Ef það hefði eigi gerst hefði
skipið oltið út af skerinu og
allir drukknað samstundis,
sagði Jón.
Björgunarmennirnir gengu
mjög vasklega fram og var allt
strandfólkið þeim mjög
þakklátt fyrir björgunina
svo sem hver og einn getur gert
sér í hugarlund. — En á þeim
ógnarlega drætti sem á björg-
uninni varð, hef ég aldrei feng-
ið viðunandi skýringu.
Eftir að þessi atburður gerð-
ist 1944 hafa miklar ráðstafan-
ir verið gerðar til að bæta
fyrir fólkinu, sem þarf að ferð-
ast milli Norður- og Suð-
urlands. Er aðstaðan orðin
gagnólík sem betur fer.. Sæmi-
lega góður bifreiðavegur er nú
orðinn alla leið og flugvellir
hafa verið gerðir í Húnavatns-
sýslu, Skagafirði og á Akur-
eyri. Að sumrinu eru sam-
göngurnar greiðar og góðar og
engum ferðamanni dettur í hug
það neyðarúrræði að fara með
döllum frá Borgarnesi til
Reykjavíkur. Að vetrinum erþó
enn oftsinnis miklir örðugleik-
ar á bifreiðasamgöngum milli
þessara landsfjórðunga. Flug-
ferðirnar eru öruggúriog ganga
fljótt. Ættu þær að vera mikið
meira notaðar að vetrinum en
ennþá er, því hinn mikli snjó-
mokstur fyrir bifreiðar er
stundum óhæfilegur.
En vonandi þurfa engir sem
nú lifa eða síðar taka við að
lenda í öðru eins og við á Lax-
fo.ss 1944, sagði Jón að lokuim.
í síffari greininni um Lax-
foss-strandiff er samtal viff Jón
Axel Pétursson bankastjóra,
er var hafnsögumaður er þetta
gerffist. I»á rifjar frú Benta
Jónsdóttir Briem upp stuttlega
endurminningar sínar af at-
burffi þessum.
19. MAÍ 1968
LESBÓK MORGIJNBLAÐSINS 9