Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1968, Blaðsíða 13
i;:;íiíi:;i:íiíí:;ÍlÍ3
! v:ll>lA V
i i.Mt.lHttMi " 1
PPPvauw..u^-;vV
• .Utt \ il - ; ■ I • |;iu.L*vx 1 4>
V,<S |n>! !V olMIH P kM-.i’.
á-Dniíav d*Mir.|HH
L*AU' ÍHV..Í Vií.1 kr i« l.u->
v • - " *: >. , > 1 " .■ > . ■ s *- .
, . u\ |tu V-i . • i u|'. tu
(uU.iUV.i'fii'; ]iV'V\i' V- .Ovw'v ],»•;.-. ! „vú.x.
vi . nvt.’.mtcíl LVt. v. u
. a \ ' i',,r '■•" • Vvru-! ->. :i ur ;• iv,
w't' v'jV'v i C^i ] ' » ■ 1 Ý C
s
.ý;.: x-:
ii-jíSSS
>: i V;i:
Kvæðabók Eggerts Ólafssonar, Lbs. 1513, 4to, talið eiginhanðarrlt._
Upphaf Búnaðarbálks.
Ef þið finnið einhvörn stað,
hvar ei sé málið fordjarfað,
þar vil eg hafa byggð og ból,
byrjist aftur heilsujól,
fslendingum upp þá rynni hin aldna i
sól. (15. v.)
En í seinna kvæðinu kemst hann svo
að orði:
Þeir, sem kunnia tungur tvær,
tali hreinar báðaæ þær,
frónsku í dag, en dönsku í gær,
dulli þeim ekki saman. (27.v.)
Sérílagi sé það oss
sannhvefjandi blygðar kross,
að íslenzkan er haldin hnoss
hjá Evrópu lýðum.
Reikna þeir hana raritet,
rétta móður, kjarnahnet,
Þótt Eggert deili á þá, sem dulla
saman máiunum, sjáum vér, að hann
er í því efni einnig barn síns tíma,
svo sem orðin fordjarfað (mál) og rar-
itet sýna.
Eggert hefur kunnað vel að meta
ýmsar lystisemlir lífsins, t.a.m. góðan
mat og drykk, og má þar nefna Flösku-
kveðjur hans, erindi sem Ó, mín flask-
an fríða og Unnustu þótt eigi — sem
óþanft er að rifja upp hér. Vísurnar
alkunnu: Sú íslenzka matarsæla og Út-
lenzkur magi í íslenzkum búk — sýna
hug Eggeirts til islenzka matarins, en
hinin fyrri er svona:
Landið sitenzt ei fyrir utan smér
eður hangikjötsborðanir,
mjólk er bezt bamagæla.
Tóbakið er ambrosíá,
en brennivinið kalla má
sé goðadrykkju sæla.
Hvað vil eg nefna heiðinn disk:
hrossa slátur og úldinn fisk,
rammstæka skatan rétt er fín,
rarari er hún en brennivín.
Hvört mundi verða sálin sjúk,
ef safnaðist þetta í pappírsbúk?
Fái það fjúk,
fái það fjúk!
Fáir hafa ort betur um ísflenzkar kon-
ur en Eggert Ólafsson, og lifði hann
þó ekki nema einm vetur í hjónabandi.
En hann hefur á ferðum sínum um
iandið kynnzt kvenþjóðinni vel og
kunnað að meta hina fjölþættu kosti
hennar. Vér rifjum upp þessi erindi úr
Heimildaskrá skáldsinis.
Bezt þau stíla bréfim nú,
bezt pau málið skrafa,
bezt við skáldin binda trú,
beztan smiekkinn hafa. (6.v.)
Þegar hjá þeim húmar að
og hjarnar ljós í ranmi,
margt þær raula rímublað
og reka hryggð frá manni. (ll.v.)
Drósir jafnt með dyggð og ást
dýrum hlýða sögum,
að feðra vorra frægðum dást,
er fyrri vóru‘ á dögum. (12.v.)
Má þá snóta marka þel,
máli birt í lausu:
illa líkar eða vel
eftir hvörja klausu. (13.v.)
Sauma greiða, karra, kljá,
kappið sagan eykur,
spinna, prjóna, þæfa þá,
það er eins og leikur. (14.v.)
Á þeim hvörgi svefninn sér,
seggir tíðum heyra,
lesarinn þegar letjast fer:
lesbu núna meira! (15.v.)
Vér sjáum á þessum erindum og
mörgum fleiri, að Eggert hefur verið
lébt um að yrkja, og sumar vísur bera
það með sér, að hann hefur mælt þær
af munni fram. Vér nefnum t.d. vísu þá,
er hann orti um Viðeyjarkirkju 1757,
kirkjuna, sem þar var á umdan þeirri,
sem nú er í eynni og hressa á við að
nýju.
Þú ert orðih f jalafá,
fúinm sérhvör raftur.
Hvað mun dagurinn heiba sá,
hefst þín bygging aftur.
Skáldið sér þannig verkefnin alls stað
ar, en spyr ósjálfrátt, hvað sá dagur
muni heita, þegar hafizt verði handa.
Honum finmst stumdum þjóðin vera
slegin blindu, hún sjái ekki út fyrir
hinn þrönga hrinig hversdagsvafsturs-
ins eða eins og hann kemst að orði í
kvæði, er nefnist Helblinda:
Menn líta á það, sem lítið er
og lappa þarf hvöm dag,
en aldrei skyggnast um sem ber
allrar þjóðar hag.
Þóbt Skáldið örvænti þanmig öðruma
þræði, er hann þrátt fyrir allt bjart-
sýnn á framtíð þjóðarinnar, finmur, að
hann hefur með ferðum sínuxn, ljóð-
um og veirkum sáð því sæði, er um
síðir muni bera ávöxt. Vér munum, að
hann orti í seinustu ferð sinni frá Kaup-
mannahöfn til íslands 1766:
Akurinn hef eg yrkt og sáð,
aðrir gróðann taka.
Vér emm enn að taka gróðann á
þeim akri, sem Eggert ólafsson yrkti
og sáði forðum, og því má ekki minna
vera en vér rifjum upp nú á 200. ártíð
hans nokkur atriði úr ljóðum hans og
lífi og reynum að láta þau oss að kenn-
ingu verða.
Gerðar hafa verið tilraunir með að
láta rafmagnsheila tefla skák bæði í
Bandaríkjunum og Sovétríkjunum. Farið
hefur fram keppni þeirra á milli og
verður nú birt ein af þessum skákum.
Fróðlegt verður að fylgjast með fram-
gangi mála á þessu sviði, því sannast
sagna tefla þessir „heilar“ undra vel.
í þessari skák er þó sá bandaríski sýnu
lakari, en honum verður þó einungis
það á að tapa manni á ósköp „mann-
legan“ hátt, í 12 leik. Eftir það er leik-
urinn auðveldur, en margur lifandi mað
urinn hefði ekki getað útfært það öllu
meira sannfærandi. Vissulega gætum við
staðið andspænis þeim möguleika, fyrr
en okkur grunar, að rafmagnstæki taki
við mannshuganum einnig á skáksvið-
inu sem og annars staðar. Þá vakna
spurningar um gildi sífrjórrar og frum-
legrar hugsunar, skapandi mátt og sitt-
hvað fleira, sem maðurinn ætti að hafa
framyfir vélina. Á móti vegur aftur
ýmislegt, sem hrjáir margan skákmann-
inn, svo sem tímahrak, taugaóstyrkur,
andleg og líkamleg vanlíðan, hræðsla
við sterkan skákmann og fleira og fleira
Á öðrum þessum sviðum ætti vélin að
standa betur. En vel að merkja: svo
framarlega sem hún er nægilega vel
„fóðruð“ af upplýsingum um alla hugs-
anega þætti skákarinnar svo sem: byrj-
anir, miðtafl, endatafl, leikfléttur o. s.
frv. Slíkar tæmandi upplýsingar geta
engir gefið nema færustu skáksnilling-
ar. Þá er kominn hálfgerður vítahring-
ur, því þá er einungis spurning um það
hvor „heilinn“ hefur betri upplýsing-
ar. En lítum nú á skákina.
Hvítt: Sovéski rafmagnsheilinn.
Svart: Bandaríski rafmagnsheilinn.
Þriggja riddara tafl eða Vínartafl.
(Þekkt byrjun).
1. e4 e5 2. Rf3 Rc6 3.Rc3 Bc5 4. Rxe5
Rxe5 5. d4 Bd6 6. dxe5 Bxe5 7. f4
Bxc3t 8. bxc3 Rf6 9. e5 Re4 10. Dð3
Rc5? (d5) 11. Dd5 Re6 12. f5 Rg5? (c6
og síðan Rc7 bjargaði manninum)
13. h4 f6 lg. hxg5 fxg5
15. Hxh7! (Glæsilega leikið! Ef nú 15.
— Hxh7, þá leikur hv. 16. Dg8f Ke7
17. Bxg5f og sv. er mát. 15. — Hf8 16.
Hxg7 c6 17. Dd6 Hxf5 (sv. er gjörsam-
lega varnarlaus). 18. Hg8 f Hf8 19. Dxf8
mát.
Örðug heimferð.
Árið 1869 var mjög hart, svo að
margir urðu að skera af fóðrum eða
sér til matar, og skip komust ekki að
Norðurlandi vegna hafísa, en um haust-
ið strandaði á Vatnsnesi kaupskipið Val
borg í áhlaupaveðri, sem við það var
kennt. Það var með kornvöru og átti
að taka slátur. Síðan lagðist vetur að
með einlægum norðanhrinum og fann-
komu. Segir Jósep læknir svo 19.12.1869.
Ég var nýlega sóttur vestur að Bæ í
Hrútafirði og var 10 daga á heimleið-
inni. (P. V. G. Kolka)
Var þá sorglegt alþing.
Gísli biskup Oddsson fór til þings
veikur mjög og andaðist að Þingvelli
1. dag júlímánaðar, er hann hafði ver-
ið um sex ár biskup og var hálf-fimmt-
ugur, Var lík hans flutt í Skálholt með
virðulegri fygld. Voru þar að flestir
virðingamenn, er á þingi voru. Fyrir-
liði var við jarðarförina Arni lögmaður
bróðir hans. Hann sagði upp alþingi
með harmi og tárum, bæði fyrir sig og
Halldór lögmann dauðsjúkan. Hann
hafði lagzt á Þingvelli og var ei ferð
norður og fluttur á hinum sömu kvik-
trjám í Skálholt sem lík Gísla bisk-
ups áður. Var hann þar eina nótt og
meðtók sacramentum og andaðist síðan
næsta sunnudag eftir Gísla biskup.
Var þá sorglegt alþing og höfðu flestir
ungir menn og sveinar gengið af þingi
í Skálholt, fyrst með líki biskups og
síðan með lögmanni dauðvona.
(Espolin 1638.)
19. MAÍ 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13