Lesbók Morgunblaðsins - 16.06.1968, Blaðsíða 9

fyrirfannst varla noklfur mað-
ur, sem játaði sig vera Alþýðu
flokksmann eins og þá var kom
ið sögu, — 1938.
Það er athyglisvert við þetta
þing, að á milli 30 — 40 full-
trúar með atkvæðisrétti frá
jafnaðarmannafélögunum, þ.e.
stjórnmálafélögum Alþýðu
flokksins, sátu þetta þing og
neyttu náttúrulega réttar síns í
þessu skipulagsmáli, sem var
helzta og örlagaríkasta mál
þingsins. Það er rétt líka að
minnast þess, að á undanförn-
um tíma höfðu borizt fjölda á-
skoranir frá verkalýðsfélögum
utan og innan Alþýðusam-
bandsins um að samþykkja það
að breyta Alþýðusambandinu í
hreint verkalýðssamband.
18. október, rétt fyrir Al-
þýðusambandsþing, samþykkti
Dagsbrún á fjölmennum fundi
áskorun í þessa átt, og setti
það skilyrði fyrir skatt-
greiðslu til sambandsins, að
skipulagsbreytingin næði fram
að ganga. 80 fulltrúar, sem inn
komust á þetta þing lögðu fram
skriflega áskorun til þingsins
um að samþykkja skipulags-
breytinguna. Að sjálfsögðu
voru þau ekki fá, félögin, sem
reyndu að fá fulltrúa inn á
þingið, en urðu frá að hverfa
á þeirri forsendu, að kjör þess-
ara fulltrúa fullnægðu ekki á-
kvæðum hinnar frægu 14. grein
ar.
Á þennan hátt tókst valda-
mönnum Alþýðuflokksins að
hindra framgang málsins á
þessu þingi. í framhaldi af
þessu tóku nokkur félög sig
saman um það með Dagsbrún
á oddinum að mynda samtök,
sem skyldu hafa það að meg-
inverkefni að berjast fyrir
stofnun óháðs verkamannasam-
bands og, ef unnt væri, að
breyta Alþýðusambandinu í
verkalýðssamband. í þess-
um samtökum voru mörg iðn-
aðarmannafélög í Reykjavík og
mörg stærstu félaganna úti á
landi.
Aðskilnaðurinn.
Á sambandsþinginu 1940
um haustið var samþykkt að
aðskilja skipulagslega Alþýðu-
sambandið frá Alþýðuflokknum
og breyta því þar með í verka-
lýðssamband, lagalega óháð
stjórnmálaflokkum. Þegar þeim
áfanga var náð, hafði hið áð-
urnefnda landssamband stéttar-
félaga lokið sínu sögulega hlut
verki að mínu áliti.
Þótt þessi skipulagsbreyting
hafi verið gerð, er þess þó að
geta, að sambandsstjórn var
ekki kjörin í samræmi við þessa
lagabreytingu. Hinir gömlu for-
ingjar Alþýðuflokksins tryggðu
sér þar framlhaldandi völd
næsta starfstímabil, eða þar til
á 17. þingi Alþýðusambandsins
1942 um haustið, en þá urðu
sameiningarmenn í meirihluta.
Þetta þýddi þó ekki það, að
Alþýðuflokksmenn væru þurrk
aðir út úr forystu heildarsam-
takanna, — öðru nær.
Guðgeir Jónsson, alþekktur
jafnaðarmaður og forystumaður
í verkalýðshreyfingunni, var
kjörinn korseti; kommúnistinn
Björn Bjarnason, sem lengi var
formaður Iðju, var kosinn rit-
ari; Stefán Ögmundsson, prent-
ari, einn af oss, þessum rót-
tæku og einn af helztu forystu-
mönnum Hins ísl. prentara-
félags, var kosinn varaforseti.
í miðstjórn voru menn eins og
við Jón Sigurðsson, sem lengi
höfðum eldað saman grátt silf-
ur víðs vegar um landið. í sam-
bandsstjórn voru ennfremur
Hermann Guðmundsson formað
ur Hlífar, sem þá var flokks-
bundinn Sjálfstæðismaður, og
Sigurður Guðnason, formaður
Dagsbrúnar og þekktur sósía-
listi.
Ég tel, að þessi skipu-
lagsbreyting hafi markað tíma
mót til hagræðis fyrir hið vinn-
andi fólk, og í kjölfar þessa
sigurs hafa siglt ýmsir ágætis
sigrar verkalýðnum til handa.
í fyrsta lagi kom það skjót-
lega í ljós, að félög og ein-
staklingar, sem áður höfðu stað
ið utan samtakanna af póli-
tískum og skipulagslegum á-
stæðum, fylktu sér inn í verka-
lýðssamtökin; ýmis félög, sem
áður höfðu verið klofin, frá
tímabilinu ’30 til’40, sameinuð-
ust í eitt innan Alþýðu-
sambandsins. Þetta hafði í för
með sér á skömmum tíma geysi
lega aukinn mannafla innan vé
banda verkalýðshreyfingarinn-
ar.
Það kom einnig í ljós, að
þótt forusta sambandsins væri
skipuð mönnum úr ýmsum
stjórnmálaflokkum, tóksf þar
allgóð samvinna, sem svo aftur
leiddi af sér veigamikla ávinn-
inga í hagsmuna- og réttinda-
baráttu verkalýðsins almennt.
Má þar til nefna ýmislegt, m.a.
orlofslögin, sem knúin voru
fram með samstilltum átökum
einstakra félaga og heildarsam-
takanna undir handleiðslu sam
einingarmanna.
Var breytingin til góðs?
Vissulega hefur Jón Rafns-
son margt til síns máls, og telja
má víst, að flestir muni hon-
um sammála í dag. En það er
ef til vill vegna þess, að eng-
inn hefur viljað halda sjónar-
miðum hinna á lofti, — almenn-
ingsálitið hefur verið búið til
frá annarri Miðinni. Jón Axel
Pétursson, bankastjóri, var eins
og fyrr segir, í fyrstu stjórn
Alþýðusambandsins eftir skipu
lagsbreytinguna. Hann var
einn þeirra örfáu, sem greiddu
atkvæði gegn skipulagsbreyt-
ingunni, og því var það, að ég
ræddi við hann um þessi um-
brotaár í sögu verkalýðs-
'hreyfingarinnar og Alþýðu-
flokksins.
Ég spurði hann í upphafi, af
hverju Alþýðuflokkurinn hefði
verið svona lengi að láta sig
og gera Alþýðusambandið að ó-
háðu verkalýðssambandi.
Jón svaraði mér strax og
sagði, að hann væri alls ekki
viss um, að þessi skipulagsbreyt
ing hefði orðið til góðs: „Það
var verið að berjast fyrir brýn-
ustu lífsnauðsynjum á þessum
árum, og við, sem vorum í
verkalýðshreyfingunni fyrir
hönd Alþýðuflokksins, vorum
þá að stofna verkalýðsfélög í
fullum fjandskap og skilnings-
leysi atvinnurekenda sums stað
ar. Og sannleikurinn er nú sá,
að ef Alþýðusambandið og Al-
þýðuflokkurinn hefðu haldið á-
fram að vera í skipulagslegum
tengslum, hefði þróunin getað
orðið svipuð í verkalýðsmálum
hér og í Bretlandi og á Norður-
löndum, — kommúnistar væru
svo til áhrifalausir innan verka
lýðshreyfingarinnar.
Framhald á bls. 13.
Ettir
Ingu Birnu
Jónsdóttur
Mfl VERÐIIR EITTHVAfl ETTIR
m ISLAHDI í Mín
Bœtt v/ð Preben M. Sörensen, lektor
ÚR STOFUNNI á Flókagötu 39 er útsýn yfir
Miklatún með Einar Ben í hásuður, við norð-
urvegg er gamalt íslenzkt skrifborð og vegg-
klukka, sem greinilega á sér langa danska
sögu. Húsgögnin eru í léttum stíl, laus teppi
á gólfinu, tónmenntartæki á veggjum. í vest-
ur sér inn í bókasafn Prebens Meulengracht
Sörensen, lektors.
— Preben, hvaðan af Danmörku ert þú?
Ég er fæddur í Óðinsvéum, var í mennta-
skóla í Svedenborg og við nám í Árósum, þó
eitt ár í Kaupmannahöfn.
— Hvers vegna réðist þú hingað sem sendi-
kennari? —
I Reykjavík var ég tvisvar við nám, fyrst
veturinn 61-62, þegar ég kom sem styrkþegi,
og þá gerðist það, að ég giftist íslenzkri
stúlku. Árið eftir fórum við aftur til íslands
og ég var hér við nám í átta mánuði. Ástæða
þess, að ég sótti um sendikennarastarfið? Það
var eiginlega það starf, sem mig hafði dreymt
um frá því að ég var hér á styrk. Ég hef áhuga
á íslenzkum fræðum og mig langað að læra
meira í íslenzku og kynnast íslandi betur. —
Auðvitað vildi konan mín líka gjarnan búa
hér í nokkur ár.
— Er ekki sjaldgæft, að danskur maður
leggi stund á íslenzku? —
Nei, það er ekki rétt. Forníslenzka er mik-
ilvægur þáttur í dönskunáminu, og við lær-
um þó nokkuð í íslenzku, þ.e.a.s. forníslenzku,
málfræði, íslendingasögur, Eddukvæði, drótt-
kvæði. — Þetta var sem sagt byrjunin, upp-
haf þess, að ég fékk áhuga á íslenzku.
— Hvernig eru svo starfsskilyrðin hér? —
Mér finnst starf mitt hér mjög skemmtilegt
og það er nóg að gera. Vandamálinu eru
mörg í sambandi við dönskukennsluna hér á
landi, ekki bara í háskólanum heldur alls-
staðar þar sem dönskukennsla fer fram. En
það voru vandamálin í sambandi við kennsl-
una í háskólanum. Eitt þeirra er það, að
stúdentar hafa ekki nógan tíma til námsins og
á það fyrst og fremst við B.A.-fólk. Margir
stúdentanna eru giftir og kvenstúdentar þurfa
að gæta bús og barna. — Það er augljóst, að
ef leysa skal vanda giftra stúdenta verður að
reisa viðeigandi stofnanir fyrir þá, t.d. barna-
gæzlu og kannski líka stúdentagarð fyrir hjón.
íslenzk stúlka, sem er við nám í Osló sagði
mér, að þar í bæ væru starfræktar svokall-
aðar „barnageymslur“ þar sem „parkera" má
börnunum meðan foreldrarnir hlýða á fyrir-
lestur til þess svo að sækja þau að fyrirlestri
loknum. — Það vantar stúdentahús, sam-
komuhús, þar sem stúdentar geta setið og les-
ið, fengið sér kaffi, komið börnunum fyrir,
skemmt sér og dansað, haldið fundi og svo
framvegis. — Háskóli íslands á þessi vanda-
mál sameiginleg með öðrum háskólum, sem
ég þekki til. Það er erfitt að fylgjast með
vegna þess hve stúdentum fjölgaa* ört.
Þá er líka erfitt að meta til fjár margt af
því, sem menntun gefur þjóð. En hver mað-
ur hlýtur að sjá, að þegar kerfi — t.d. mennt-
unarkerfi er sett í gang, þá er hagkvæmast
að nýta það sem bezt, þó að kosti kannski
meiri fjárfestingu. — Við getum tekið einfalt
dæmi, nærtækt dæmi í sambandi við dönsku-
kennsluna. Af mörgum ástæðum er hún ekki
eins góð og hún þarf að vera, eða gæti verið.
Gagnfræðingar geta oft ekki gert sig skiljan-
lega á dönsku, eða skilið dönsku. Nú hefja
margir þeirra seinna nám í Skandinavíu. Þeir
fara t.d. í tækninám í Danmörku. Skilji þeir
ekki dönsku, svo mikið í dönsku, að þeir geti
fylgzt með í kennslustundum og lesið kennslu-
bækurnar eyða þeir hálfu eða heilu ári áður
en þeir geta hafið námið og hver sem það nú
er, sem borgar brúsann, hvort sem það er
ríkið eða einstaklingar, þá er það víst, að
það eru léleg viðskipti fyrir ísland. —
— Eigum við að tala um norræna sam-
vinnu? —
Það getum við alveg eins.
— Hverju virðist þér hún hafa áorkað?
Hugmyndin um norræna samvinnu er eig-
inlega jafn gömu*i Norðurlöndunum, þó að
heldur væri hún ófriðleg framan af. Og
reyndar er sorglegt hve árangurinn hefur ver-
ið lítill á stjórnmála- og fjármálasviðunum.
Betur hefur gengið í menningarmálum, og tel
ég mjög mikilvægt að efla þá samvinnu. —
Ætli það séu ekki fyrst og fremst Danir, sem
áhuga hafa á raunhæfri norrænni samvinnu.
Kannski vegna þess að við erum við útjað-
arinn. Norðmönnum finnst þeir vera sjálft
Norðrið, þeir eru kjarni Norðursins og Svíar
eru Svíar, en við Danir höfum þörf fyrir
norrænt samband. Við höfum oft þurft að
verja okkur gegn áhrifum annars staðar úr
Evrópu. — Ég veit ekki hvort íslendingar eru
sama sinnis og Norðmenn, en ísland hefur
þörf fyrir norræn sambönd vegna legu lands-
ins. ísland er við útjaðarinn, sem snýr að
Ameríku. — Það er ekki meira „ameríkaniser-
að“ en önnur evrópsk lönd. En ísland er þó
mjög háð USA, það er hluti af bandarisku
áhugasvæði. — Lítum á alla þá menningu,
sem ísland hefur miðlað gegn um aldir. Hún
kemur Ijóst fram í menningarsögu Danmerk-
ur, fyrst og fremst á bókmenntasviðinu. Ekki
verður horft fram hjá þeim innblástri, sem
ísland hefur veitt okkur og kann enn að
veita. Þá er það einnig mjög mikils virði, að
hér er kjarnnorræna lifandi tunga.
— En hvað er hægt að gera til að styrkja
Framhald á bls. 12.
16. júní 1968
LESBÓK MORGIJNBLAÐSINS 9