Lesbók Morgunblaðsins - 16.06.1968, Blaðsíða 13

leikurinn þyldu ekki hið stóra leiksvið
Þjóðleikhússins, þá voru of mörg leik-
tjöld, of fín leiktjöld og þótti mér það
eyðileggja leikritin, þessi blöndun —
eða heldur skortur á samræmi milli
raunveruleika leiksins og táknanna,
þessi Ibsen-stíll á köflum veldur því,
að erfitt verður að heimfæra táknin.
Mér finnst realisminn loka fyrir leikrit-
ritið. — Jæja, mér finnst hún bezt,
Dúfnaveizlan. Hún var færð upp á mjög
frumstæðu leiksviði og ég held, að það
sé einmitt þess vegna, sem hún varð
betri. Þetta leikrit væri gaman að sjá í
dönsku tilraunaleikhúsi — verksteds-
teater — sem sagt í litlu leikhúsi, án
tækni, nakinn leikinn.
— Þegar þú ferð svo aftur heim til
Danmerkur, hvað heldurðu að þú viljir
helzt taka með þér af íslandi? —
Það er nú svo með marga Dani, sem
fara til Danmerkur, að þeir sakna fs-
lands. — Mikilvægast fyrir mig mun
vera það að varðveita tengslin við ís-
land, við vini mína og það, sem gerist
hér. Maður verður fyrir áhrifum af
þeim stað, sem maður dvelur á. Það verð
ur eitthvað af manni eftir og eitthvað af
íslandi í mér. — Þegar ég fer heim til
Danmerkur vil ég gjarnan geta kynnt
ísland, íslenzkar bókmenntir og íslenzka
menningu yfirleitt — sem sagt vera það
áfram, sem ég er hérna, eins konar miðl-
ari milli þessara tveggja þjóða. — JBJ.
RABB
Framh. af bls. 16
margt verið sagt og minnisstæð er
mér sagan um frúna í einni skips-
ferðinni í fyrra. Svo sorglega tókst
til, að skipið kom til London á ein-
hverskonar helgidegi, en stórverzl-
un ein opnaði þó fyrir hópinn og
rann þá mikið kaupaeði á þetta
langt að komna fólk utan af hjara
veraldar. Þegar tíminn var útrunn-
inn og verzlunin lokaði, mátti sjá
eina óhamingjusama frú fella tár
utan dyra. Hún átti nefnilega
nokkur pund eftir, sem hún hafði
ekki komið í lóg.
Þeir sem helzt vilja standa við
laxveiðiár í sumarleyfi sínu eða
rífa harðfisk í Vonarskarði, eru
sumir hneykslaðir á sólarhungri
þeirra, sem suðrúr leita. Sú vand-
lœting er ástceðulaus. Allt er þetta
gott hvað með öðru. Sumir hvílast
hezt í örœfakyrrð, aðrir í iðandi
kös stórborgar. Mér finnst hvort-
tveggja skemmtilegt og stórkost-
lega ólíkt. Hvíldin fœst oft með því
einu að skipta um umhverfi. Ef
einhverjum líður bezt i stöðugri
sólarsterkju, þá hann um það.
Hinsvegar efast ég um, að slíkur
bakstur sé hollur og brúni liturinn
á andlitinu hleypur stundum í
flekki, sem tæplega geta talizt
fegrandi. En hvað gerir það til;
er ekki til vinnandi að vera dasað-
ur af sól og skjóttur í framan fyrir
þá tilfinningu að vera eins og hinir,
tolla í tízkunni og halda, að mað-
ur sé hamingjusamur.
Allavega veitir ekki af einhverj-
um sumarauka, ef veðurfarið tek-
ur fyrir alvöru þá stefnu, að vet-
urinn ríki hér átta mánuði ársins.
Gísti Sigurðsson.
Einn sem ekki veltur
Hraðbátasiglingar eru mjög vinsælt
sport, bæði hérlendis og víða um heim,
þar sem velmegun einstaklinganna er á
annað borð komin á það stig, að þeir
geti veitt sér skemmtun á borð við báts-
eign. Til eru ótrúlega margvíslegar gerð
ir af hraðbátum, allt frá einföldustu
plastskeljum með utanborðsmótor og
upp í stórar lúxus fleytur með eldhúsi
og svefnrými. Bátasport er mjög vin-
sæit á Norðurlöndum og í Danmörku
framleiða bræðurnir Quorning þennan
lúxushraðbát, sem kostar þar í landi
40 þúsund danskar krónur. Það ersann-
arlega óhætt að taka beygjur og sigla
ógætilega á honum þessum; hann fer
varla á hvolf. Tveir stórir hliðarbát-
ar, sem festir eru við aðalbátinn með
vængjum, sjá til þess. í bátnum er
setustofa, eldhúskrókur og koj-ur.
HORFT UM ÖXL
Framhald af bls. 9.
Því var mjög haldið fram
gegn okkur í Alþýðuflokknum,
að tengsl flokksins við Alþýðu
sambandið væru óæskileg
vegna líkra stjórnmálalegra
skoðana verkafólks. — En
hver er staðreyndin? —
Ég minnist þess ekki, að
í eitt einasta skipti hafi
verkalýðurinn undir forystu
okkar beitt valdi sínu í
pólitískum tilgangi eða reynt
að skipta um stjórn í landinu
með verkföllum eins og lítur út
fyrir, að hafi verið meiningin
stundum eftir skipulagsbreyt-
inguna.
Ég held raunar, að það hafi
frekar verið Alþýðuflokkurinn
sem stjórnmálaflokkur sem hafi
liðið fyrir þessi tengsli, en ekki
Alþýðusambandið. Hin flokks-
legu ákvæði frá 1930 breyttu
þar engu um, enda var starf-
semi sambandsins miklu fremur
verkalýðsleg en pólitísk, — oft
voru háð verkföll, sem sköð-
uðu Alþýðuflokkinn sem stjórn
málaflokk, sumt millistéttarfók
taldi okkur fara of geyst, vera
of byltingarkennda.
Ég fæ því ekki séð, að það
hafi verið verkalýðnum til góðs
að Alþýðusambandið og Alþýðu
flokkurinn voru aðskilin, enda
vitað mál, að fyrir kommúnist-
um vakti ekki annað en komast
til valda í verkalýðsfélögunum
og nota þau sem pólitísk, ef
þeim þótti henta. Hið sama mátti
raunverulega segja um Sjálf-
stæðisflokkinn.
Skorti vinnulöggjöf.
Auk þessa, sem ég nefndi áð-
an, háði það okkur geysimikið
í upphafi okkar baráttu, að
engin lög giltu um verkalýðs-
málin eða baráttu þeirra og
þessi skortur á lagaákvæðum
háði okkur mjög í baráttunni;
við þurftum að búa okkur til
leikreglur til að fara eftir,
stundum gætti þar dálítið of-
beldiskenndar, en oftast þó ekki.
Þegar út í baráttuna kom, gátu
kommar Alþýðuflokksmenn og
Sjálfstæðismenn staðið hlið við
hlið og þá var ekkert spurt
um flokkslitinn. Að lokum kom
að því, að vinnulöggjöfin var
sett fyrir okkar forgöngu, því
að vitanlegt er, að verkafólk
er löghlýðið í eðli sínu og and-
stætt ofbeldi. Núv. lög eru af-
skaplega ófullkomin, þótt þau
hafi verið mikil framför á sín-
um tíma, er þau voru sett í
algjörri andstöðu kommúnista.
Sem dæmi um það, sem ég
nefndi áðan, um að Alþýðu-
flokkurinn hafi stundum verið
pólitíkst í hættu vegna verk-
falla, vil ég nefna Garnaslag-
.inn fræga. S.f.S. vildi ekki
semja við konurnar, sem unnu
við garnahreinsunina, og borga
þeim eftir því taxtakaupi, sem
þá gilti og var umsamið við
aðra atvinnurekendur. Alþýðu
flokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn voru þá saman í
stjórn. ,
Ég held, að við höfum lok-
að Garnastöðinni, þar til sam-
ið var, þrátt fyrir stjórnar-
samstarf okkar við Framsókn,
sem auðvitað réði þá öllu í
Garnastöðinni eins og í S.Í.S.
Ég fullyrði, að þáttaka Héðins
Valdimarssonar í verkfallinu
var ekki með neinum veik-
leikablæ, þótt hann væri al-
þingismaður og styddi stjórn,
er var mynduð af Framsókn
með þátttöku Alþýðuflokksins.
Ástæðan til þess, að komm-
únistar vildu skipulagsbreyt-
ingu á Alþýðusambandinu, var
þessi gerfiást þeirra á lýðræði.
Ákvæði 14. greinarinnar komu
í veg fyrir að þeim tækist að
ná völdum í Alþýðusam-
bandinu, en það var þeim mjög
í mun, enda tókst þeim það
fljótlega eftir skipulagsbreyt-
inguna, og það fyrir atbeina
Sjálfstæðisflokksins.
Menntamennirnir vildn
aðskilnað
Það var ekki af sannfæring-
arskorti, sem við gáfum eftir
haustið 1940. En margt af okk-
ar fólki greiddi atkvæði með
breytingunni, af því að það
átti ekki annarra kosta völ.
Það fóru margar vökunætur og
frístundir í vinnu fyrir Al-
þýðusambandið, og við gerðum
aldrei neina stóra hluti án
þess að spyrja Alþýðusamband
ið ráða. Margir okkar, aðallega
þó menntamennirnir, höfðu
tröllatrú á því, að Alþýðu-
flokkurinn myndi græða við
skilnaðinn stjórnmálalega, þeg-
ar hægt væri að nota allan
þennan tíma og fé eingöngu í
þágu Alþýðuflokksins. Ég og
mínir samherjar vorum algjör-
lega á annarri skoðun, hvað
þetta snerti. Þá var það hugs-
anlegur klofningur í verkalýðs
hreyfingunni, sem hafði sitt að
segja. Okkur var það ljóst, að
hugsanlegt var, að Alþýðusam-
bandið klofnaði — ekki í
tvennt, heldur þrennt: Alþýðu-
samiband Alþýðuflokksverka-
manna, Alþýðusamband Sjálf-
stæðismanna og Alþýðu-
samband kommúnískra verka-
manna. Og verkalýðsfélögin
hefðu klofnað eða sundrazt á
sama hátt. ,
Þetta hefði orðið mikið tjón
fyrir verkalýðshreyfinguna í
heild og tekið mörg ár að
græða þau sár, sem af því
gátu myndazt. Það var kannski
þetta mest, sem réði úrslitum
hjá Alþýðuflokksmönnum, er
þeir létu undan og feldu niður
ákvæðið um, að menn skyldu
vera í Alþýðuflokknum til þess
að geta orðið fulltrúar á Al-
þýðusambandsþingi.
Ég var annarrar skoðunar
— trúði ekki að kommar gætu
teygt aðra flokka jafn langt í
baráttunni fyrir afnámi þessa
ákvæðis og þeim tókst. — Fé-
lagar mínir höfffu rétt fyrir
sér.
Áhættan of mikil.
Seinni tímar hafa sýnt, að
þeir, sem samþykktu að fella
niður ákvæðið, höfðu að
nokkru rétt fyrir sér, áhættan
var of mikil. En þar var sum-
part um að kenna því, að Al-
þýðusambandið hafði ekki get-
að af fjárhagsörðugleikum og
hreinni fátækt ástundað nægi-
lega fræðslustarfsemi, sem
slíkri hreyfingu var nauðsyn-
leg, til þess að ekki væri hægt
að togast á um hana pólitíst
jafn mikið og gert hefur verið.
Félagsgjöld til verkalýðsfélag-
anna og gjöld félaganna tiil Al-
þýðusambandsins voru allt of
lág, en því varð ekki breytt;
kaup verkafólksins var það
lágt, að það þoldi ekki há fé-
lagsgjöld.
Afleiðingin var náttúrulega
sú, að þetta varð allt afskap-
lega laust í reipunum, og þótt
menn væru sammála um það,
að þeir þyrftu hærra kaup,
greindi þá á um leiðir
að því takmarki. Menn skildu
ekki nægjanlega vel nauðsyn-
ina á því að standa saman,
ekki síður pólitískt en verka-
lýðslega".
Jón Baldvinsson
Ég minntist á það við Jón
Axel, að ég hefði heyrt, að Al-
þýðuflokksmenn hefðu á þess-
um árum notað sína aðstöðu til
að hygla sínum, m.a. reynt að
fá áhrif í bankakerfinu.
Jón sagði, að þarna væri
kominn áróðurinn gegn Jóni
Baldvinssyni: „En ef ég væri
spurður að því, hver hefði eytt
mestum tíma og kröftum í verka
lýðshreyfinguna áður en að-
skilnaðurinn varð, myndi ég
svara: Jón Baldvinsson. Á
nóttu jafnt og degi var til hans
leitað um hin ýmsu vandamál,
sem uppi voru. Og það er eng-
um einum manni meira að
þakka en honum, hvernig verka
lýðshreyfingin mótaðist lýð-
ræðislega.
Það fylgdi að sjálfsögðu því
að vera öflugur þátttákandi
og leiðtogi í verkalýðshreyfing
unni, að verkalýðurinn trúði
og treysti þessum mönnum til
annarra starfa í þjóðfélaginu.
Jón Baldvinsson var því
snemma kjörinn í bankaráð
Landsbankans og varð síðar
bankastjóri Útvegsbankans, en
þá tók Héðinn Valdimarsson
við störfum í bankaráði Lands-
bankans. Kommúnistar ólu á
því stanzlaust, að þessir menn
væru svikarar við verkalýðinn
og varð talsvert ágengt í þess
um rógi sínum. En eftir að
menn eins og Einar Olgeirsson
og Lúðvík Jósefsson voru
kjörnir í bankaráð Lands-
bankans og Utvegsbankans, hef
ur ekki verið minnzt á svik
við verkalýðinn.
16. júní 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS J3