Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1968, Blaðsíða 3

Óskar Aðalsteinn:
„Tíminn leiffir í ljós
hvort viff erum brennuvargar.“
M. Johannessen.
I.
Eitt hið fyrsta sem prentað var eftir
mig mun hafa verið örstutt hugleiðing,
þar sem ég leitast við að gera grein
fyrir því, hvað það nú eiginlega er, að
vera skáld. Ég man ennþá nokkrar setn-
ingar úr þessum pistli. Þar er m.a. þetta:
Hvaff er skáld? Þaff er hinn varffveit-
andi kraftur lífsmyndanna. Hiff veru-
lega skáld er hljófffæri, sem endurómar
lífiff. Þaff er hergmál lífsins. . . Þessar
skoðanir mínar standa óbreyttar enn
í dag. Þegar bezt lætur er listin ekki
annað en bergmál lífsins. Hvað er þaÖ
þá, sem ljær góðum skáldskap slíkan
þrótt, að ár og aldir fá ekki unnið á
honum? Svarið getur aðeins orðið eitt:
andi verksins sjálfs, sú magnan, sem
listamanninum hefur tekizt að gæða það.
Þegar þessi magnan nær vissu hámarki,
þá ber listaverkið endurnýjunarkraft-
inn í sjálfu sér, er síungt, blómgast án
afláts, ef svo má að orði kveða, og lifir
sínu sjáilfstæða lífi, hvað sem líður
tízkusveiflum og tíðaranda í heimi list-
anna. Gott listaverk er því tímalaust í
vissum skilningi: með sama rétti má
segja að það feli í sér alla tíma. Það höfð
ar ævinlega til þess dýpsta í manneskj-
unni. Lífsmagn þess er af rót æskunnar,
sorg þess og gleði er ávallt ný, og kemst
aldrei í snertingu við það, sem venju-
lega er kallað visnun eða dvínandi lífs-
kraftur. Góðu heilli má segja það með
fullum sanni, að margt hefur verið frá-
bærlega vel gert í nýíslenzkum bók-
menntum. Á undanförnum árum höfum
vi'ð eignazt nokkur skáldverk, Ijóð og
sögur, sem standast þá prófraun, sem
gera verður til sígildra skáldverka. Eitt
af þessum verkum verður til umræðu í
þessu greinarkorni. Það er ljóðabálkur-
inn Sálmar á atómöld, eftir Matthías
Johannessen. Þessir „nýju sálmar“ birt-
ust í síðustu ljóðabók skáldsins, Fagur
er dalur, sem út kom árið 1966.
II.
í Sálmum á atómöld gengur skáldið
á einmæli við Guð sinn, meðan jörðin
brennur undir iljum mannkynsins í
kalda stríðinu, og ýms tákn benda ákveð
ið til þess, að framtíð mannsinns á jörð-
inni sé allt annað en örugg, hvað þá
heldur að „öll skepnan" muni baða í
rósum í náinni framtíð. Blóm góðleikans
og manngöfginnar á í vök að verjast
fyrir sandbyljum haturs og grimmdar.
En Guð skáldsins er mildur og hlýr,
sem ljúfur sunnan blærinn, og hefur
gefið manninum sjálfræði jafnt til góðra
sem illra Verka ... Þegar maður les
þennan ljóðabálk, verður maður djúpt
snortinn af þeirri kennd, að í rauninni
sé enginn algjör guðleysingi til, í orðs-
ins beinustu merkingu: hver maður
hljóti á einhvern hátt að kenna guðs-
neistans í brjósti sínu - jafnvel án þess
að vita það -, að ef ekki væri þessi
kveiking almættisins í innstu innum
hans, væri þar skorið á sjálfan lífs-
þráðinn, „og auðn og tóm ríkti yfir
djúpunum." - Og samt - samt hefur
maðurinn ef til vill aldrei verið fjær
Guði sínum, í önn sinni og veraldar-
vafstri, en einmitt í dag - við upphaf
atómaldar . . . Skáldið hefur upp
kvæðabálk sinn með þessari trúarjátn-
ingu:
Líf mitt bátur
gisinn af sól og löngu sumri.
Og hafið bíður.
Án þess að eiga annars kost
sigli ég yfir hafið
í þínu nafni.
Siglingin á lífshafinu er æði villu-
gjörn. Þar rísa fjallháar öldur og blind
sker leynast í hafrótinu. Og allt um
kring læðist feigðin og dauðinn. En
þegar dýpra er skyggnzt, þá eru þessar
hrikamyndir og ógnir í innsta eðli sínu
heimur, sem maðurinn hefur skapað sér
sjálfur með breytni sinni og líferni.
Enginn hefur ráðizt á manninn, nema
hann sjálfur. Hann er sjálfs sín böðull.
Það ber að skilja, að þegar maður ræðst
gegn náunga sínum, þá ræðst maður
jafnt gegn sjálfum sér. - Á vegferð
sinni um jörðina hefur mannkindin skil-
ið eftir sig röst af blóði, en hugað smátt
að því, að rækta ilmblóm kærleikans
og gagnkvæmrar vináttu. Skáldið segir:
Við höfum heyrt
að togarar fái enn tundurdufl
í vörpuna-
Þannig kemur liðinn tími sífelldlega
inn í líf okkar.
Þessi ljóðpex-la segir meira um mann-
leg örlög en margar þykkar bækur, þótt
skrifaðar séu af miklum lærkómi og
mannþekkingu. -
Guð horfir á manntaflið, eins og það
hefur staðið um aldir og eins og það
stendur enn í dag. Guð horfir á mann-
taflið. Það er mildur og brosandi Guð.
Það koma ekki hörkudrættir í ásýnd
Guðs, þótt maðurinn leiki margan
ljótan leikinn. Hann hefur vakið þá
vitund með skáldinu, að gönuhlaup
mannsins á taflborði lífsins, þar sem
maðurinn fellur hvað eftir annað á eig-
in fantabrögðum, munu ein verða þess
megnug, að leiða hann út úr myrkviði
böls og nauða. Það er þess vegna sem
Guð horfir brosandi á manntafilið. Og
það er sem maður skyggni þá skoðun
skáldsins í undirstraumi kvæðisins, að
Guð eigi allt vald á himni og jörðu
fyrir það eitt, og einasta fyrir það eitt,
að hann muni aldrei beita valdi sínu
til þvingunar. Skáldið segir:
Við erum börn
að leik
í garði þínum
og þú heldur almáttugri
verndarhendi þinni
yfir okkur.
Samt höfum vi’ð farið illa
með garðinn þinn,
traðkað grasið niður í dökkan
svörð,
tekið aldin ófrjálsri hendi
af greinum trjánna
og brotið greinarnar,
skorið klúryrði í börkinn.
En þú brosir að kenjum okkar
og við finnum kærleika þinn
eins og hlýjan andvara í grænu
grasi.
Allt vald er þér gefið í garði þínum,
samt er hann okkur auðsóttur
leikvöllur.
í meginelfi kvæðabálksins falla nokkr-
ar smákvíslir. Sumar þeirra mynda iðu-
köst sérlegrar gamansemi. En hér á það
sérstaklega við, að öllu gamni fylgir
nokkur alvara. Skáldið segir:
Tíminn breytir heiminum
eins og kulsvalt gráðið
litar ásýnd fjallanna.
Áður fyrr mældum við
líf okkar með snærisspotta,
nú er það miðað við fjariægðina
til tunglsins.
Og samt hefur þú ekki breytzt:
þarft ekki einu sinni
áð tala um daginn og veginn
eða sýna þig í sjónvarpi.
Þú einn hefur ekki breytzt.
Þú gróðursetUr eilíft líf
í brjósti okkar.
Samt færð þú ekkert í aðra hönd
frá því opinbera,
ekki einu sinni styrk
úr eldspýtnasjóði ríkisins.
Blramih. á bls. 12
Hannes Pétursson:
DÆGRAMÓT
Aftur hvelfist niorgunninn
ungur og skær
yfir borg landsins.
Blöðin, prentuð í gær
í húsaskotum nú deyja
með hljóðnaðar fyrirsagnir
og enginn bíll
með augu syfjuleg skimar
lengur eftir farþega.
Yfir lántökubeiðnir og víxla
grúfa sig bankarnir.
Gamla turnklukkan slær.
Og margfingruð hönd
hafnarinnar kreppist
um kaupskip og báta.
Kyrrðin í stórum hring
kringum staka fuglsrödd.
L-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3
22. júní 1968