Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.1968, Blaðsíða 7

Gis/f Sigurðsson:
FLJÓTT
Á
LITIÐ
Undan og ofan af ýmsu sem miður fer
cg öðru sem fil framfara horfir
R-eykjanesskaginn og ná-
grenni hans er almennt ekki
talið með fegurri landshlutum.
Sennilega er það vegna þess,
að þar er meira um grjót en
valllendi, meira af hraunum en
flæðiengjum. Mér minnisstæð
flugferð með nýju þotunni Flug
félagsins; hún hafði liðið áfram
í glampandi sólskini ofar skýj-
um á leiðinni frá London til
íslands, en nálægt Vífilfelli
varð glufa í skýjafarinu og
allt í einu birtist landið í öll-
um sinum nakta styrk. Það var
nánast svart; hvergi var hægt
að sjá merki um líf né gróður,
ekki heldur um mannabyggð.
Þetta var síðastliðið haust; það
hafði rignt lengi og kastað úr
fyrstu éljum vetrarins í fjalls-
eggjar. Það var ekki hlýleg að-
koma. En áhrifamikil og sterk.
Reykjanesskaginn er ekki bú
sældarlegur, satt er það. En
hann er gullnáma náttúrufeg-
urðar og þetta höfum við hér
við bæjardyrnar án þess að
taka eftir því. Að minnsta kosti
eru þeir of fáir, sem athuga,
hvað þessi náttúrufegurð er
nærtæk.
Út af fyrir sig er hraunið
fjölbreytt og fagurt. En það
er líka ómaksins virði að skoða
Bláfjöllin, kanna Sveifluháls-
inn og ganga um Trölladyngju,
útbrunnið gígasvæði austan við
Keili. Mér til efs, að ég hafi á
öðrum stað séð svipsterkara
umhverfi. Þangað liggur raun-
ar vegur, sem fáir vita um; það
er farið Keflavíkurveginn lang
leiðina að Vatnsleysu á Vatns-
leysuströnd og þaðan liggur af
leggjari út í hraunið. Að vísu
er þar lokað hlið og verður að
fá leyfi hjá landeigendum. En
vegurinn er dágóður og endar
við fallegar vallendisflatir á
miðjum skaganum; það er við
rætur Trölladyngjunnar.
Annars er ég sammála
Kjarval í því, að Vífilfellið er
fegurst sem myndefni og tign-
arlegast einstakra fjalla þarna
um slóðir. Það minnir um sumt
á kirkju eða fallega byggingu
og ólíkt finnst mér það taka
fram Esjunni eins og Kjarval
er raunar búinn að undirstrika
með mörgum ágætum málverk-
um. Einu sinni stóð ég með
honum dagstund í laut á
Reykjanesskaganum; hann var
ekki að mála Vífilfellið þá,
heldur lítinn hraunhól, sprung-
inn og mosavaxinn.
I þessari laut var hann svo
oft búinn að standa, að þar
hafði myndast traðk líkt og
þar sem hestar standa bundnir.
Hann hafði gert mynd eftir
mynd af þessum sama hól og
í hvert sinn sá hann mosann
og berjalyngið og blóðbergið
ferskri sjón. Það verður aldrei
bein endurtekning hjá honum
án þess að þar sé með ein-
hverskonar skáldskapur frá
honum sjálfum.
Kjarval hafði fallizt á, að ég
kæmi með í þessa ferð ásamt
ljósmyndara og á 'leiðinni
þóttist hann verða alveg eyði-
lagður yfir þessu öllu saman,
vildi endilega hætta við það,
en ég sá, að það var tómur
leikaraskapur eins og vant er.
Einungis var hann að leika
hlutverkið sitt; leika þennan ó-
útreiknanlega, duttlungafulla
Kjarval, sem hann hefur sjálf-
ur búið til af skáldskapargáfu
sinni og gert að þjóðsagnaper-
sónu. Eg þóttist skynja, að und
ir niðri væri maður, sem gjarn-
an vildi, að við færum með
honum til að taka af honum
myndir og setja þær í blöðin.
Flestir eru eitthvað hégómleg-
ir undir niðri og listamenn
vita, að þeir eiga mikið undir
náð auglýsnga og fjölmiðlun-
ar. En vitanlega verða menn
fyrst og síðast að leika hlut-
verkið sitt.
P
n eyðimörkin innan við
Reykjavík er ekki allsstaðar
jafn falleg. Sumstaðar hefur
blásið upp og landfok er alltaf
eins og svöðusár: Það stingur
og kemur ónotalega við mann.
Það er raunar furðulegt hvað
gróðurinn á erfitt uppdráttar
hér á suðvesturhorni landsins,
þar sem þó er oft miklu hlýrra
en í öðrum landsfjórðungum.
Einhvern tíma í fyrndinni
var þykkur jarðvegur á hæð-
unum innan við Reykjavík, og
grasið bylgjaðist þar án þess
að nokkur hefði af því gagn;
landið var enn óbyggt. Það er
kannski vafasamt að taka um-
sagnir þeirra Vífils og Karla
bókstaflega, en samkvæmt því
sem Landnáma segir, leizt þeim
illa á búsetu í grennd við
Reykjavík. Að öllum líkindum
hefur land þá þegar verið ör-
foka og síðan hefur tiltölulega
lítið áunnizt. Ef þessi kenning
er rétt, hefur eitthvað annað
en ágangur búfjárs og ofbeit
orsakað þessa landeyðingu.
Samt má gera ráð fyrir því, að
fyrir utan sjálfa veðráttuna
hafi ekkert leikið landið eins
grátt og sauðkindin. Um leið og
hún hélt lífinu í landsmönnum,
á öldum allsleysis og harðinda
blóðmjólkaði hún landið sjálft,
ef svo mætti segja. Samt virð-
ist ekki vera til muna vaxandi
skilningur á þessu og sízt af
öllu meðal bænda. Það er ó-
skaplegt að sjá, hvernig sum
blómleg afréttarlönd hafa far-
ið á síðustu árum. Það er auð-
vitað hver sjálfum sér næstur,
og mannlegt að hugsa fyrst og
fremst um afurðirnar. Allir
þurfa á fyllsta afrakstri að
halda ár hvert. Þróunin er s
að fénu fjölgar sífellt, en víða
er orðið svo þröngt í högum,
að meðalþungi dilka er löngu
hættur að hækka. Hins vegar
gengur þessi fjöldi æ fastar að
landinu, og ef svo fer fram sem
horfir, er hætt við að Páll í
Gunnarsholti komist lítið yfir
allt það, sem hann þarf að
hefta.
Á
Reykjanessvæðinu er
talið að um allmikla ofbeit sé
að ræða. Einkum og sér í lagi
er þar um að ræða fé Reykvík
inga sjálfra; þeir eru ótrúlega
miklir fjárbændur og segja
fróðir menn að á skattskýrslum
sé að finna gróft áætlað fjórð-
ungs þess fjár, sem raunveru-
lega muni vera til í Reykjavík.
Þetta fé er í kofum út um
hvippinn og hvappinn, aðallega
í svonefndri Fjárborg, sem nú
er raunar orðin líkt og eitt
búðarhverfið í bænum, algjör-
lega innan marka borgarinnar.
rátt fyrir nakin holtin
innan við bæinn er borgar-
stæði Reykjavíkur með afbrigð
um fagurt. Mér finnst ekki
hægt að segja, að mjög margir
staðir á landinu taki Reykja-
vík fram að þessu leyti. Senni-
lega á strandlengjan mestan
þátt í þessu; sund víkur og
vogar sem skerast inn í landið
og ávalar hæðir með fallegu
útsýni, sem gera byggingar-
stæði heppilegt. Þetta nýtur sín
bezt úr lofti; það er unun að
fljúga yfir Reykjavík og sjá
yfir borgina utan frá Gróttu;
sjá hvernig hún breikkar og
vex inn til landsins, en útsýn-
ið í austurátt hefur alltaf ver-
ið svipað frá því bærinn var
fáein hús í kvosinni við læk-
inn. Grýtt holtin, sem taka við
í austri eru enn ámóta og
Skólavörðuholtið var þá.
Það er vandaverk og ábyrgð
að taka við svona fallegu borg-
arstæði og gæta þess að þar sé
öllu sem bezt niður skipað. Það
er í tízku að ráðast á skipu-
lagsyfirvöld og telja þeim flest
til foráttu. Eins og önnur mann
anna verk er skipulagið mis-
jafnt að gæðum og fegrunar
viðleitnin hittir ekki alltaf þráð
beint í mark.
Stundum hefur verið bent á
þá þverstæðu í eðli íslendinga,
að aldrei er of vel frá gengið
innan dyra og stundum eru
stigagangar teppalagðir alveg
út að forinni, sem við tekur ut-
an dyra. Þar þarf ekki að
vanda umganginn og oft er
sjálfsagður frágangur látinn
dankast árum saman. Þetta set-
ur óæskilegan subbusvip á ný
hverfi og fólk býr við moldar-
haugana árum saman eftir að
það er flutt.
Annars er það gleðiefni, að
borgin verður að mörgu leyti
fegurri með hverju ári og það
er að mörgu leyti unun að aka
til dæmis eftir Miklubraut-
inni, ef ekki væri fyrir þessa
umferðarljósaplágu, sem öllum
hlýtur að vera til ama og víð-
ast hvar hlýtur að teljast til
ástæðulausra „flottheita". En
það er vilji fyrir því að fegra
borgina og því ber að fagna,
að ráðamenn borgarinnar hafa
stuðlað að því að koma upp
höggmyndum eftir listamenn
okkar. Hesturinn hans Sigur-
Framhald á bls. 12.
30. júní 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7