Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.1968, Blaðsíða 10

Hér verður
súrt og sætt
að vera í sömu
skálinni
Rœft v/ð Oliver Stein, bókaútgefanda í Hafnarfirði
um íslenzka bókaútgáfu
Oliver Steinu á bókalager Skuggsjár.
Það eru nú um það bil tveir áratugir
síðan Oliver Steinn tók að fást við bóka
útgáfu í frístundum sínum, þá ungur og
eignalaus maður. Nú rekur hann stórt
forlag, Bókaútgáfuna Skuggsjá, og
einnig myndarlega bókabúð í eigin hús
næði við Strandgötu í Hafnarfirði.
Skammt þaðan frá á hann í smíðum 5000
rúmmetra stórhýsi, sem hann ætlar fé-
laginu og búðinni auk þess sem efri hæð
irnar eru nú þegar leigðar út. Ofar í
bænum á Oliver myndarlegt íbúðarhús
og fallegt heimili.
Hann er einn þeirra manna sem haf-
izt hafa af eigin rammleik og er talinn
í hópi hinna allra snjöllustu að meta
hvort bók muni líkleg að seljast. Þar
styðst hann við góða æfingu: hannvann
í bókabúð ísafoldar frá 1942 og var
árum saman verzlunarstjóri þar. Síðustu
fimm árin hefur Oliver verið formaður
Bóksalafélags íslands, en það er í raun
inni félag bókaútgefenda.
Oliver Steinn er Jöklari að ætt, fædd
ur í Ólafsvík, en fluttist til Hafnarfjarð
ar 1933.
íslenzk bókaútgáfa er mannskæður
„bisnis“ þó að hann líti sakleysislega
út og margir halda það auðtekna pen-
inga að kasta bók útá jólamarkaðinn.
Gegn bókaútgefandi og orðhagur,
Valdimar Jóhannsson, sagði eitt sinn,
að það ætti að setja þá menn í spenni-
treyju, sem gæfu út bækur á íslandi,
því að svo kolbrjálaðir menn gætu orð-
ið umhverfi sínu hættulegir á hvaða
stundu sem væri. . .
Valdimar sagði líka að bókaútgáfa á
íslandi væri „yfirskilvitleg“, og mun
þá hafa átt við, að ekki er alltaf gott
að spá um gengi einnar bókar. Oliver
hefur gengið vel að skynja það yfirskil
vitlega og þar að auki: Þegar hann flyt-
ur í nýja húsið, verður hann þar með
stærstu bókabúð utan Reykjavíkur.
Oliver Steinn var á blómaskeiði frjáls
íþróttanna, á árunum milli 1940 og 1950,
einn kunnasti frjálsíþróttamaður lands-
ins. Var hann bæði góður spretthlaup-
ari og stökkvari og er margfaldur ís-
landsmeistari í þessum greinum. Hann
vann það afrek, að verða fyrstur ís-
lendinga til að stökkva yfir 7 metra
markið í langstökki, og tókst með því
afreki, að sögn Lesbókarinnar í grein
í blaðinu í fyrra, að hnekkja hinu
fræga langstökksmeti Skarphéðins Njáls
sonar, er hann í vígahug stökk yfir
Markarfljót forðum.
— En snúum okkur þá að efninu og
nútímanum. Heldur þú, Oliver, að opin
berar nefndir eða ráð, séu vænlegri
til að meta skáldverk en einstakir
útgefendur?
— Það tíðkast mjög erlendis, að for-
stjórar forlaga hafa sérfróða menn um
bókmenntir sér til aðstoðar við val
skáldverka. Þetta er enganveginn ó-
þekkt hér á landi, enda í alla staði
eðlilegt og æskilegt.
En þar sem þú talar um opinberar
nefndir og ráð, finnst mér vera komin
einhver pólitísk lykt af spurningunni,
og hér heima eru opinberar nefndir sam
ansettar af formúlu sem er í samræmi
við bitlingaþörf og styrk stjórnmála-
fiokka á hverjum tíma. Slík nefnd yrði
aðeins til kostnaðarauka og trafala,
fyrir og gæti hreinlega skaðað forlag
og starfsemi þess. Ráð og álit sérfróðra
manna og góðra bókamanna eru sjálf-
sögð og ágæt og nauðsyn hverjum for-
leggjara, og þurfa á engan hátt að
valda töfum.
Óþarfa tafir eru hverjum útgefanda
eitur í beinum, útgefandi þarf oft að
taka ákvarðanir í skyndi, því jafnvelút
gáfa skáldverks getur verið háð ákveðn
um tíma, næstum hárnákvæmri tíma-
setningu, tíma, sem pólitískt skipuð
nefnd væri vísust til að sólunda í
vangaveltur og bollaleggingar. Þegar
svo hafizt væri handa um útgáfu við-
komandi skáldverks, væri það af ýms-
um ástæðum e.t.v. orðið um seinan.
í bókaútgáfu þarf mjög oft sneggri
og ákveðnari vinnubrögð en í ýmsum
öðrum störfum. Margir fara höndum um
bók, áður en hún er fullunnin og komin
í verzlanir, Reynir þá að sjálfsögðu á
samstarf margra aðila: höfundar, setjara
prentmyndgerðarmanns og loks dreif-
íngar- og áróðurskerfi forlagsins. Bezt
er að eiga undir sem fæsta að sækja,
þá veit maður við hvern er að sakast
ef illa gengur og hverjum ber að þakka
þegar vel gengur.
Hér hefur verið rætt um skáldsöguna
en telur þú að einkaútgefendur ráði
við meiriháttar fræðiverk?
— Eg er ekki í minnsta vafa um, að
einkaforlag getur leyst af hendi hvert
það verkefni, sem t.d. ríkisútgáfa eða
ríkisstyrkt forlag gerir. Einkaforlag get
ur að sjálfsögðu ráðið til starfa hverja
þá sérfræðinga er þörf krefur til að
gefa út fræðirit, engu síður en ríkis-
forlag mundi gera. Ef um er að ræða
verulega stórt og dýrt verk, væri því
kapitalið helzta hindrunin, en það er
einmitt þar, sem skórinn virðist kreppa
að í dag, bæði hjá einkarekstri al-
mennt og engu síður t.d. samvinnu-
hreyfingunni og ýmsum hálfopinberum
fyrirtækjum. Hvað þetta snertir, kann
að vera að aðstaða ríkisforlags væri eitt
hvað betri, þvi þótt oft sé talað um að
ríkiskassinn sé tómur, þá virðist sem
lengi megi kreista úr honum smáóveru,
sem nægja mundi til útgáfu myndarlegs
fræðirits. En einkaforlag, sem nýtur
trausts hjá prentsmiðju, bókbandsstofu
og banka getur lika gert ýmsa hluti.
Ég hef trú á, að slíkt forlag geti gefið
út hverja þá bók, sem mögulegt er að
gefa út í jafnfámennu landi og okkar,
og það með engu lakari árangri en t.d.
ríkisforlag.
Það færist mjög í vöxt hin síðari ár,
að forlög í ýmsum löndum hafi með sér
samvinnu um gerð og útgáfu ýmissra
stórverka og myndskreyttra bóka og þá
ekki hvað sízt fræðirita ýmiskonar. ís-
lenzk forlög hafa tekið þátt í svona
samstarfi. Eg hef t.d. í samvinnu við
Politikens Forlag í Kaupmannahöfn gef
ið út nokkrar bráðfallegar, litprenta|5-
ar bækur: Garðblóm í litum, Stofublóm
i litum, Tré og runnar í litum. Villiblóm
í litum og ennfremur Fiskar í litum.
Þetta eru að vísu engin stórverk, en
þessar bækur hefðu ekki komið út á ís-
lenzku, nema svona samstarf hefði kom
ið til. En eitt er ákaflega nöturlegt í
sambandi við svona samvinnu og það er
að samkvæmt íslenzku tollskránni er
50 tollur á bókum, sem prentaðar eru
fyrir okkur erlendis á móðurmáli okkar,
en hvaða bóksali sem til þess hefur
vilja, getur flutt sömu bækur til lands-
ins, prentaðar á erlendu máli, og þá er
enginn tollur greiddur af bókunum.
Útgefendum finnst eðlilega hart að fá
ekki að sitja við sama borð, hvað þetta
snertir, og kollegar okkar hjá milljóna-
þjóðunum. Og þetta virðist vefjast eitt-
hvað fyrir ýmsum öðrum en íslenzkum
bókaútgefendum, Mörgum, sem ekkert
koma nálægt prentun eða bókagerð,
finnst það ótrúlegt, að í landi, sem berst
harðri baráttu við að viðhalda tungu
sem aðeins er töluð af um 200 þúsund
sálum, skuli pappír og bókagerðarefni
vera tollað eins og um lúxusvarning
sé að ræða. Ég held þó, að ýmsir stjórn-
málamenn okkar hafi opnað rifu á ann-
að augað og eygi í fjarska þá hættu,
sem af því getur stafað að búa svo illa
að íslenzkri bókagerð, að ekki sé minnzt
á hið hróplega ranglæti, sem hér er
haft i frammi og snertir ekki aðeins þá,
sem að bókagerð starfa, heldur beinlín
is hvert einasta mannsbarn í þessu litla
landi. Samskipti þjóða í millum munu
óhjákvæmilega stóraukast á næstu ár-
um og þá einnig að sjálfsögðu á sviði
bókagerðar. Sérstaklega munu þessi
skipti aukast ef um er að ræða mikið
myndskreyttar bækur og þá ekki hvað
sízt fræðirit. En til þess að slík sam-
skipti í bókagerð geti orðið að veruleika
þarf skilning valdhafanna á því að okk
ur er nauðsynlegt að geta starfað á
jafnréttisgrundvelli í okkar heimalandi
við útgefendur milljónaþjóðanna. Við
skulum vona að svo verði.
Það hehfur sýnt sig að margra dómi
að togstreitan milli sölugildis og bók-
menntagildis er bókmenntunum nauðsyn
leg. Þar sem annað hvort sjónarmiðið
ríkir alfarið virðast bækurnar deyja
sitt í hvora áttina, niður í svaðið eða
upp í skýin. Hinn einstaki útgefandi
krefst þess vitaskuld, að höfundurinn
hætti ekki fyrr en hann hefur fundið
lag til að túlka þannig skoðanir sínar
og sjónarmið og þann boðskap, sem
hann yfirleitt hefur að flytja, að nægj-
anlega margir nenni að lesa bækur hans
til þess að útgáfa þeirra borgi sig.
Þetta ,,bisnis“ sjónarmið hefur aftur leitt
til þess, að höfundar jafnvel ágætir
hafa orðið að vinna bækur sínar betur,
en þeir myndu ella hafa gert. Það er
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
30. júní 1968