Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.1968, Blaðsíða 11

Hér er Oliver staddur hjá hinu nýja
stórhýsi, sem hann á í smíðum við
Strandgötuna.
sagt svo að það sé mjög sjaldgæft, þó
að þess kunni auðvitað að vera dæmi
að sæmilega fær útgefandi hafi spillt
bók.
— Er um það að ræða, að útgefend-
ur gefi höfundum ákveðin fyrirmæli?
— Ég geri ekki ráð fyrir að neinn
islenzkur útgefandi gefi höfundi fyrir-
mæli um, hversu hann skuli skrifa. Höf
undur verður að hafa óskertan rétt til
að skrifa, hann verður að hafa fullt og
óhamið frelsi til að tjá sig. Forlag er
tengiliður milli höfundar og lesenda. Að
sjálfsögðu er mat útgefenda á því mis-
jafnt, hvaða bækur eða hverskonar bæk
ur þeir vilja gefa út. Ef um löng skipti
forlags og höfundar er að ræða, geri
ég ráð fyrir að höfundur fái forleggj-
ara sinn til að gefa út nálega hverja
þá bók, sem hann óskar að fá útgefna.
Sölugildi bókar er enganveginn eina
matið, sem forleggjari leggur á bók og
í augum forleggjara er bókin miklu
meira en venjulegur söluvarningur. En
hinsvegar verður líka að horfast í augu
við þá staðreynd, að ekkert forlag get-
ur starfað án þess að selja bækur sinar.
Hér, eins og annars staðar, er það stað
reynd, að forlög verða að gefa út ýmsar
bækur, sem ekki eru alltaf taldar til
úrvalsbókmennta, einfaldlega til þess að
geta, fjárhagsins vegna, gefið út betri
bækur og e.t.v. nauðsynlegri.
Það er algengt erlendis, að stór og
virðuleg forlög, eins og t.d. Bonniers í
Svíþjóð eiga systurforlög, sem gefa út
undir sérstöku forlagsheiti ýmsar bæk-
ur, sem ekki eru nógu „finar“ fyrir móð
urforlagið, en eru sölubækur. Þessar
bækur bera oft uppi kostnað, að veru-
legum hluta, við menningarstarf hins
virðulega forlags. Gyldendal í Oslo mun
t.d. hagnast meira á einu kvennablaði
sem forlagið á og gefur út, en á allri
hinni umfangsmiklu útgáfu forlagsins.
Hér gilda ákaflega svipuð lögmál hvað
þetta snertir. íslenzk forlög gefa út ým
iskonar bækur, ýmislegs efnis. Útgefend
ur velja bækur sínar, þeir spilla ekki
bókum á neinn hátt, a.m.k. ekki vilj-
andi eða vitandi vits, og þeir krefjast
ekki af höfundum að þeir skrifi eftir
einhverjum fyrirfram ákveðnum upp-
skriftum.
— Hvernig gengur útgefendum að
samræma „bisnis“ sjónarmiðið mati sínu
á bókmenntagildi bókarinnar?
— Bókaúfgáfan er erfitt og áhættu-
samt starf, — en um leið alveg óstjórn-
lega skemmtilegt. Það má öllum aug-
ljóst vera, að í jafn fámennu landi og
ísland er, hlýtur að vera áhættusamt
að gefa út bækur. Forlag, sem gefur
út allmargar bækur árlega, dreifir að
vísu þessari áhættu nokkuð. Öll íslenzk
forlög gefa út bækur misjafnar að gæð-
um bókmenntalaga séð. Öll eru þau með
blandaða útgáfu og öll láta þau freist-
ast til að gefa einnig út bækur, sem
fyrirfram er reiknað með, að hafi sölu-
möguleika umfram það venjulega.
Manni verður stundum á að brosa, þeg-
ar maður sér „menningarfélögin“ vera
að reyna að fela fyrir sjálfum sér og
almenningi viðleitni sína til að krækja
í nokkrar krónur, sem síðan fara beint
í útgáfu á öðrum og vandaðri bókum.
ísland er það lítið land, að í bókaútgáfu
verður súrt og sætt að vera í sömu
skálinni. íslenzk forlög hafa þörf fyrir
sölubækur, og ánægjan og þörfin verða
að sitja í sátt undir sama hatti.
— Heldur þú Oliver, að hér sé gefið
út hlutfallslega meira rusl í þess orðs
fyilstu merkingu ,en á hinum Norður-
löndunum en þau eru nú helzt tekin til
fyrirmyndar í einu og öllu, eins og þú
veizt.
— Nei, þvert á móti. Hér er minna
gefið út af bókum, sem hreinlega er
hægt að flokka undir rusl, heldur en
a.m.k. er gert í Danmörku og Noregi.
Ég þekki ekki eins vel til í Svíþjóð.
A.m.k. er það ein grein „Bókmennta“,
sem enn hefur ekki fest rætur í ís-
lenzkri bókaútgáfu, enda þótt hún virð-
ist vera arðbærari en allflest annað,
a.m.k. í Danmörku, en það eru hinar
svokölluðu pornografisku bækur. Þar í
landi eru nokkur forlög, sem helga sig
að mestu eða öllu svonefndum „sex“-
bókum og virðast hagnast vel. Þetta
þekkist ekki hér heima, sem betur fer,
— íslenzk bókaútgáfa þykir víst nógu
rislág samt. Að sjálfsögðu eru ekki öll
dönsk forlög þessu marki brennd, þar
eru mörg sómakær virðuleg forlög, sem
ekki líta við svona bókum og virðast
þrátt fyrir það lifa allgóðu lífi, enda
gefa Danir út mikið af bæði góðum bók
um og fallegum bókum. Þeir njóta þess
líka, að þeir geta óhindrað haft sam-
vinnu við annarra þjóða forlög um
gerð stærri og dýrari verka, því þrátt
fyrir allt eru Danir engin stórþjóð, —
þótt íslenzkum útgefanda þætti mikill
munur að hafa þann lesendahóp sem
þeir hafa.
Það sem hér heima er flokkað undir
rusl er yfirleitt frekar meinlaust
skemmtiefni, ástarsögur, ævintýrabækur
eða lélegir leynilögreglureyfarar. Þess
ar sömu bækur eru oft taldar hinar
ágætustu, þangað til þær hafa verið
prentaðar á íslenzku. Það er eins og
sumum íslendingum þyki ekkert til
bóka koma, sem þýddar hafa verið,
hversu góð sem þýðingin er. Þetta er
einhver sérstök tegund af snobberíi,
sem erfitt er að átta sig á.
Um tíma var hér mikið rætt og ritað
um svokölluð glæparit og klámrit. Það
er leiðinlegt að þurfa að segja það í
svo virðulegi riti sem Lesbók Morgun-
blaðsins er, að þessi blöð voru ein-
göngu til fyrir tilstuðlan dagblaðanna,
þ.e. þau flutu beint í kjölfar tollafríð-
indanna, sem dagblöðin íslenzku njóta.
Þessi blöð hafa, að ég held flest lagt
upp laupana, þrátt fyrir sinn tollfría
pappír og eitthvað hefur heyrzt um að
dagblöðin berjist líka í bökkum. Það
virðist því ekki einhlítt í útgáfustarf
semi að njóta tollafríðinda, það er eins
og eitthvað fleira þurfi til að koma.
— Nú verðið þið íslenzkir bókaútgef
endur að taka ákvarðanir um hvað eina
við gerð og útgáfu bókarinnar, efnið,
nafnið, kápuna, verðið, útkomutímann,
stærðina og formið, dreifinguna, auglýs
ingarnar. Það er alkunna að bregðist
einhver ofangreindra þátta getur það
kostað að bókin seljist ekki á jóla-
markaðnum hversu vel, sem hinir þætt-
irnir eru gerðir. Veldur þetta ykkur
ekki andvökunóttum að taka ákvarð-
anir um þetta allt oft í skyndi?
— Þetta eru allt liðir í starfi útgef-
andans. Forleggjari hefur óneitanlega í
mörg horn að líta og að mörgu að
hyggja, frá þeim tíma, er hann hefur val
ið bók til útgáfu. Þar sem þú miðar
þarna við bók á jólamarkað, sem er
líka það algengasta hér, þá má geta
þess, að síðari hluti árs, einkum haust-
ið, er aðalannatími útgefandans. Ég vil
ekki segja að þetta valdi andvökunótt-
um, en forlag, t.d. á stærð við mitt for-
lag og með jafn takmarkaðan vinnu-
kraft og ég hef, gefur ekki tilefni til
margra frístunda frá því í september
og til áramóta. Það þarf að fylgjast með
hverjum einstökum þætti i gerð bókar-
innar, semja káputexta og auglýsingar,
ákvarða stærð og gerð auglýsinganna
og hvar og hvenær þær eiga að birtast
og sitthvað fleira.
Umboðssölufyrirkomulagið í bóksöl-
unni hér á landi orsakar það, að út-
gefandinn þarf að gjörþekkja sölu-
möguleika vítt og breytt um landið,
hann þarf að ákvarða hversu mikið
magn skal senda á hina ca. 100 bók-
sölustaði. Útgefendur hafa því ekki
tíma til að liggja andvaka. En þeir
eiga vökunætur fullar af striti og starfi,
svo varla gefst tími til að hafa áhyggjur
af þessum annars mjög svo áhættusömu
viðskiptum.
Verð bókanna er mun hægara að
ákvarða. Það er ósköp einfalt reiknings
dæmi, þegar allir kostnaðarliðir hafa
verið taldir saman. — En útkoman úr
dæminu er venjulega þannig, þegar gert
er upp um áramótin, að flestir, ef ekki
allir útgefendur, myndu falla á þessu
reikningsprófi, ef einkunn væri gefin.
Góður söluárangur næst aldrei, nema
þessi atriði, sem þú taldir upp, fléttist
öll rétt og lýtalaust saman. Oft vill þó
eitt eða fleiri bregðast og þá sezt mað-
ur niður og leitar að vitleysunni, en
finnur hana sjaldan fyrr en of seint.
Sölutími jólabókanna er það stuttur, að
réttar ákvarðanir verða að hafa verið
teknar áður en bók er komin fullunnin
í gegnum prentsmiðju og bókband.
| — Heldurður að einkaútgefandinn
sé að deyja út hér og hringar eða fé-
lagssamtök meira eða minna pólitísk og
síðan ríkið séu að taka við?
— Það held ég ekki. Ég held að hér
þrífist jöfnum höndum einkaforlög og
bókaklúbbar. Bókaklúbbar hafa á viss-
an hátt meiri möguleika, þar sem þeir
hafa tryggt sér fyrirfram ákveðinn hóp
manna, sem hefur skuldbundið sig til að
kaupa af þeim, ýmist ákveðinn fjölda
bóka árlega, eða, það sem verra er, fá
skammtaðar einhverjar ákveðnar bæk-
ur fyrir fyrirfram ákveðið árgjald. í
rauninni er í hvorutveggja tilvikinu
um skömmtun að ræða, þótt fyrra til-
fellið sé mun frjálslegra og viðfelldn-
ara. Ef svona bókaklúbbar starfa eftir
hörðum pólitískum línum, ná þeir tæp-
ast til þess fjölda áskrifenda, sem nauð
synlegur verður að teljast til að rekst-
urinn verði hagkvæmur. Ég vona, að
aldrei fari svo, að hér verði eingöngu
um að ræða bókaútgáfu á vegum bóka-
klúbba og einkaforlög starfi hlið við
hlið, — visst aðhald er alltaf heldur til
bóta. En þeir menn eru eflaut til, sem
vilja koma bókaútgáfunni á ríkisfor-
lag, sumir vilja koma öllu á ríkið, það
virðist stundum jaðra við glæp að geta
lifað á íslandi, án þess að vera á ríkis-
styrk.
Bókaklúbbur eða einkaforlag, —
þetta er bara matsatriði. Það getur hver
útgefandi sem er stofnað bókaklúbb, —
annað hvort einn sér, eða í félagi við
aðra útgefendur, einn eða fleiri. Þetta
er aðeins spurning um rekstrarform og
skipulag. Ég hef oft hugsað um þetta
og það er aldrei að vita nema forlag
mitt eigi eftir að þróast þannig, að ég
telji heppilegra að reka það sem bóka-
kiúbb. Hver veit nema svo fari.
— Það er sagt, að þér gangi allra
manna bezt að selja bækur, en jafn-
framt að þú grípir aldrei til oflofs eða
hástemmdra og fjarstæðukenndra aug-
lýsinga. Hvað telur þú að valdi gengi
þínu?
— Ég veit ekki hvort mér gengur
nokkuð betur að selja forlagsbækur
mínar, en almennt er um útgefendur.
Hmsvegar er það ekkert leyndarmál,
að ýmsar forlagsbóka minna hafa
selzt mjög vel. Ég tel það ekki stafa
af neinni sérstakri snilli hjá mér, held
ur miklu fremur af því, að ég hef verið
svo lánssamur að ná góðu samstarfi við
höfunda sem fólk vill lesa. Guðmundur
G. Hagalín, Gunnar M. Magnúss, Jónas
Þorbergsson, Lúðvík Kristjánsson, Magn
ús Már Lárusson og Oscar Clausen, —
þetta eru allt höfundar, ssm hvaða for-
lag sem er getur verið stolt af, — og
ekki má gleyma konunum, Elínborgu
Lárusdóttur, Hönnu Kristjónsdóttur og
Jakobínu Sigurðardóttur, sem eru hver
annarri ólíkari sem rithöfundar, en eiga
það sameiginlegt, að hafa allar átt bæk-
ur í hópi beztu sölubóka hin síðari ár.
Auk þess hsf ég venjulega verið með
nokkrar þýddar bækur á hverju ári og
vil þá nefna höfunda eins og Peter
Freuchen og Jörgen Bitsch, sem báðir
er mjög kunnir ferðabókahöfundar,
skáldkonuna Therese Charles, sem nýt-
ur hér aldeilis óvenjulegra vinsælda og
norska blaðamanninn Per Hansson, sem
skrifaði bókina Teflt á tvær hættur, en
ég hef nýlega samið um útgáfurétt á
tveimur öðrum bókum eftir hann.
Mér hefur verið það sérstök ánægja,
að starfa með þessu ágæta fólki. Ég tel
það allt mikla vini mína og hef raunar
fundið það á margan hátt að svo er.
Auk þess hefur það verið mér ómetan-
leg lífsreynsla að kynnast þessum rit-
höfundum, deila með þeim geði, hlusta
é þá og læra af lífsreynslu þeirra. Ekki
aðeins því, sem í bókum þeirra stendur
heldur miklu fremur af rabbi við þá,
kynnast viðhorfum þeirra til vandamála
daglegs lífs í nútíð og fortíð, — já,
jafnvel handan grafar og dauða.
Hvað auglýsingar snertir, þá er ekki
þörf oflofs eða hástemmdra lýsingar-
orða. Ég hef þá trú, að sá, sem ætlar
að reka bókaverzlun eða forlag, sé svo
bezt kominn, að fólk finni að treysta má
því sem sagt er, eða stendur á bókar-
kápu eða í auglýsingu. Þetta er e.t.v.
gamall og úreltur hugsunarháttur, nú á
timum atómsins, en hann hefur dugað
mér. Ég vona að það sé rétt hjá þér,
að það sé álit þeirra, er lesa kynningu
bókar á kápu eða í auglýsingu frá
Skuggsjá, að þar sé ekki ofsagt og að
því megi treysta, sem þar stendur.
— Hver eru helztu vandamál ís-
lenzkra bókaútgefenda eins og sakir
standa?
— Vandamál íslenzkra bókaútgefenda
eru ákaflega margvísleg, eins og raun-
ar er um allar aðrar atvinnugreinar.
Fólksfæðin er þó sennilega eitt mesta
vandamálið. Þú getur rétt ímyndað þér
þann aðstöðumun sem í því felst að
gefa út bækur í landi sem telur aðeins
200 þúsund íbúa, þar með talinn allur
barnahópurinn, sem ekki er einu sinni
farinn að lesa Gagn og gaman, eða að
gefa út bækur t.d. á Norðurlöndunum,
'þar sem útgefendur kvarta þá sáran
um fámenni, svo ekki sé talað um lönd
eins og England og USA, Þýzkaland og
Frakkland. Ofan á fámennið bætist svo
sinnuleysi valdhafanna í þessu litla
landi, því allt bókagerðarefni er hér
tollað frá 30-70%, en hinsvegar njóta
dagblöðin, málgögn stjórnmálamann
anna, fullkominna tollafríðinda og óska
eftir ríkisstyrk að auki. Auk þess stend
ur íslenzk bókagerð í sívaxandi sam-
keppni við innflutning erlends lesefnis
sem flutt er til landsins tollfrítt í tonna
tali og fyrir milljónatugi árlega. Þarna
má segja að um öfugan verndartoll sé
að ræða, því enginn trúir því, að vilj-
andi sé verið að hygla erlendum útgef
endum á kostnað innlendra. Ef einhver
hinnar erlendu bóka, sem flutt er til
landsins tollfrítt, væri tekin og þýdd
á íslenzku og prentuð erlendis, þá er
Framhald á blis. 13.
30. júní 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H