Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1968, Blaðsíða 3

HÉTJUR DAGSINS í GÆR
Um kvlödið þann 4. marz 1955, átti
Carlie Parker, kallaður ,,Bird“ eða
„Yardbird", að leika í New York jazz-
klúbbnum ,„Birdland“, sem skírður var
í höfuðið á honum. Að baki átti hann
langa sögu taugaáfalla, áfengis- og eit-
urlyfja vandamála, þrjú misheppnuð
hjónabönd, lát dóttur sem var eftirlæti
hans, sjálfsmorðstilraunir, hina ægileg-
ustu sviksemi og þá fallegustu og frum-
legustu hljómlist sem nokkur einstakur
jazzleikari hefur látið frá sér fara. Þetta
var hið allra síðasta af öllum síðustu
tækifærunum, sem sífellt var verið að
gefa honum.
Þegar annar hljómlistarmaður, Charl-
es Mingus, kynnti leik hans, kom Park-
er ekki upp á hljómsveitarpallinn lengi
vel. Loksins kom hann og byrjaði þeg-
ar að rífast hástöfum við píanóleikar-
ann, Bud Powell. Þeir léku um síðir,
skamma hríð og fremur illa. Þá gekk
Parker burt. Hann kom aftur seinna,
en lék lítið. Þegar Powell yfirgaf Pall-
inn, hrópaði Parker nafn píanóleikar-
ans í hljóðnemann hvað eftir annað.
„Gjörið svo vel að bendla mig ekki við
neitt af þessu,“ sagði Mingus við áheyr-
endur. „Þetta eru sjúkir menn.
Síðla dags þann 9. marz kom Park-
er í hótelíbúð barónessunnar Pannonica
de Köningswarter, esm gert hafði hann
og marga aðra jazzleikara að vinum sín-
um. Þar seldi hann upp blóði og læknir
sem kallaður var á vettvang, vildi
leggja hann inná sjúkrahús. Parker
neitaði.
Að kvöldi hins 12. marz kvaðst Park-
er langa til að horfa á Tommy Dorsey
þáttinn í sjónvarpinu. Barónessan og
dóttir hennar bjuiggu um hann í stól
með svæflum og ábreiðum. Parker var
að horfa á sjónhverfingamenn fleygja
kubbum. Þegar þeir misstu þá alla nið-
ur, hló hann hátt og mikið. Svo virt-
ist honum svelgjast á, hann reis á fæt-
ur, féll niður aftur og var látinn á fá
einum augnablikum. Hann var 34 ára
gamall. Hann var grafinn í Kansas
City þar sem hann fæddist.
Læknirinn sem hafði stundað hann,
sagði dánarorsökina vera hjartaslag og
lifrarveiki. Hann hafði einnig magasár.
Á krufningarskýrzlunni var dánaror-
sökin lungnabólga. Hún hefði getað ver-
ið hvað sem var. Parker hafði verið að
eyðileggja hinn hrausta skrokk sinn ár-
um saman, eins og maður sem staðráð-
inn er í að deyja. Hann hafði snemma
orðið eiturlyfjum að bráð, sumir segja
12 ára, aðrir 15 ára. Hann borðaði ó-
sköpin öll, drakk eins og svampur,
hafði óseðjandi kynferðishvatir. Hann
svaf lítið.
16 ára leit hann út eins og tæplega
fertugur: þegar hann dó virtist hann
um sextugt. Strax og lát hans fréttist
fóru að sjást orðsendingar skrifaðar
með krtí á veggi og girðingar í New
York: „Bird lifir.“ Hann er stærsti á-
framhaldandi áhrifavaldur í hljómlistar
sögu jazzins.
Hann verður ekki útskýrður á annan
hátt en sem hljómlistarmaður. Músikin
var eina kjalfestan í lífi hans. Hann
gjörbreytti yfirbragði jazzins úr
diatóniskri í krómatiska músik (ef nota
skal tæknileg orð) En sagt á almennu
máli þá kom hann áhorfendum á óvart,
og hneykslaði iðulega, með því að fleyga
stef eftir stef með óvæntum tónum. Á-
samt öðrum tilraunamönnum, eins og
Dizzy Gillespie, sem skapaði hina nýju
tegund jazz, bop-ið eftir 1940, skipaði
hann jazzinum í röð með krómatískum
nýjungum sem þegar höfðu komið fram
í viðhafnarlegri músik hjá Ravel, De-
bussy, Stravinsky og Bartok.
Það sem gerði Parker að mesta jazz-
ista nútímans var lagvísi hans og form-
skyn, hrífandi fallegur saxofón-tónn og
hugmyndaauðgi. Þúsundir minni spá-
manna hafa stælt einleik hans.
f hljómlistarlegum skilningi var hér
efni í hetju. En maðurinn sjálfur? Hér
skortir vissulega ekki hinar hetjulegu
kringumstæður listamannsins, sem deyr
of ungur, af eigin völdum. En öllu á-
hrifameiri fyrir upptöku hans í dýrlinga-
tölu var þó sú endurskipan í þjóðfé-
lagslegu gildi á árunum eftir 1950, sem
skapaði hugtök eins og „Beat-kynslóð-
in“. Parker var tilvalin félagsleysingja
hetja — taugaveiklaður, siðspilltur,
stjórnleysingi, hrokagikkur, góðgjarn
og alúðlegur dýrkari lífsins gæða.
Þetta getur hneykslað eða valdið
leiða. Sumum vesalingum er Parker frem
ur trúartákn en hljómlistarmaður. Það
eru þeir sem gengu með alpahúfur og
sólgleraugu á fimmta tug aldarinnar
vegna þess að Bird og Dizzy gerðu
það. Hann hefur orðið til að styðja
trúna á þjóðfélagsbyltingu, eins og Jam-
es Dean.
En slíkt rugl kemur hvergi nærri
þeirri spurningu hversvegna Parker tor
tímdi sjálfum sér. „Allir komu fram við
hann eins og róna og hann svaraði með
því að haga sér eins og róni,“ segir
einn félagi hans. Það er hugsanlegt.
Þær hræðilegu auðmýkingar sem hann
varð að þola vegna þess að svo mörg-
Framh. á bls. 5
Hann var hár og grannholda, and-
litið niðurmjótt og endaði í litlum höku-
toppi, í minningunni virðast augun óeðli
lega stór hendurnar fíngerðar en þrótt-
miklar. Þannig leit Lumumba út þegar
hann rúmlega þrítugur leiddi Kongó út
úr áratuga þögn hins belgiska konungs-
valds inn í skyndilegt, róstursamt sjálf-
stæði. Hann fæddist árið 1925 í litlu
þorpi í norður Kasai, hlaut menntun
sína í trúboðaskólum kaþólskra og mót-
mælenda, fékk kennararéttindi en réð-
ist síðan til Innanríkisþjónustunnar. Þar
starfaði hann fyrst á skattstofu en var
svo gerður að póstmeistara (og forseta
Starfsmannafélags Afríkumanna) í Stan
leyville. Árið 1956 var hann rekinn og
fangelsaður fyrir fjárdrátt, en fluttist
næsta ár til Leopoldville þar sem hann
gerðist sölustjóri bruggunarfyrirtækis,
en stóð jafnframt fyrir útbreiðslu óá-
nægjuöldu með mælskusnilld sinni og
bæklingaútgáfu. Hann stofnaði stjórn-
málaflokk, Þjóðernishreyfinguna, sem
helgaði sig sameinuðu og lýðræðislegu
sjálfstæði til handa Kongó, en stóð gegn
öllum aðskilnaðarstefnum, flokkur hans
teygði sig brátt yfir torfærur héraðarígs
og þjóðflokkaskiptingar og varð hinn
vinsælasti í landinu. Eftir óeirðirnar í
Leopoldville í janúar 1959 runnu stjórn
artaumarnir óðfluga úr höndum Belgíu-
manna og innan 18 mánaða hófust stjórn
skipulagsumleitanir, almennar kosning-
ar og yfirlýsing sjálfstæðis en Lumumba
skipaður forsætisráðherra með nokk-
urri tregðu.
Ekki voru nema liðlega tveir mánuð
ir liðnir þegar vaxandi ólga varð að
uppreisn í Kongó-her, belgiskar fall-
hlífarhersveitir lentu í Kongó, þetta
leiddi til aðskilnaðar Katanga, afskipta
Sameinuðu Þjóðanna, vaxandi fjand-
skapar milli Lumumba og allsherjar-
ráðs Sameinuðu þjóðanna. Þegar
skilnaðarstjórnin í Katanga hélt velli
óáreitt, beiðni Lumumba um aðstoð frá
Sovétríkjunum og að lokum hernaðarleg
valdataka Mobutu, sem var Vesturveld-
unum mikið fagnaðarefni.
Vegur Lumumba fór nú ört minnk-
andi og var hann að síðustu tekinn
til fanga og myrtur af hérmönnum Mo-
butus, eftir flótta hans undan vernd
Sameinuðu þjóðanna og komuna til El-
isabetville. Morð hans vakti ákafa and-
úð og reiði um allan heim.
Það var hörmulegur atburður. Sterk-
ustu hliðar hans, hugrekki og heil-
steypt framganga, traust hans á eigin
mátt urðu honum til falls í þessari að-
stöðu grimmilegra átaka. Gætnari maStrr
kynni að hafa reynt málamiðlun við
aðskilnaðarsinna og erlend yfirvöld
og valið hægfara viðreisn þjóðarinnar
eftir langvarandi arðrán og vanrækzlu
Belgíumanna. En slíkur maður hefði ekki
Frnrnh. á bls. 5
VILBORG DAGBJARTSDÓTTIR:
LJ ÓD
Hafi mig einhvern tíma dreymt
herbergi með ljósum veggjum
grænum flosmjúkum hægindum
gulum rósum á borði
og rauðum tjöldum fyrir gluggum
er sú stund órafjarri
hugstæð er mér nú
brekkan í gilinu
vaxin blágresi
niður bergvatnsins
og rísl við fáða steina
hátt yfir endalaust
blátt himinhvolf.
4. ágúst 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3