Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1968, Blaðsíða 9

Þátttakendur í fyrstu drengjaglimu Ármanns, 1930. Fremri röð frá vinstri: Hilbert
J. Björnsson, 2. verðlaun, Björn Guðmundsson, 3. verðlaun, Steinn Guðmundsson,
1. verðlaun. Aftari röð frá vinstri: Brynjólfur H. Guðmundsson, Njáll Guðmundsson,
Ólafur Stefánsson, Hermann Þórarinsson og Sverrir Xheódórsson.
Glímugaldur
Þeim, sem liafði glímugaldur, varð
ekki komið af fótunum, ef hann átti
við ógöldróttan mann eða þann, sem
ekki var meir en jafnsnjallur hon-
um að kunnáttu.
Gapaldur undir hæli
ginfaxi undir tá:
stattu hjá mér f jandi,
því nú liggur mér á.
Sagt er, að gapaldur skyldi hafa
undir hæli á hægra fæti. Stafina átti
annaðhvort að rita á blað, eða rista
á spón eða spjald, og leggja hvort
lieldur, sem var, milli skós og
ílepps, en aðrir segja næst ilinni
berri, innan í sokknum.
Ef sá var fjölkunnugur, sem hann
glímdi við, gat hinn meiri kunnáttu-
maður þó ekki fellt þann, sem glímu-
galdur hafði fyrri en hann fótbraut
hann. Ekki dugir glimugaldur, þó við
ógöldróttan sé að eiga, ef hann gjör-
ir krossmark með fætinum, áður en
þeir ganga saman, eða taka tökum.
1) Tekið úr Þjóðsögum Jóns Árna-
sonar.
sjá kvikmynd þá, sem tékin var af
glímumönnum á Olympíuleikunum í
Stokkhólmi 1912 og Sjónvarpið sýndi í
júnímánuði s.l. Þar var glímt af kunn-
áttu, fimi, karlmennsku og glæsileik:
þar sást ekki sú þursaglíma, sem sézt
hefur hjá nokkrum glímumönnum und-
anfarna tvo til þrjá áratugi — og held-
ur ekki sú ballet-glíma, sem sumir vilja
láta verða ráðandi í glímunni. Það kem
ur vel til greina að fella áðurnefnda
kvikmynd inn í kennslukvikmynd, sem
Glímusambandið hefur nú á prjónunum.
Til þess að svo megi verða, að kennslu-
kvikmynd yrði gerð um glímuna, þyrfti
að sjálfsögðu víða að leita fanga um
fjárhagsaðstoð og aðra fyrirgreiðslu.
Sem undanfara að gerð kennslukvik-
myndar mætti gera ljósmyndir — lit-
skuggamyndir —, þar sem öll helztu
atriði glímunnar komi fram, svo sem
brögð, varnir og annað, sem máli skipt-
ir
IV.
Hér á eftir tel ég upp þau atriði, sem
ég álít mikilvægust, svo glíman vaxi og
eflist og framtíð hennar sé trygg:
1) Glímusambandinu verði með fjár-
veitingu fært að hafa á sínum vegum
a.m.k. tvo til þrjá farandkennara, sem
gætu tekið að sér glímukennslu úti á
landi.
2) Gerð kennslukvikmyndar verði
studd með fjárstyrk: litskuggamynd-
ir gefnar út.
3) íþróttakennaranemi verði styrkt-
ur til náms með því skilyrði, að hann
takist síðar glímukennslu á hendur
um ákveðinn tíma.
4) Bókaútgáfa verði stórlega aukin.
5) Heppilegt íþróttahús verði reist í
Reykjavík, þar sem flestir glímu-
menn eru.
Þetta síðasta atriði er nú í dag mest
aðkallandi fyrir reykvíska glímumenn,
er.da eiga þeir í ekkert hús að venda
með kappglímur sínar, því tæpast er í-
þróttahús ÍBR við Hálogaland öllu leng-
ur mönnum bjóðandi, enda er það gam-
alt og úr sér gengið eftir aldarfjórð-
ungs þjónustu við íþróttastarfið í höf-
uðborginni. Gegnir i rauninni furðu,
hve húsið hefur enzt, þegar þess er
gætt, að bandaríski herinn, sem byggði
það, var að tjalda til einnar nætur en
ekki til fjórðungs aldar. Hið glæsilega
mannvirki — íþróttahöllin í Laugar-
dal — hentar glímunni engan veginn,
enda er höllin alltof stór og viðamik-
il, svo glíman fái notið sín. Væri ekki
úr vegi að reisa miklu minna íþróttahús,
sem hýst gæti íþróttir, sem minna gólf-
rými þyrftu en „plássfrekar“ hópíþrótt-
iv, _sem veitir ekki af höllinni miklu.
Ég vildi einnig benda á þá staðreynd,
eð fjölmargir erlendir íþróttafrömuðir,
sem litið hafa glímuna, hafa lýst því
EDDA OC HOMER
Framh. af bls. 7
iopis. Fræðilega séð verður ekki fyrir
það synjað, að þessu líkt geti átt sér
stað. En ekki er því að neita, að þegar
fram koma margar kenningar þessu lík
ar, þá kynnu að hvarfla að manni hug-
myndir Indverja um það, hvernig ver-
öldinni sé haldið uppi. Hún stendur á
fil, að mig minnir, fíllinn á einhverju
öðru dýri, og það dýr á skjaldböku.
Spurningin er svo: á hverju stendur
skjaldbakan?
Enn mætti spyrja: Sagnljóðabálkar
voru til með Súmerum og Babýloníu-
mönnum. Þeir bárust til Hetíta. Er
óhugsandi, að Mínóar á Krít hafi þekkt
slík kvæði og þau hefðu aftur haft
áhrif á kveðskap Grikkja fyrir daga
Homers, annaðhvort með tilveru sinni
einni saman, eins og talið er, (með réttu
eða röngu), að Chanson de Roland og
Beowulf hafi sætt fjarlægum áhrifum
frá Eneasarkviðu — eða þá enn meiri
áhrifum? Vert er þó að gefa því gætur,
að hinar miklu líkingar sem er með einu
og öðru í Hómerskvæðum og í kveð-
skap norðlægari þjóða, mælir móti veru
lega miklum áhrifum sunnan og austan
að. Annars má segja, að hugleiðingar
um sagnljóðabálka með Mínóum séu fá
nýtir draumórar, svo lengi sem engin
kvæði finnast á mýkensku leirtöflunum.
Og líka sú spurning, hvort hið nýja
letur Grikkja hafi ekki létt meistaran-
um flugið. Eftir að það kom, þurfti
ekki lengur að notast við þunglamalegt
og seinlegt krot á leirtöflur: nýja letr-
ið gat veitt pennanum færi á að geysast
yfir sefpappírsblöðin og bjarga svo sem
auðið var hugarflugi, fegurðarsýn og
orðsnilld skáldsins frá gleymsku og
ruglingi munnlegrar geymdar. En hven
ær lifði „Hómer“? og hvenær kom nýja
letrið?
Þykja má, að germönsk kvæði veiti
hér minni leiðbeiningar til skilnings á
Hómerskvæðum en til stóð. Ef nokkuð
væri, mundu þau, og þá einkum eddu-
kvæðin, borin saman við kvæði Demó-
dokosar, hvetja til að trúa á tilvist
stuttra frásagnarkvæða af tegund eddu
kvæða á tímum, þegar kveðskapurinn
geymdist aðeins munnlega.
3.
Þá skal að lokum fara fám orðum um
merkilegt mál, þar sem Hómersljóð og
grískar heimildir geta varpað miklu
ljósi yfir atriði úr hugmyndaþróun eddu
kvæða og vestnorrænna þjóða, einkum
á vissu skeiði víkingaaldar. Hve mikil
er þörf aðstoðar úr einhverri átt, sýn-
ir það, að varla skilja tveir fræðimenn
þessi efni eins. En hin grísku vitni eru
heilar bókmenntr, með þeim skýrleika
og ágætum, að heimurinn hefur ekki
séð annað ágætara.
I fáeinum eddukvæðum um heiðin goð
er um þau fjallað með nokkurri kímni
eða háði. Þannig er háttað um Þryms-
yfir að hún sé mikil íþrótt og fögur. Ég
er sannfærður um það, að fáar íþrótt-
ír krefjast meir af manninum en glím-
an, enda verður sá einn góður glímu-
maður, sem býr yfir skjótri og skýrri
bugsun og vel þjálfuðum líkama.
Þótt ráðandi menn væru glímustarf-
inu hlynntir og styddu það á allan hátt,
þá eflist það ekki nema um leið komi til
mikil vinna af hendi glímumannanna
sjálfra. Sé nægilegt fjármagn fyrir
hendi, þá er ég sannfærður um, að glím-
unni eigi eftir að vaxa fiskur um hrygg
og ná aftur þeim sessi, sem hún sat í
um og eftir síðustu aldamót og fram
yfir fyrri heimstyrjöld.
kviðu og Hárbarðsljóð, enn fremur Loka
sennu, sem síðar verður komið að. f
Þrymskviðu er með glettni sögð goða-
saga af hinum sterka ás Þór, í Hár-
barðsljóðum er háðslegt samtal Þórs og
Oðins. Víða má sjá vangaveltur um það,
hvort ekki leiði af kímni þessara kvæða,
að þau hljóti að vera frá kristnum
tíma. í stað hugleiðinga dugir að líta
á kvæði Demódokosar um Ares og Afró-
dítu í Ódysseifskviðu (VIII) og fjór-
tánda þátt Ilíonskviðu: um það, þegar
Hera ginnir Seif. Hjá þeim verða Þryms
kviða og Hárbarðsljóð ógn meinlaus. Og
þegar Hómerskvæði voru ort var enn
langt til loka grískrar heiðni. En þessi
gríski kveðskapur opinberar mikinn
breytingarferil innan grískrar trúar, eins
og Gilbert Murray hefur útlistað í bók
sinni „Rise of the Greek epic“. Bak við
þessa kviðu, sem er í anda Boccaccios,
eru fornir helgissiðir, heilagt leikbrúð-
kaup hins æðsta guðs og konu hans, og
út af því ortu ýmis skáld „með lotningu
og dularblæ", eins og Gilbert Murray
kemst að orði. Af viðurnefnum Aþenu
og Heru hafa margir vísindamenn verið
þess fulltrúa, að þær hafi eitt sinn í
forneskju verið með dýrahöfuð. Þá
voru og, að því er virðist, guðdómlegir
konungar. Þannig var öllu ruglað sam-
an, goðum, dýrum og mönnum: helgisið-
irnir voru frumstæðir og grófir, en
menn fylgdu þeim þó af mikilli tilfinn-
nigu. En í Hómerskvæðum hefur en-
hver dagsbirta komið inn yfir þennan
skugga- og skrímslaheim, menn og dýr
og guðir greinast að: sjóndeildarhring-
ur þessara miklu kaupmanna og sævík-
inga er víður orðinn, og eiris konar
upplýsing kemur yfir hugsun þeirra.
En um leið og goðin fá á sig fullkomna
mannsmynd, verða þau líka mennsk í
hátterni og huga, oft allt of mennsk.
Gömlu sginarnar, sem áður þóttu sak-
lausar, eru nú mældar með mannlegri
alin. Og þá er sá kostur að dást að
glæsiheimi guðanna, fegurð þeirra og
atgervi, en hirða lítt um siðferði þeirra.
Af þessu er allmikið í Hómersljóðum. Og
loks koma alvörumenn, sem ekki þola
þetta lengur. Þá kvað Xenófanes: „Þeir
Hómer og Hesíód hafa tengt við goðin
allt það sem virðar kalla vömm og
skömm."
Það er óþarfi að fjölyrða hér um
þetta, það er alkunnugt. En þá skal
hverfa til eddukvæðanna og frásagna
þeirra af goðunum. Einnig þar verður
vart við merki einkennilegra breytinga,
sem einmitt má skýra með þróuninni í
Grikklandi.
í hinum gríska trúarheimi gætir á-
hrifa frá trúarheimi Mínóa, og gerir það
allan mismun skýrari. í annan stað skort
ir mjög nógu gamlar og rækilegar heim-
ildir með Norðurlandabúum.
I öndverðu hafa helgisiðir og goðsög-
ur Norðurlandabúa verið mótaðar af
frumstæðum hugmyndum fornra veiði-
manna, kvikfjárræktarmanna og síðast
kornræktarmanna. Goðatrúin var ná-
tengd fyrirbrigðum náttúrunnar og at-
vinnu manna. Helgisiðirnir miðuðu að
því að gera náttúrufyrirbrigðin sér
heilavænleg, oft með því að „leika“
þau með nokkru móti. Helgisiðirnir, sem
voru heilagir, voru greindir frá dag-
legu lífi og siðferði í sambúð manna,
ef svo bar undir. Goðin virðist ekki
hafa haft mjög skýra mynd, og auðsætt
er, að stundum hafa þau verið tengd
dýrum, lengra er varla vert að fara.
Tacitus segir, að Germanir hafi ekki
gert sér myndir af himinguðinum. En
þegar tímar liðu, skýrðust hugmyndirn-
ar. Goðafræðin hafði í för með sér sam-
anburð goða og goðsagna. Vera má, að
ekki hafi öll goð heitið sama nafni á
öllum stöðum, enda um suma frekar að
ræða sem mismunandi skýrt mótaðar teg-
undir en einstaklinga. En allt skýrist
þetta og greinist sundur og fær mennsk-
ara mót. Á víkingaöld hafa goðin feng-
ið ótvíræða mannsmynd, og sum þeirra
Framh. á bls. 13
4. ágúst 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9