Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1968, Blaðsíða 12

HINN NÝI JAMES BOND
Framh. af bls. 7
minnsta kosti tveir úr þeim hópi höf-
unda, sem ég mundi skipa Fleming á
bekk með, þótt þeir spanni þáðir víð-
ara svið en hann. Þá mætti nefna Jules
Verne — því að þeir eiga fleira sam-
eiginlegt en virzt gæti fljótt á litið —
og Buchan. En enginn samtímamaður.
Hreintrúarstefna okkar í menningar-
málum telur njósnasögur og ævintýri
ekki tegundir bókmennta, nema hægt
sé að halda því fram að viðkomandi
tegund sé aðeins notuð sem tæki, lík-
ing, og að höfundurinn sé í rauninni
að fjalla um nútímasamfélagið og manns-
sálina eins og góðskáldin. Af þeirri á-
stæðu mega menningarvitar láta sér
líka vel við le Carré og Patricia High-
smith, en hins vegar ekki við atvinnu-
menn í samningu vísindaævintýra, sem
eins og Fleming virðist skorta þann
listræna metnað, eða kannski aðeins
látalæti, sem er skilyrði til að komast
á vinsældarlista gáfnaljósanna.
Ég harma þetta — ég á við, að ég
harma það, sem mér virðist vera for-
dómar gegn þessum tegundum bóka. Ég
get fallist á það að hið bezta í alvar-
legri skáldsagnagerð sé betra en nokk-
uð af þessari tegund. En meistaraverk-
in eru hræðilega fá, og klaufaleg krufn-
ing hjartans er ömurleg lesning, enda
er bróðurparturinn af skáldsagnafram-
leiðslu nútímans eins og njósnarasögur
án njósnara og glæpasögur án glæpa,
og hvaða mælikvarða sem við notum,
þá er John D. MacDonald betri rithöf-
undur en Saul Bellow. En MacDonald
skrifar spennandi sögur og Bellow fæst
við hjartakrufningar. Hvor þeirra
skyldi bera lárviðarsveiginn? Og hvaða
skyssur, sem sjónvarpsleikritahöfundur
með minnstu sjálfsvirðingu kynni að
gera, þá gæti það aldrei komið fyrir
hann að vekja Desdemónu aftur til lífs-
ins, strax eftir að Othello hefur drep-
ið hana.
Jæja, — ég fæddist of snemma, eða
féll og seint í hendur gagnrýnenda, eða
kannski er ég bara of þolinmóður frá
náttúrunnar hendi til að líta á bók-
menntir sem einhverskonar einræðis-
riki. Lægri tegundirnar, þær sem ég
hef þegar nefnt að viðbættum drauga-
sögum og hryllingssögum, hafa vakið
aðdáun mína í meira en þrjátíu ár. Ég
hef alltaf haft óljósa löngun til að
skrifa reyfara. Þegar Bond stóð uppi
emn og föðurlaus, þá virtist mér það
sem sending af himni ofan. Þetta var
það, sem ég þurfti með til að komast af
stað í reyfaraskrifum. Og það að geta
tekið sér dáðan rithöfund til fyrirmynd
ar, með leyfi, eiginlega, er ágæt leið
til að láta í Ijós aðdáun sína, og taka
í arf einhvern hluta snilldarlegrar
sköpunar hans.
Það eru auðvitað ekki til neinar send-
ingar af himni ofan í neinni deild bók-
rnennta, heldur verður að vinna fyrir
öilu. Ég varð því að taka þetta hlut-
verk mitt í fylistu alvöru i öllum skiln-
ingi. f fyrstu létu ýmsir í ljós ótta um
að ég kynni að búa til einhverskonar
Lucky Jim Bond, sem vafraði um skugga
hverfi Wigans með nestispakka í ann-
arri hendinni og brotna bjórflösku í
hinni. En það var engin hætta á því.
Auk skyldunnar við frumhugmyndina,
varð ég þó að gera mér grein fyrir því,
að enginn venjulegur uppvakningur lif-
ir af meira en nokkur þúsund orð eða
þrjár til fjórar mínútur á kvikmynda-
tjaldi. Ég varð því að finna eitthvert
fuligilt áframhald af ' Bond, hvorki
skopstælingu né nákvæma eftiröpun né
eintóma uppstokkun á kryddbaukum
Fiemings.
Eins og í hverri annarri tegund
skáldsögu, þá var mér ómögulegt að
muna nákvæmlega, hvar þessi hófst, eft-
ir að meginmyndin var tekin að mótast
að nokkru ráði. Hugsanir flugu innum
ar.nað eyrað og út um hitt, vikurnar
liðu. Hvar á hún að gerast? Ekki á Ja-
maika — Bond er búinn að vera þar of
oft. Ekki í Bandaríkjunum — það er of
dýrt þar. Ekki í Frakklandi — þar er
of mikið af Frökkum. f Grikklandi? Já
— Bond hefur ekki verið þar. Ég hef
ekki verið þar. Hljómar vel. Prýðileg-
ustu eyjar. Svo er austurhluti Miðjarð-
arhafsins einmitt svæði, þar sem Rúss-
ai eru að færa út kvíarnar. Bretar eiga
þar hagsmuna að gæta. (Ég byrjaði á
bókinni árið 1965). En Rússland gegn
Bretum er of gamaldags efni. Rauða-
Kína gegn Bretlandi þá, og Rússlandi
líka. Bond gat þá líka slegizt í félag við
svissneskan njósnara. Kvenkyns njósn-
ara. Harðgerða stelpu, eins og allar
vinkonur Bonds eru. Og Rauða-Kína
sem þorparinn, er bæði nýtt fyrir Bond
og augljóst á réttan hátt. Og kínversk-
ur erkiþorpari ætti að vera skemmtilegt
viðfangsefni . ..
Og þegar ég var að virða fyrir mér
landabréf nokkurt, sá ég af tilviljun,
hve skammt var á milli þriggja merkis-
staða, — Sunningdale, þar sem Bond
lék oft golf, Windsor Park, þar sem M.
á fallegt, lítið sveitasetur, og Lundúna-
fiugvallar. Á þessum grundvelli spruttu
upp umræður milli mín, eins af sonum
mínum og konu minnar. Ég brá mér frá,
til að svara í símann eða fara á krána,
svo að ég átti ekki eftir nema lítinn
þátt í lokaniðurstöðunni: Bond leikur
golf — Bond heimsækir M. — M. í ó-
vinahöndum — slagsmál — Bond slepp-
ur — M. fluttur undir áhrifum eitur-
lyfja (?) gegnum útlendingaeftirlitið á
flugvellinum og til Grikklands. Eftir
það, jæja ...
Nú hafði ég upphaf á söguna og einn-
ig atburðaramma, og gat farið að vinna
undirbúningsvinnu við hvorttveggja. Ég
fór til Sunningdale með minnisbók í
hendi, valdi sveitasetri M. stað og vakti
rneð því miklar grunsemdir hjá garðs-
verðinum, lagði hausinn í bleyti og nag-
aði neglurnar og velti því fyrir mér
hvern fjandann mætti finna upp á sviði
launmorða eða slíkrar starfsemi, sem
gæti skaðað Breta og Rússa sameigin-
lega og báða í jafnríkum mæli. Ég
komst að þeirri niðurstöðu að Kínverj-
ar yrðu að valda öðrum aðilanum sár-
saukafullum missi og koma sökinni á
hinn aðilann. Hvað og hvernig, nú ..,
Mér hafði verið ljóst frá upphafi, að
ég væri ekki rétti maðurinn til að fylgja
Bond inn í spilavítin, um borð í hrað-
báta eða niður erfiðustu skíðabrautirn-
ar í þeim heimi, sem Fleming hafði bú-
ið til handa honum. Þó mátti það, sem
ég hafði að bjóða, ekki vera of
ónkt Bond, ef neytandanum ætti ekki
rettilega að þykja Bond vera endurvak-
inn aðeins í orði en ekki á borði. Upp-
haf sögunnar var auðsjáanlega bezta
tækifærið til að láta lesendur þekkja
aítur hetju sína.
Golf — íþrótt, sem ég vona af öllu
hjarta að ég geti gefið upp andann án
þess að hafa lært — var þegar í fyrstu
setningunni, hlaðið af tæknilegum nöfn-
um, sem fylgdarmaður minn til Sunn-
ingdale jós yfir mig. Bíll Bonds af gerð-
inni Continental Bentley birtist á blað-
síðu 17 og er samfelldur þáttur í sög-
unni frá blaðsíðu 19 og allt til enda.
Á öðrum af fyrri blaðsíðum bókarinn-
ar gerði ég það, sem ég gat, með því
að notast við auglýsingar frá Fleming
(Scott’s veitingahúsið við Coventry
Street, Silver Wraith Rolls bifreið M’s)
og tilveru kunnuglegra nafna (Bill
Tanner, ungfrú Moneypenny, Hammond
fyrrverandi yfirliðþjálfi, sem því miður
reyndist mega varpa fyrir borð, þegar
kínverska kom í heimsókn til M’s).
En það var augljóst að slík vinnu-
brögð ein mupdu ekki nægja til að
skrifa bókina. Ég varð að finna upp ein-
hver snilldarbrögð, eða það sem sýnd-
ist vera snilldarbrögð — mismunurinn
sést ekki í prentuðu máli — sem minnti
á þau snilldarbrögð Flemings, sem eru
auðvitað höfuðeinkenni orðstírs Bonds.
Hvað hafði ég í pokahorninu, hvað var
hægt að grafa upp og fægja, hvað gat
ég náð mér í, án þess að setjast aftur
á skólabekk, blaða í vísindaritum eða
fara í heimsókn til Rússlands?
Ég hafði staðgóða þekkingu á nokkr-
um af helztu vopnum stórskotaliðsins í
síðari heimsstyrjöldinni, sem auðvelt var
að prjóna við nýjungar á. Það reynd-
ist einnig einfalt og ódýrt, þótt það
væri ekki að sama skapi þægilegt, að
fcrðast á 50 feta fiskibáti, sem breytt
hafði verið í lystibát, frá Pireus yfir
til eyjanna Naxos og Ios. Það var barna-
leikur að komast að því með fyrirspurn-
um og af raun, hver væri helztu ein-
kenni eyjanna í mat og drykk, beztu
olífurnar, bezti skelfiskurinn, og hvað
væri bragðbezta brennda vínið. Og
hver, sem ekki er steinblindur, getur
safnað sér á eins dags ferð nægilega
margbreytilegum og fögrum minningum
af landslagi til að skreyta bakgrunn
tilbúinna persóna sinna í heilan mán-
uð.
Einhvernveginn atvikaðist það svo,
að minn Bond var allt í einu farinn að
ráðast gegn óvinunum með hand-
sprengjur að vopni, dróst aftur úr
venjulegum vélbátum, bjó sig undir
næturárásirnar með kvöldverði úr nest-
ispakka, og lagði til atlögu á tveimur
jafnfljótum, eða jafnvel skríðandi á
fjórum fótum, þegar verst lét. Engar
eldflaugar, engar þyrlur og enginn ka-
víar, borinn á borð af þjónum í hvítum
jökkum. Þegar allt er um garð gengið,
fer Bond úr sportskyrtunni og galla-
buxunum, sem hann hefur verið í næst-
um allan tímann, og tekur fram klæðn-
aðinn, sem K-deildin hafði útbúið handa
hcnum (með loftskeytatækjum í hæln-
um á skónum, rakvélablöðum í boðung-
unum í jakkanum o.s.frv.) Hann segir:
„Ég vissi að ég þyrfti ekki að nota
allt þetta drasl“. Honum hefur tekizt
ÓLI SECIR
SJÁLFUR FRÁ III.
Framh. af bls. 11
hefi alltaf haft áhuga og ánægju af
skólatannlæknisstarfinu, enda feng
izt við það lengstaf minn starfstíma.
Þvi mast er um vert að geta fyrir-
7 byggt tannskemmdir. Þar tel ég mjög
mikilsvirði að pensla tennur barna
úr fluor, við það harðna beinin og
er síður hætt við skemmdum, en
vatn er hér víða fluorslaust, eða því
sem næst. Ég fór til Osló 1966 til að
Ikynna mér skólatannlækningar. Þar
eru þeir betur á vegi staddir, fyrst
og fremst vegna lengri þjónustu. En
hér höfðu skólatannlækningar legið
niðri um sinn að mestu leyti. Nú eru
tannlæknastólar í 8 af 17 barnaiskól-
um Reykjavíkur og hafa 4 af þeim
bætzt við í minni tíð.
— Og hvernig er starfi þínu tek-
ið?
—- Skilningur á bættri og aukinni
tannhirðingu fer vaxandi hjá þeim,
sem þessum málum ráða og ég hygg
fremur vel til áframhaldandi starfs,
erfiðast er að stólarnir skuli
ekki vera fleiri. Ég lét prenta leið-
beiningarpésa: Gættu tannanna vel,
sem dreift hefur verið til yngri barna
i og tilraunir hafa verið gerðar með
aðra fræðslustarfsemi, t.d. kvik-
myndir.
— Segðu mér eitt Óli, hvernig
gaztu fengið þetta embætti, ef þú ert
ekki íslenzkur ríkisborgari?
— Ég er það, það var nánast skil-
yrði. Eg fékk borgararétt hér 1966
og með því fékk ég lokis rétt til að
ganga í Tannlæknafélag fslands.
/ — En hversvegna sóttirðu ekki um
7 borgararétt hér fyrr?
i — Það er dálítið skrítin saga. Mig
að leysa verkefni sitt með viljastyrk og
ráðsnilld.
Þetta hljómar líklega eins og Bond
sé breytt persóna. Ég verð að viður-
kenna að hann hugsar dálítið meira en
fyrirrennari hans gerði yfirleitt, en
hann stingur þó miklu meira í stúf við
Bond kvikmyndanna, þann harðsvíraða
háðfugl með öll upphugsanleg undra-
tæki í vasanum, heldur en hinn upp-
runalega Bond, hinn raunverulega
Bond, Bond Ians Flemings. Bond bók-
anna var alltaf maður byssu og slags-
mála, en ekki kjarnorkuvæddur neðan-
sjávarmaður, hann var mikið gefinn
fyrir ostrur og kampavín, en gat líka
komið niður samloku með reyktu fleski,
ef hann fékk gin og tonik með. Og þótt
hann væri aðallega hetja hugarflugs-
ins, sem vakti hjá lesendanum tilfinn-
inguna: „Ég vildi að ég gæti gertþetta
allt saman, „þá missti hann aldrei alveg
sambandið við raunveruleikann, svo að
menn hugsuðu líka sem svo: „Það getur
vel verið að ég gæti gert þetta, ef ég
væri eins sterkur og vel þjálfaðiir og
hann.“ Minn Bond líkist fremur hinum
síðarnefnda. Ég varð að gera hann þann
ig. Ég er orðinn þreyttur á tæknilegum
útlistunum, og ég held að lesendur séu
það líka.
Eins og í öllum tegundum af skrifum,
þá var þetta mjög ánægjulegt starf og
erfitt. Öðru hverju gat ég verðlaunað
sjálfan mig með því að segja að hann
hefði verið ánægður, hefði tekið at-
burðina eða setninguna sömu tökum og
ég. En þó gerði ég mér oftar grein fyr-
ir því að hann hefði verið mér snjallari,
harðari og hugvitssamari. Undir öllu
hinu skrautlega yfirborði Flemings, v_ar
geysileg hugvinna og útsjónarsemi. Ég
er í einstaklega góðri aðstöðu til að
geta metið það að verðleikum.
langaði til þess að heita nafninu \
mínu. Bieltvedts-nafnið er síðan á 12. t
eða 13. öld, og Bieltvedtar eru hvergi 7
til nema frá Krákstad, þar er til bæj- 7
arnafnið Bieltvedt, en hvergi annars 1
staðar í heiminum. Með því að gerast i
íslenzkur ríkisborgari varð ég að /
fleygja því nafni, sem ætt mín hef-ur ;
borið um aldir, vegna íslenzku nafn- 1
giftarlaganna. Þetta þótti mér dálít- i
ið hart. Nú heiti ég bara Óli Antons- í
ison, og mér finnst sem ég hafi tapað 7
nokkru af sjálfum mér við þau i
skipti, ég tel þetta ranglát lög, — í
en við fengum þó að kjósa til bæj- í
arstjórnar 1966, það var nokkur /
sárabót. j
— Og þá að endingu Óli, hvað 1
viltu segja mér um trúna og æðri 1
verðmæti? 7
— Ég var alinn upp á mikið trú- 1
uðu heimili, ég fékk ekki að fara í í
bíó og mátti ekki læra að dansa. I
Slíkt getur skilið eftir spor. Tvær /
heimsstyrjaldir og þær hörmungar, \
sem koma í kjölfar þeirra, auka ekki I
trúna á guðlega forsjón. Það er án t
efa gott að geta trúað, ef það er hægt. /
Og að sjálfsögðu þurfa allir að hafa »
sitt leiðarljós. Ég hef verið í Rótary- \
klúbb síðan 1951 og tel fjórpróf okk- \
ar Rótarymanna góða leiðarstjörnu. 1
— Hvernig er það? 7
— Það eru fjórar spurningar, sem \
hver og einn á að leggja fyrir sig, (
og auðvitað leitast við að svara já- l
kvætt gagnvart öllu því sem maður
tekur sér fyrir hendur: Er það sann-
leikur? Er það drengilegt? Eyk-
ur það velvild og vinarþel? Er það
öllum til góðs?
, — En nú er langt liðið á kvöld.
Eg efast ekki um það að Óli (Bielt-
vedt) Antonsson getur svarað sinu t
fjórprófi oftar játandi, en mörg okk- í
ar sem aðeins reiðum okkur á for- 7
sjónina. \
Og ég kveð og ek til baka yfir i
Kópavogshálsinn. 1
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. ágúst 1968