Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.1968, Blaðsíða 1

c
MATTHÍAS JOHANNESSEN
AÐ SALTA
HETJUNA
í FRAMAN
Dagbókarblöð úr Dölum og Djúpi
Sunnudagur 28. júlí —
Lítið kalið í Döluim. Kj artrið les sig
■upp eftir hiíðun.um. Þeir eru byrjaðir
að slá. Túnið að Saiuðafelili er igiuilt, sleg-
ið. Sturla stendur ekki tengur á hlað-
in-u ag harfir yfir fjörðimn. En staðiuirinin
kallar ósjálfrátt á nafn hans. Han.n er
óafimiáanleg staðreynd, brotsjór í hafróti
Sturlunga aldar. Og Vatnsfirðingar. Hér
fóru þeiir með háreysti og vopnaskaki,
ileiksoppair metoaðar síns og örlaga. Þeir
töluðu ekki um kal eða veðurútlit. Þeir
létu vopnin tala. Það voriu stjórnmáll
þeiss tí ma.
Og enn tala vopnin. Við hlustum á
fréttirnar. Andi Sturlungaaldar lifir
með okkur. Rússar þráast við að fara
með her sinn úr Tékkóslóvakíu. Vopna-
gnýrinn berst frá vesturlandamærum
Sovétríkjanna. Hvað eru Tékkar að
gaspra um frelsi og fullveldi? Hvað
vill Dubcek upp á dekk? Verður hann
kúgaður?
Enn tala vopnin. Bresnev er að leggja
upp í sína Sauðafellsför. Tékkósló-
vakía væntir sín. Faeðir hún af séir
freisi?
f hlíðinni á móti Sauðafelli blasir
Kvennabrekka við. Hvað væri hún án
Árna Magnússonar? Kannski gekk
hann á skinnpjötlum með orðaslitrum úr
Gauks sögu Trandilssonar. Eitt sinn
var Árni lítill drengur með augu, sem
spurðu inn í þögnina. Nú er nafn hans
tengt metnaði okkar, draumum, vonum.
Straumur sögunnar bar Sturlu að Ör-
lygsstöðum. Þar draup blóð hans í ókal-
inn svörðinn. Árni barðist gegn
straumnum. Senn kemur hann aftur
heim. Dagsverk hans lenti ekki í glat-
kistu þagnar og dauða. Sturla . . . Arn-
æus ... báðir lifa þeir á gömlum bók-
um. Lifa með okkur. Bækur — sigur
mannsins á gleymsku og tortímingu.
Upprisa.
Danskur vísindamaður segir að verð-
mæti handritanna í Árnasafni nemi sjö
milljörðum íslenzkra króna. En þau eru
eltki verðmæti — þau eru jörð. Frjósöm
mold rótum okkar. Án þeirra, án þess
sem í þeim stendur værum við ekki
þjóð. Heldur uppblástur.
Líttu út á Skarðsströnd. Þarna horf-
ir hún við firðinum. Hvernig skyldi
honum líða, Kristni á Skarði? Eða Ern-
inum. Vonandi takast með þeim sættir.
Nóg er af köldu stríði í heiminum, þó
ekki sé það hér. Þeir ættu að koma sér
saman, skipta fugli og fiski bróðurlega á
milli sín. Halda trúnaði við þessa tignu
fegurð hafs og hamra.
Björn Guðbrandsson læknir, sem
vakir yfir heilsu reykvískra barna eins
og örninn yfir ungum sínum, segir mér
að örn hafi verpt í Hvalfirði í vor. En
það var steypt undan honum. „Vonandi
verpir hann aftur að vori“, sagði
Björn.
Ég vona það með honum.
Við ökum um Búðardal. Feitselur
flatmagar á skerjum. Senn erum við
komnir að Hvammi. Þar eru rætur
Sturlunga. Þeir uxiu inn í vitund okk-
ar, sumir gildir stofnar. Aðrir þrek-
litlar, kræklóttar hríslur. En allir eft-
irminnilegir: Bókstafurinn blífur. Jafn-
vel nú þegar Dýrlingurinn fer kalsár-
um gusti um íslenzk heimili, þessi haf-
ís.
Aldrei hefur nokkurri þjóð verið gef-
in jafn mikil gjöf og Snorri gaf Norð-
mönnum: sögu þeirra, metnað, stolt. Hver
gaf fsraelsmönnum Gamla testamentið?
Væri fráleitt að taka Snorra í guða
tölu? Eða frænda hans, Sturlú sagn-
ritara. Hvað hefur hann ekki gefið okk-
ur. Hann breytti kalsárum Sturlunga
aldar í einn lífvænlegasta gróður ís-
lenzks anda. Skáldskapur ... list. Er
annar veruleiki til? Ekki sá sem lifir
aðeins til að deyja í grýtta jörð hverf-
ullar stundar. Flugan lifir til að deyja.
Aðeins til að deyja.
Það rignir. Ég horfi heim að Hvammi.
Sél og regn. Án andstæðna ekkert líf.
Mundi það ekki vera boðskapur mikilla
örlaga? Miik'lllar listar.
Svínadalur. Hann hef ég aldrei áður
augum litið. Ekki hefur það háð honum.
Birkið grænkar, grös gróa. En ef Bolli
hefði ekki vegið Kjartan hér á næstu
grösum færu litlar sagnir af Svínadal.
Það er ekki sama hver maðurinn er.
Samt engin verksummerki. Ekkert
blóð þar sem Bolli sló banaráðum við
Kjartan. Aðeins kjarrið þreyir enn
þorrann — og saiuðkiindina. Hvenær
ætli það gefist upp? Hvenær ætli það
hætti að teygja sig upp í sólina? Eða
lyngið við Hafragil. „Og andaðist Kjart-
an í knjám Bolla“.
Enn lifir Kjartan. Langt er nú síðan
hann kom að Laugum og dreitti inni
Guðrúnu og Bolla. Enginn man stund-
inni lengrn það s;m berst að eyrum í
hljóðskrafi samtímans, en — þeim var
ég verst sem ég unni mest. Er nokkuð
í líðandi stund nákomnara en þessi orð?
Hatur, ást — „þessi skrínlagða heimska
og skrautklædda smán, mín skömm og
mín tár og mitt blóð“. Þetta var okkar
fólk. Orlög þess niða í ljóði okkar. Það
var ekki fínt fólk úr Flórenz. Eða
Feneyjum, En folk, stenkt og hrein-
skiptið.
Við ökum niður Svínadal. Bær á
hægri hönd, Bersatunga. Kunnuglegt
bæjarnafn. Hér vakti Steinn eitt sinn
upp. Við erum komin í Saurbæinn. Var
ekki Steinn Steinar einhvern tíma hér?
Fyrir þúsund árum. í gær. Ungur
drengur og ekki hátt á hrygginn reist-
ur. Fátækur hreppsómagi eins og Örn
Arnar. „Ég missti hann á sveiti-na",
sag'ði Etilríður móðir hans. Skyldi það
hafa verið gæfa okkar að hún missti
hann? Gátum við eignazt hann aðeins
með því móti? Hver þekkir rök tilver-
unmar? Hver trúir því að hún sé hend-
ing ein: að henni sé stjórnað af blindum
náttúruöflum. Nei, Saurbærinn er eng-
»