Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.1968, Síða 2

in tilviljun. Hann er umgjörð tveggja
skálda sem við getum ekki án verið:
hlýr og iðjagrænn, minnir á Mýrdal.
Hvernig skyldi fólkið hér hugsa til
Steins. Eða Stefáns? Ætli þeir eigi ekki
upp á pallborðið? Senn verða þ'eim reist-
ir minnisvarðar. Ó, þú skrínlagða
heimska ...
Sveitin hverfur í opinn faðm Breiða-
fjarðar, girt skuggafögrum fjöllum. Þau
eru ekki lengur snjóþreytt, þótt stöku
fannir fylli gil og skorninga. Vel hús-
að í Hvítadal, mér sýnist tvíbýli þar.
Stefán Hörður, sá ljúfi lýrikker sem Er-
lendur Jónsson hefði átt að setja í „Nú-
tímaljóð“, segir mér að Steinn hafi
ort „Tímann og vatnið“ um konu. sem
hvarf úr lífi hans. Mikið á isienzk
menning þeirri konu að þakka.
Frá vitund minnl
til vara þinna
er veglaust haf ...
Qg fjarlægð þín sefur
í faðmi mínum
í fyrsta sinn ...
„Tíminn og vatnið“ fjallar um þrá,
einmannaleika. Ást. Með þær forsend-
ur þess í huga verður það einfalt og
auðskilið: ljóð, sem enginn segist botna
í og er enn afgreitt með óskiljanleg-
um orðaieikjum eins og „háspekileg
tómhyggja" Eða eitthvað á þá leið, ég
man það ekki hér í bílnum.
Hvaða sveit önnur getur státað af
Stefáni frá Hvítadal og Steini Steinar?
Þetta er lika óvenjuleg sveit. Mér er
sagt að orðheppinn maður og öðrum ólík-
ur, Kristján frá Garðsstöðum, hafi
sagt um Saurbæinn: „Ákaflega fallegt í
Saurbænum. Húsin standa í einum
hnapp á víð og dreif um sléttuna“.
Betur verður því ekki lýst. Og þó.
„Þetta var ágæt sveit. Og ágætis fólk.
lauslátt, alvörulaust og bláfátækt“,
sagði Steinn eitt sinn við mig um fólk-
ið í Sveitinni.
Við þjóðveginn, milli Bersatungu og
Hvítadals, stendur dálítill hjalli með
fögrum ísaumi, skreyttur dýrindis blá-
klukkum, sóleyjum og svargrænu grasi,
svo marglit brekka og fögur að allri
gerð að hún hefur aðeins getað sprott-
ið undan fingrum guðs. f minningu mik-
illa skálda.
Trúarskálda.
Steini „var eitt sinn tjáð“, að hann
væri ættaður að vestan. Þanigað er ferð-
inni heitið.
Hann er að stytta upp. Fagiurt að
horfa yfir Reykhólasveitina. Þar draup
smjör af hverju strái. Þar var mikill
auður. Og þaðan eru margar ættir. Það-
an er ung kona, sem ég þekki. Eða
hvaðan er hún. Eitthvað er þetta að
þvælast fyrir mér. Og kannski þekki ég
hana ekki.
Við ökum Gilsfjörð. Skyldi hann heita
í höfuðið á Gils Guðmundssyni? í
miðjum firðinum Ólafsdalur, enn all-
reisulegur bær og frægur af Torfa.
Það sem Saurbær er Hvalfiirði, er Ól-
afsdalur Gilsfirði. Við nánari athugun
er Gilsfjörður smækkuð mynd af Hval-
firði. Ekki hefði mér dottið í hug að
til væri vasaútgáfa af honum. í Hval-
firði ræður Loftur ríkjum. Og Svart-
bakurinn. Hér ræður svanurinn ríkjum.
Þeir vagga sér tugum saman & firð-
inum, koma okkur í gott skap. Ég rifja
upp vísu, sem Sverrir Hermannsson
kenndi mér:
Go'tt er vín á kvöldin
gefur það þrek,
góður er sopinn
og apótek.
Skyldi hún hafa verið send í Sam-
keppnina?
Kirkjuna að Stað ber svartan skugga
við hvítt tjald vesturhiminsins. Eyjar
og sker draga að sér athyglina. Rif-
girðingar á lognhvítum firðinum. Og
þarna upp af Berufirði fæðingarstaður
Gests Pálssonar, hvað h'eitir hann nú
aftur? Jú, Mýrartunga, og horfir við
Skarðsströndinni. Nei, að Miðhúsum var
það víst, já auðvitað. Og þarna, hand-
an fjarðarins, Snæfellsnes, en Jökull-
inn hulinn hvítum skýjabólstrum. Hann
þarf ekki á að halda að hreykja sér.
Hann hímir eins og flóðhestur í dýra-
garði, bærir ekki á sér. Veit sem er að
al'lra augu beinast að honum.
Mánudagur 29. júlí.
Erum á leið í Langadal á Langadals-
strönd, handan Þorskafjarðairheiðar.
Ætlum að dveljast þar þrjá daga og
veiða lax. Njóta þess að Guðmundur
Dainíelsson er ekki með í förinni, með
pennann Guillhött á lofti og öll spjót úti.
Engin hætta er á að handritið af Lands-
hyrnu hans gtatist héðan af. Kannski
reisa þeir honium ileið í Guttormishaga?
Þá yrði Ingólfur Jónsson glaður. Guð-
mundiuir veiddi urriða í Hvítá um dagiinn.
Það var Ijótur urriði. Kannski er hann
húinn að éta af honium 'hausinn. Sighvat-
ur át silungshausa úr Apavatni. Hann
varð mikið skáld. Hjálpaðu honum Ein-
ari sýslumanni í Vík að ná aftur Flata-
tungufjölinni sinni, Guðmundur minn.
Og gangi þér vel yfir Sprengisand.
Skrifaðu góð samtöl við tröll og úti-
legumenn, sem verða á vegi þínum. Það
mundi gleðja hann Guðjón Ó. Góða
ferð, og veiddu mikið — af landi og
fólki.
Nú blasir við okkur í hlíðinni upp af
Þorskafirði eBimóður bær með timibur-
göfiuim, að 'hruni kominn. Skógar. Svo
hér stóð hanin á hlaðiniu, lék sér að sól og
stjörnum. Horfði athugulum, hrifnæm-
um augum yfir lygnan fjörðinn og virti
fyrir sér þetta græna birki, s'em brosir
við þeynum: minnir á fyrirheit lands-
inis, sem hann átti eftir að fella í stuðla
og höfuðstafi. Og hið efra guð og him-
in ... Guð vors lands. Hér í hlíðinni
sleit Matthías þá barnsskónum. Ég ek
hægt. Þetta er helg jörð. Fá örnefni
hljóma fegur á íslenzka tungu: Skóg-
ar. Skógar og Hraun, vörður á leið okk-
ar til manndóms og frelsis. Og enn hleð-
ur tíminn vörður. Enginn veit hverjar
standa af sér válynd veður.
Enginn.
Á túninu kona á grænni peysu,
sé ég. Líklega gömul kona, barnslúin
og hnýtt. Hún skyggnir hönd fyrir
auga. Hvítur þvotturinn blaktir á
snúru fyrir framan bæinn. Hann er að
falili koimdinn. Héðan hafuir komið annað
sem sterkar stendur. Túnið grænt eins
og skáldskapur Matthíasar. En óslétt,
hefur ekki fylgt tízkunni. Ekki er langt
síðan ýmsir höfðu vantrú á sléttum tún-
um. Yfirborð þeirra yrði miinna,hey-
fengur rýrari. Nafntoguð persóna úr
Djúpi sagði einhvern tíma og mælti fyrir
munn margra: „Ég er á móti þessum
sléttu túnum. Og það er betra að hafa
orf og ljá en þessar benzínvélar, sem
verða svo benzínlausar einn góðan veð-
urdag. Og hvað á þá að gera, elsku
ljÚf UT? “
Landið var komiið á sálina í fólk-
inu: vonleysi þess, kal og hrjóstur uxu
inn í blóð og merg.
En túnið í Skógum er grærat. Það hef-
ur sprottið vel á þessu kalvori. Annað
samir ekki minningu skálds, sem gaf
okkur trú á guð og land. En hvað er
gamla konan eiginlega að bardúsa?
Skyggnir hún hönd fyrir auga? Brýnir
hún ljáinn — eður hvat?
Við höldum áfram inn Þorskafjörð.
Hvílík guðsgjöf er ekki þetta land, þó
við getum ekki sett upp síldarverksmiðju
á hverjum útnára og sjoffur á öllum
vegamótum, eins og gamlir menn í Ögur-
hreppi hefðu komizt að orði.
Framhjá Kollabúðum, þar sem
Þorskafjarðarþing var háð. Þær eru á
eyrunum innst í dalnum. Af þeim er
mikil saga. En við erum að flýta okk-
ur, megum ekki vera að því að hugleiða
hana alla. Ökum upp Töglin upp á heið-
ina. Tónlistin er hætt að glymja í út-
varpinu, og við heyrum fréttir frá Ci-
ernu. Nýtt nafn og óafmáanlegt hefur
bætzt við í mannkynssöguna. Kanossa
. . . Múnchen . . . Hva'ð var hann að
segja, landvarnaráðheinra paradísarinn-
ar: að verið væri að veitast að sósíal-
ismanum með því að koma á frelsi í
Tékkóslóvakíu. Og geign því verði
spornað, jafnvel með hervaldi. Hefur þá
e'kkert á unnizt frá því þeix stóðu hér
í Kollabúðum fyrir þúsund árum? Erum
við enn í frumskóginum? Hvenær kom-
umst við út úr honum? Og af hverju
koma þeir sér ekki upp einhverjum
Kollabúðum þarna fyrir austan? Hvers
konar skáld hefði Mattblas JocPumsson
orðið, ef hann hefði lifað undir ráð-
stjórn? Trúarskáld í þeim nýja skiln-
ingi?
Margar_ áleitnar spurningar leita á
hugann. Ég' hrindi þeim frá mér jafn-
óðum, þakka guði fyrir fólk eins og Þor-
leif frá Jarðlaugsstöðum, sem Jóhannes
skáld úr Kötlum skrifaði nýlega um
skemmtileg eftirmæli. Skemmtileg eftir-
mæli, hvílíkur paradox! Þorleifur af-
greiddi, að því er skáldið segir af barns
legri einlægni og hreinskilni, „bolsa-
þjónkun mína með svolátandi atihnga-
semd: Ekkert skil ég í þér, Jóhannes
minn, þetta vel af Guði gerðum, að
vera að binda trúss við þessa bölvuðu
rauðu vitleysu".
Já, ekkert skil ég í honum eftir ailt
sem á uiradan er igiengið.
Ég skemmti mér við þessi orð gamals
manns, sem veit lengra nefi sínu. Skil
þó vel að menn vilji reyna nýjar leiðir
að markinu: yfir Þorskafjarðarheiði
maranlífsins. Án þass að verða úti. En
margan hefur kalið á þeirri leið, sumir
orðið til. Vonandi kemst þú yfiir, Jó-
hannes.
Hugurinn hvarflar heim. Hvers vegna?
Hér er þung angan lands og sögu, nútíð
og fortíð . .. sami strengurinn. Ég fer
að hugsa um Jónas. Reykjavík, hvað þú
hefur breytzt. Þama stendur skáldið í
Hljómskálagarðinum og horfir út úr
grænum augum. Einhver gengur hjá,
lítur sem snöggvast á kruklaðar bux-
urnar. Ég heyri í þresti, hann er far-
iran að syngja í brjósti mínu. Orð, hálf-
köruð ...
Jónas.
Úr draumi þínum dagur rís
með dularfullan ilm af vori —
þitt land, þín borg er björt og heið
sem blámi fjalls við na'kta strönd.
Þú vakir enn og veröld þín
er vor sem leiðir barn við hönd.
Þú horfir yfir tjörn og tún
með tímans þögn í koparaugum
ög hlustar einn við græna grein
á göngiulúið fólk sem ber
þinn fagra draum, þitt hljóða hvísl
sem hulinn kraft í brjósti sér ...
Þriðudagur 30. júlí.
Þegar Vatnsfirðingar leituðu Sturlu
að Sauðafelli, en lánaðist efcki að lita
lokka Dala-Freys, segir Þórður við hús-
freyju: „Þeir tveir hlutir hafa orðið
annan veg en ég ætlaði, er ég fann eigi
Sturlu, en sá aimar, er þú ert eftir, Sól-
veig — og eigi mundi það vera, ef ég
mætti með þig komast".
Fögur hefur sú kona Verið, sem vakti
svo sterka karlmannsþrá, nýrisin af
hvílunni.
Þegar ég las fyrst þessar frásagnir
ísiendinga sögu, átti ég erfitt með að
skilja, hvemig mönnunum datt í hug að
fara alla þessa leið til þess eins að
drepa Sturlu, frænda siran — og það á
hestum. Nú sé ég að margur hefur far-
ið lengri dagleiðir. Úr Va'tnsfirði í
Sauðafell er styttri leið ien ég hugði.
Og hesturinn spordrýgri en margan
grunar. ísland án hests er óhugsandi á
þessum tímum. Ekki er þó vitað til að
íslendingar hafi skrifað bækur á hest-
baki. En það gerði Erasmus frá Rott-
erdam.
1 gær fórum við framhjá Saúðafelli. 1
dag horfi ég inn Vatnsfjörð. Það hvarfl-
ar að mér, hvílík guðs blessun það var
að Sturlungaaldar menn skyldu ekki
hafa haft bíla. Þá hefði íslendingum
lí'klega verið eyit með vopnum. Merki-
legt annars að þeir skyldu ekki hafa dá-
ið út, eins og að því var unnið. En þeir
tóra. Og enn lifir Vatnsfjörður.
í hádeginu varð Sturlunga öldin aft-
ur að uppvakningi í fréttum ú'tvarps-
ins. Pravda segir að Rússar muni ekki
hika við að beita hervaldi, ef Tékkar
gangi ekki að öllum kröfum þeirra.
Svo mikilll, svo sterkur er vilji fnum-
Framh. á bls. 6
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. ágúst.