Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.1968, Qupperneq 6

AÐ SALTA...
Framh. af bls. 2
3kógarins, Svo máttugt er lögmál hans.
Svo nákomið okkar kynslóð. En þessi
orð merkja það eitt: að Tékkar hafa
verið kúgaðir, ef Rússar ráðast ekki inn
í land þeirra. Eða var þetta hótun ein?
Gamall tími og nýr tvinnast saman. Elta
okkur í afgirta firði og einangrun.
Ó, Tékkóslóvakía, land Kafka og
Holubs, vakna þú sem hefur sofið. Skóg
vrinn hlustar á þig rumska. Stattu upp,
bað er glas. Milli þín og okkar þytur
þussa myrka skógar.
Nú vitum við að þú lifir.
Fyrir tuttugu árum opnaðir þú augu
okkar. Við, sem þá vorum ung, heyrð-
um fangelsisdyrnar lokast að baki þér.
T/ið höfum engu gleymt. Og þó. Er ekki
Ufigverjaland gleymt? Hefur æskan
ekki gleymt því — eða mundi hún það
nokkurn tíma? Mikið er þitt hlutverk,
Tékkóslóvakía. Enginn veit hvað býr í
þungum niði sögu þinnar. Prentfrelsi,
málfrelsi ... kommúnismi. Andstæður.
Sinjavskí, Daniel . . . hvar eru þeir . . .
og hinir .. ? Meðan Tékkar óttast
Rússa, igerist ekkeirt. En guð hjáiipi
Ðubcek, þegar þjóð hans hættir að ótt-
ast íhlutun úr austri. Bresnev veit
lengra nefi sínu.
Eða getur verið að Dubcek verði
kommunismanum það, sem Lúther varð
ikaþólsikri kirkju? Endurneisn. Úr and-
stæðum sprettur nýtt líf. Án gagnrýni
1 úthsrs hefði kaþólsk kirkja rotnað í
rótina. Hann rétti henni spegil, og hún
sá sitt afmyndaða andlit. Og þá varð
bylting í ríki eina heimsveldisins, sem
ailtaf stendur. Þó hefur enginn orðið
var við neina byltingu. Þannig eiga
byltingai að vera. Ætli nokkur hafi ver-
ið sannari kaþólikki en Lúther?
Minnsta kosti gerðist hann aldrei lúth-
erskur.
Vegna hans lifir páfinn.
Nú heyrum við rödd Dubtfeks. Hvað
rra ,.hina bergmálslausu múra“? Hafa
jafnvel þeir fengið mál? Vonandi kom
Dubcek ekki á hökulskóm á fundinn í
Cierna, þetta orðfæri er lánað úr Mjóa-
lirði, fæðingarstað Þorgeirs Hávarsson-
ar: Hann kom efcki berfættuir í skórnum
á þennan fund, mundi það merkja.
Hvað Þorskafjörðurinn var annars
langur. Og lygn. Líkastur stöðuvatni. í
andstöðu við gáraðan tímann: í andstöðu
við hafrót tvísýnna tíðinda, sem berast
okkur. Jafnvel hingað. Samt er loftið
þykkt af lyngangan. Fögnuður landsins
yfir vinnufúsum höndum og tízkulaus-
um trúnaði. Nú skil ég betur 'ein oft áður
guðsgrænan fögnuð Matthíasar ... Jón-
esar . Steingríms ... Þorsteins ...
ilmur he ðar, og þama áin .... liðast
eftiir grænum dalnium. Straumjþuing,
vatnsmikil. í óða önn að flytja burt
skaflana af heiðinni, sem gæU dregið
nafn af þeim sem móta heimsfréttimar.
Ég slekk á útvarpinu. Drep á því
eins og kerti...
Við erum að háma í okkur hangikjöt
og innfjarðabakkelsi með kaffivatni.
Sverrir segir sögur. Við hlustum^ Krist-
ján Tryggvason, klæðskeri á ísafirðd,
öðlingsmaður, konurnar Gréta Lind og
Hanna — og drengurinn Ingólfur hlust-
ar einnig með auga á hverjum fingri.
Ég er að velta því fyrir mér, hvílíkur
Júxus það er að þurfa ekki lengur að
hugsa um. hvort kertið ósar. Láta sér í
Jéttu rúmi liggja, hvert vaxið rennur.
Horfa .. hverfa ... Anda að sér hvítri
J; gnu og grænum ilmi. Horfa út um
gluggann, virða fyrir sér úr litlum nota-
legum veiðikofanum skvompurnar á
veginum.
Ilann hefur rignt.
Sel heitir kofinn. Hér hefði Hamsun
kunnað við sig. Ef ég væri skáld,
mundi ég skrifa róman um þennan stað.
Kristján klæðskeri og Óskar Aðal-
steinn eru systkinasynir. Ég þekki Ósk-
ar ekki mikið, en að góðu einu. Berðu
nonum kveðju mína, Kristján, og segðu
hc num að guð borgar fyrir hrafninn.
Uppi á heiðinni Reiphólsfjöll, með
hvítum fönnum. Þegar við ókum niður
rreð ánni í morgun og fjörðurinn opn-
sðist, blasti Snæfjallaströndin við aug-
ira. Ég hafði einnig séð hana af heið-
inni, tignarleg fjöll við nyrztu höf, í
þjárri þverröndóttri skyrtu. Nákomin
mannlífi margra alda.
Og hér fór Hagalín um sveitir með
sitt stóra álfhamarshjarta, fullt af marg-
ntum ljósum sem fólkið kveikti. Nú
fvJgja þau okkur, þessi ljós. Kristrún í
Hamravík, lík höfundi sínum, sterk. Lík
þeim sem þorði að skrifa ,.Gróður og
sandfok." Aníta . . . Og Falur skepnan,
kannski ég hitti þig líka. Og senn veirð-
ur HagaLín sjötuigiur. Heit'l honum.
Við komumst að Mórillu í dag. Hún
rennur kolmórauð úr Drangajökli í
b aldalón. Og þarna er jökullinn, hvít-
ur með blátt ör eftir viðureign við veð-
urguðina, og slær sporðinum við jafn-
s éttu. Kambur jökulöldunnar eins og
íar eftii jarðýtu. Þannig velti skriðjök-
ullinn landinu á undan sér. Nú er hann
horfinn. Og 'engu líkara en ýtustjórinn
hafi orðið hvellisjúkur á þessum stað.
Eitt sinn var fjölskrúðugt mannlíf á
þessum slóðum. Margvíst fólk og litríkt,
með sín ör. Og fymsku í blóðinu. Marg-
ir með viðurnefni sem eru yfirtato. Að
vísu eru hér enn bæir á stangli, en
fæiri þegar norðar dregur. Og nú búa
fáir utan í ihlíðunum eins og ftuglar í
bjargi ... Friggi slefa ... Steini tönn ...
Dón kúpa . . . hvílíkur skáldskapur.
Þegar Steini tönn rotaði steinbítinn á
iærinu á Frigga slefu, hló Mangi hrafn
inest á ævi sinni, að því er hann sagði
siálfur
Og mannlífið sprettur eins og gras úr
jcrð. Nei, eins og jöklasóley.
Ef nokkurt fólk hefur mó>tazt af um-
hverfi sínu, þá eru það Vestfirðingar,
Djúpmenn. Og þeir hafa einnig orðið
íyrir áhrifum af þjóðum. Venedía hét
langamma Sverris, hún var úr Trékyllis-
vík. Og þarna voru Metúsalemsa, Bet-
úel, Otúel, fræg skytta um Djúp, Mæj-
as. Og héðan er Dósi. Dósóþeus Tímó-
teusson var greindur og sólbrúnn, þeg-
ar hann setti svip á bæinn. Nú er hann
l.orfinn, í bili. Týndur. Eitt sinn orti
nann vísu um Stein. Fyrri parturinn er
annað hvort níð eða kaldrifjað grín, ó-
Jfkt Dósa. Sá seinni er mikill spádóm-
ur, enda á Dósi ættir og nafn að rekja
til Biflíunnar:
Steinn sem hefur stolið mest,
stolið mest af annarra grasi,
hann mun þegar sól er sezt
sitja bekk hjá Matthíasi.
Þetta orti Dósi um Stein, þegar Sand-
burg var betur séður á íslandi en iðju-
Jcysinginn úr Dölum. Aldrei hefur
neinn, mér ókunnugur, sýnt ungum
dreng meiri hlýju en Dósóþeus Tímó-
c,eusson, þegar ég hitti hann í Reyk-
holti fyrir fjórðungi aldar. Þá var hann
ungur og hraustur, bjó í tjaldi og synti
eins og selur í lauginni. Aldrei á kvenna
fari, svo vitað væri. Svo hlýr og góð-
ur við uppburðarlítinn reykvízkan pilt,
að mundi nægja heilli þjóð fyrir himna-
vist.
Of góður til að sjá við veröldinni.
Já, einikennileig nöfn, sótt í Bitfilíuna
eins og annar gróður á þessum slóðum.
Guðbrandur biskup hrósar Vestfirðing-
um í formála fyrir Vísnabókinni, því að
þeir einir keyptu Guðbrandsbiblíu að
nokkru gagni, þótrt hún kostaði kýr-
verð. Hver mundi niú kaiupa biilíiu fyr-
ir 15 þúsund krónur? Etoki mundi Dósó-
þeus hafa efni á því. En frændur hans
og forfeður fengu ekki slag af svoleið-
is tittlingaskít.
Við horfum út Djúpið. Þarna blasir
við Æðey. Og Vigur, auðvitað. Þar var
sr. Sigurður, afi Sigurðar vinar okkar,
mikil toempa og vildi heldur rífa þorsk-
hausana fyrir vestan en rífast við þá
fyrir sunnan. Hann var einn af
þessum pétrum-ottesenum, sem höfnuðu
vegtyllum, jafnvel ráðherradómi. Og
parna er Vatnsfjörður. Nú er séra
Baldur Vilhelmsson fluttur í Reykjanes,
er mér sagt. Hættur að trúá á Stalín.
Hefur biflíuna á hraðbergi. Og sýnir
af sér mikið trúai'þrek. Lengi er von
á einum.
Mjóifjörður, Skötufjörður og hvað
þcir heita nú allir þessir staðir, sem við
rkkur blasa. Engin hafgoluspýja til að
foipesta þessa stund. Ekkert sem minnir
á örlög þeirra sem fórust á liðnum
vetri. Ekkert — nema jökullinn.
Nú er hér lítill fiskur. Áður stóð á
hverju járni. Þá varð allt til bjargar.
íólkið eins og mý á mykjuskán. Lund-
ir.n kafar undir síldina og heldur henni
uppi, en hvítfuglinn vakir yfir. Sjómenn-
irnir sjá gerið og pusa síldina. Henni
er be.’.tt. Eða þá að hún er söltuð handa
kindunum. Stundum flýtur línan upp af
stórfiski og löngu. Það var nú þá. Nú
er ekki vart við líf innan Arnarness.
Hvað veldur? ,,í gamila daga vall kampa-
lampinn upp úr fi:skinum“, segja kairl-
arnir. Og eiga við rækjuna.
f gamla daga .. .
Ég virði fyrir mér þessa reieulegu
byggð, Hestfjörð, Álftafjörð — og
þarna er Seyðisfjörður, þar sem Edd-
o:m kom að landi .... Og þarna Ögur.
, Þar slær hjarta Djúpsins eins og allir
vita“, segir Sverrir. Þar stóðu þeir í
íjörunni og ' ökuðu á bátinn. Þar var
tekið í þá, þegar þeir komu sjóblaut-
ir að landi. Og stundum stóðu þeir á
rlittinum og öskruðu, þegar mikið lá
við: „Þú mundir bragða, þótt þú yrðir
skorinn“.
Nú er þar minni byggð en áðiur.
Hvergi meira útfall af fólki.
Ögur er frægt af Fóstbræðrasögu og
Gerplu. Þar bjó Þormóður kolbrúnar-
skáld með Þórdísi Kötludóttur. ,.f Ögri
þróaðist hamingja meiri en menn vissu
dæmi annarsstaðar á Vestfjörðum, og
pótt leitað væri í öðrum héruðum“ . ..
„Hin óráðna mær, sem af forvitnisök-
um lét opinn glugg sinn um nótt, var
og ástkona bónda síns alger, sú er lykur
hjarta manns jafnt lífi og limum. Og
því er það að orðum gert, að eigi hafi
ástir jafngóðar eða b:tri tekizt með
hjónum fyrir vestan land“.
Hér fjarlægist enginn, hvorki fólk
sitt né uppruna. Hér er auðvelt að nálg-
ast: landið, ræturnar. Sitt eigið blóð.
Sverrir kann margar bækur utan bók-
ar. Gerpla er ein þeirra. Nú skil ég bet-
ur en áður, hvers vegna hann hefur
iagt svo mikla rækt við þessa bók.
Héðan úr Ögri er hann ættaður.
Tungutak þessara mergjuðu byggða
fylgir honum. „Sumri var tekið að halla
og dimmt af nótt, en bóndi kunni stikl-
urnar í bæaránni og stefndi til fjalls“
— Svo lýsir Halldór Laxness því, þeg-
aæ Þormóður yfirgetfur Þórdisi, koniu
sína, nótt eina fyrir nær þúsund árum.
„Ég hrökk við, þegar ég sá þessa setn-
ingu“, segir Sverrir. „Að sjá þessa
vinnusemi, þessa nærfærni við staðinn
og þá sein honum unna. Þarna eru stikl-
umar enn í ánni, ég lék mér við þær
diengur. En ekki hélt ég að neinn utan-
aðkomandi mundi taka 'eftir þeim“. Og
enn fremur: „Við Ögur eru ytri og
ínnri klampir við varirnar þar sem lent
var, aldrei kallaðar annað. Klappir
voru ekki til í Ögurvíto: „Það sýnist
mér ráð að vér höggvum óhelgimenn
{essa hér á klömpinni", segir Þorgeir
Hávarsson í Gerplu. Það fór um mig
ljúfur straumur og klampagleði, þegar
ég las þetta. Hvílík snilld. Móðir mín
hefur sagt mér að sig minni að Laxness
hafi komið í Ögur 1937. Og ekki síðan,
að ég held. Þá h'efur Gerpla verið far-
in að brjótast um í honum. Þá ferðaðist
hann um Vestfirði."
Við vorum að rifja upp Þormóð kol-
brúnarskáld og Þorgeir Hávarsson.
Efcki hefði mig langað til að gljáfægja
á honum hausinn úbi í skemmu, eða
mynnast við hann dauðan. Fóstbræðra
saga er eldri en Njála. f henni stendur:
,,Nú fyrir því að þeim Þorgrími reynd-
ist meiri mannraun að sækja Þorgeir en
nlappa um maga konum sínum, þá sótt-
ist þeim seint ... “ Þaðan er auðvitað
komið bröltið á maga Hallgarðar,
minnsta kosti stingur þetta í auga.
Um þetta töluðum við Sverrir. En
allt í einu rnan hann setningu úr Njálu,
sein kom honum kynlega fyrir sjónir,
pegar hann las bókina enn einu sinni,
r.ú nýlega: „En frá Valgarði (hinum
gráa) er kominn Kolbeinn ungi“. Eins
og Njáluhöfundur sé að tala um mann,
íStm allir þekkja. Kolbeinn er lifandi,
þegar sagan er rituð. Annars hefði stað-
ið: var kominn Kol'beinn ungi.
Ætli Brennu-Njálssaga sé eldri en
fullyrt er?
Úr Ögri er margt góðra manna. Sverr-
ir man eftir, þegar Friðfinnur Ólafs-
son frá Strandseljum kom heim ungur
jiámsmaður — og kunni að dansa Lam-
beth WaLk, þar var Dósóþaus vist-
;ður um tíma. Og Gestur Benediktsson
þjónn, sem margir Reykvíkingar kann-
ast við að góðu. Þá urðu menn oft
peyttir. Eitt sinn var Gestur svo þraytt-
ur, að hann reyndi að fara í koddaver-
io í staðinn fyrir skyrtuna sína. Þegar
nlaup komu, var róið upp á líf og dauða.
Þá var svo mikill fiskur, að þurfti að
seila.
Nú þarf ekki lengur að seila.
Við ókum inn Langadalsströnd á út-
halli, upp í Langadal, fram hjá Kirkju-
bóli. Bakkasel er í eyði. Það stendur upp
í hlíðinni, eitt og yfirgefið. Athugasemd
neðanmáilis. Efcki er þetta Kirkjuiból
skáldsins, sem kvað um „hornanna klið“.
Á þ:ssu Kirkjubóli hafa þeir að vísu
kunnað að meta hornakliðinn, en með
öðrum hætti. Þetta minnir mig á Vest-
íirðinginn, sem var á ferð um Hval-
fjörð. Við Saurbæ var honum sagt að
nér hefði sálmaskáldið búið. „Ha, bjó
Halldór hér?“ sagði Vestfirðingurinn
undrandi. Svo mikill er máttur Morgun-
blaðsins. Svo vafasöm áhrif þess.
Miðvikudagur 31. júlí.
Langadalsá gæti verið með eftirsókn-
arverðustu laxveiðiám í landinu, ef hún
væri betur ræktuð. Hræddur er ég um
að hún sé rányrkt. Að vísu reitist upp
eitt og eitt kvikindi. Við erum búnir að
íá tvo laxa, ekki stóra. Þeir eru þó brag-
arbót. Ég hef hvergi séð svo mikið sem
uppitak. Og áreiðanlega eru þeir ekki
margir laxarnir sem vaka við steina.
í dag færði Sverrir mér blátt nælon-
ret, sem hann krakaði upp úr ánni. Það
tók mig sárt að sjá þennan móral. „Ég
vissi að botngróðurinn er ekki blár hér
á Vestfjörðum", sagði Sverrir, þegar
nann rétti mér netið. Annað var ekki
3Ögt.
Litadýrðin er ólýsanleg. Lyngið sums
staðar rauðbrúnt um hásumar. Hér er
meiri gróður en fyrir sunnan. Landi'ð
fi-jósaimara. Kannski er minna um saiuð-
kind, færra fölk. Hér eru dilkarnir nú
á við haustlömb fyrir sunnan. Hér blómg
ast allt, nema nýræktir bændanna. Þær
eru arfagular af tærandi átumeini kals-
ins. Engu líkara en ókunn hönd hafi
lagt sitt bláa net á þessa frjósömu
jcrð.
Blátt klakanet.
í dag eru þeir 'enn að tala saman í
Téfckósióvakíu. Ég stenzt efcki mátið, en
skrúfa frá útvarpinu. Viðræðurnar hafa
farið fram í „hreinskilni og bróðerni",
segir Pravda. Áður sagði hún að frjáls-
ræðishreyfingin í Tékkóslóvakíu yrði
barin niður með hervaldi. Eins og í
LTngverjalandi. Nú, „hreinskilni“ —
hvað skyldi það merkja? Eitthvert ó-
bragð er af þessu orði á þessum stað.
Nú leggja þeir Sem óðast sín rauðu net
í mórillur kalda stríðsins.
Hann er á sunnan. Dimmt yfir. Aus-
andi rigning í morgun með dagmála-
gJennu. í gær var hann bjartur í vestr-
inu og vindurinn stóð í sömu átt. Það
vissi á gott, enda var veðrið yndislegt
seinni partinn og fram á nótt. Hitinn
svo mikill innd í gljúfrinu, að mývarg-
urinm óx eins og dökkt ský úr logninu.
Suðið yfirgnæfði nið árinnar. Reiphóls-
tfjöl'l gnæfðcu yfir heiðina, þecgar við
Framh. á bls. 12
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. ágúst.