Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.1968, Side 11

Potneshy-hóllin í Krenil, þar sem Stalin bjó tii 1932.
Svetlana með’ eiginmanni númer tvö, Svetlana og Indverjinn Brijesh Singh.
Yuri Zhdanov.
H ún talaði ©kki mikið um StaMn;
eitthvað virtist hafa komið upp á milli
þeirra. En hún hafði ánægju af að
minnast bernskudaganna, þegar hann
lét hana sitja við hlið sér á máltíðum,
jafnvel þegar mikilsmetnir gestir voru
viðstaddir; eða þegar haji,n tók hana með
sér í gönguferðir um skóginn og hún
vildi fá að vita nöfnin á öllum blómun-
um og fuglunum. Hann var vanur að
kalla hana Litlu frökenina eða spör-
fuglinn sinn, hann kenndi henni jafnvel
að tefla skák. Svetlana glataði aldrei
-kærleiika sirtum til náttúrunnaa'; hún
hafði ávallt yndi af að leita að svepp-
um eða tína týtuber. Einkum vekur haf-
ið hrifningu hennar.
„Henni var þá ekkert kunnugt um
sjálfsmorð móður sinnar, en móðurmiss-
irinn var henni þungbær sorg. Hún sakn-
aði þess að hafa eiruhvern, sem hún gat
umgengizt eins og henni var eðlilegast,
einhvern sem hún gat haft fyrir trún-
aðarvin; hún þarfnaðist slikrar hlýju
og ástúðar. Nadya Ailliliujeva skaut sig,
þegar Svetlana var sex ára gömul. Hún
minntist þess að móðir hennar hafði
verið einbeitt og ströng við börnin, eink
um Vasily: móðir hennar flíkaði ekki
tilfinningum sínum og sýndi sjaldan
nein blíðuhót eða lét viðurkenningar-
orð falla“.
Hún hafði engan tíma fyrir börn sín
og skrifaði raunar vinkonu sinni á
þessa leið: „Ég þarf alltaf að vera að
gera eitthvað fyrir Jósep, leita að skjöl-
um á skrifstofu fulltrúans, að bókum í
bókasafninu og matreiða. Við bíðum eftir
honum, en vitum aldrei hvenær hann
kemur heim“.
Kapler segir. „Ég man að við lékum
amerískar jazz hljómplötur í Zubalovo;
við dönsuðum foxtrot og ræddum um
kvikmyndir og bækur. f eitt skipti gerð-
um Simonov okkur upp áflog í snjónum
í ’garðinum. Við viissum aldnei, hvar við
vorum stödd. Við vildum hlæja og
skemmta okkur.
„Svetlana sagði mér frá daglegu lífi
sínu,“ segir Kapler. „Hún sagði mér frá
námi sínu og þótti gaman að hlusta á
mig. Ef til vill hef ég verið henni ímynd
lifsreynslunnar, rödd úr umhverfi sem
henni var framandi. Hver veit, ef til vill
hefur hún heillast af þroskuðum manni.
v
T örður einn, Mikhail Nikiforovich,
fylgdi henni etftiir, hvert sem hún fór;
brátt var óg orðinn kunnur honum líka.
Þegar hún fóir imn í skóginn, var hann
ó hæðlum henmar; þegar hún fór á skíði,
og hún var fær á skíðum, varð hann
að ráðast til atlögu við brekkurnar
líka. Þegar hún fór í leikhúsið, sat
hann við hliðina á henni — og sofnaði
otft. Sá staðiur, setn ég held, að hann hafi
haft hvað mesta skömm á, var hljóm-
leikahúsið. Þegar hann talaði um hljóð-
færaleikarana, sagði hann: „Nú ætla þeir
aftur að fara að saga kassana í eld-
inn“.
Þegar Svetlana vildi fá að tala við
einhvern í einrúmi, vék Mikhail
Nikiforovich ekki lengra frá en það, að
regjunum væri rétt hnik-að tiú; hann fór
inn í næsta herbergi, en dyrnar urðu
að standa opnar. Hún mótmælti, en það
var til einskis. Hún var reyndar á sama
aldri, þegar ég kynntist henni, og dótt-
ir hennar Katya er nú.
ICapler hafði lesið nokkra úrdrætti
úr sjálfsævisögu Svetanka (þetta gælu-
nafn notaði faðir hennar), og hann hef-
ur séð ýmsar óviðeigandi staðhæfingar,
sem birzt hafa á prenti á vesturlönd-
um. Hún minnist hans „með þakklæti
og viðkvæmni" og henni fannst hann
vera „bezti og mesti maðurinn í heim-
inum“.
Það er ekki auðvelt að skýra þessa
lífseiigu æskuihrifningu; þó miinnist ég
þess að Nadezhda varð einnig ástfang-
inn af Joseph Djugashvili, sem var
meira en tuttugu árum eldri en hún.
Þetta kvöld í Zubailovo, þetta haiust, sem
er löngu liðið, samtalið við Gyðinginn
úr kvikmyndaheiminum, þetta hafði ó-
tvíræð áhrif á allt líf Svetlönu.
„Það er erfitt að dæma um það nú,
hver áhrif þessir dagar hafa haft á líf
hennar,“ segir Kapler, „og þá um leið
hve áhrifarík mannleg kynni eru yfir-
leitt. Ást okkar var ekki náin eða full-
komnúð; við vorum ekki á þessu stigi
málsins, elskendur eins og það er kall-
að. Á milli okkar voru annarskonar
tengsl, sérstætt samband: ef til vill má
nefna það ólgandi og örvæntingarfulla
vináttu tveggja mannvera, sem skildu
hvor aðra og kom vel saman. Mér féll
vel við Svetlönu og henni geðjaðist að
mér.
„Ég man að við fórum saman að sjá
gamla Garbo mynd, „Kristín Svíadrottn
ing“ og þessi átakanlega saga virtist
benda til okkar eigin örlaga. Við fórum
í gönguferðir um skógana eins og þau:
Svetlana var hin mikla drottning og ég
var vesalings Don Alfonso, ástmaður-
inn, sem allir hötuðu. í myndinni dó
John Gilbert og hin göfuga sænska mær
fór í útlegð, en Stalin fann miklu ein-
faldari og sviplausari lausn á ástamál-
um okkar, sem allir lögðust gegn: — ég
fékk fiimm ára refsivist, en dóttir hans
tvo löðrunga.“
Kapler gaf Svetlönu oft bækur og
hljómplötur og hann kom henni í kynni
við ýmsar bannaðar ameriskar skáld-
sögur (hún var mjög hrifin af Heming-
way). Hann fór með hana á Tretyakov
safnið og sem von var af ungri náms-
konu, varð 'hún he.illuð af myndum mó.1-
aranna, sem voru undir áhrifum af rúss
nesku landslagi. Þau sáu nokkra sjón-
Jeiki og kviikmyndir, sem aðeiins voru
sýndar í Kvikmyndaklúbbnum. Það
voru amerískar dans- og söngvamyndir
með Ginger Rogers og Fred Astaire og
einnig teiknimyndir eftir Walt Disney;
henni fannst þær mjög rómantískar
vegna þess að henni þótti gaman að
ævintýrum. Hann kallaði hana Svetu og
hún kallaði hann Lyusia.
Svetlana hafði yndi af bókmenntum
og tónlist, sígildum verkum og hljóm-
sveitarkonsertum. Henni geðjaðist einn-
ig að Dostojefsky, þrátt fyrir þá skoð-
un föður hennar á honum, að hann væri
að vísu mikiill rithöfundur, en einm-ig
mikill afturhaldssinni.
I fyrstu varð hvorugt þeirra hætt-
unnar vart. Vasily veitti þeim mörg
tækifæri til að hittast; Lyusia beið
hennar að loknum kennslustundum, fór
hálfgert hjá sér og stóð í felum í hlið-
inu. Vörðurinn fylgdi þeim eftir ein-
beittur og hélt sig í hæfilegri fjarlægð,
en sími hennar var hleraður, bréf henn-
ar skoðuð og einhver hélt skýrslu um
ferðir hennar.
Svo var það einn dag að óþægileg
rödd fliuti Kaipler hótunarboð; þetta
var Rumianov höfuðsmaður, sem baiuð
honum að yfirgefa Moskvu og það þeg-
ar í stað. En Kapler var verulega
hneykslaður og batt skjótan endi á við-
ræðurnar. Ef til vill hafði Lyusia ekki
heyrt hið viturlega ráð sérfræðingsins
Anastasius Mikoyans: „þegar Stalin
segir dansaðu, þá dansar hver viti bor-
inn maður“.
„Hversvegna fór ég ekki að hans ráð-
'Uim?“, spyr Alexei Jakovlevieh sjólÆan
sig. „Hver veit það. Þarna var einnig
um sjálfsvirðingu að ræða. Þar sem
málum var svo langt komið, vissum við
Svetilana, að endirinn var óiumifilýjan-
legur, við áttum enga von, enga fram-
tíð fyrir okkur. En enn var það margt,
sem tengidii okifeuir; hún sagði mér allt
um sjálfa sig, og ég skildi hana. í orð-
um hennar voru töfrar sakleysisins og
mikil hryggð. Ég hitti hana oft í sumar-
fríinu í Sochi, þegar faðir hennar gætti
hennar enn og fylgdist af árverkni
með heimaverkefnum barna sinna eins
og sæmiir í góðuim fjölskyldiuim; hann
var vanur að segj a, að betra væri að
læra ensku en þýzku. Hann fylgdist
með, þegar bömumuim vair hllýtt yfir í
Kremlin og þegar þau voru með hinum
miklu byltingarmönnum, eins og Voro-
shilov, að syngja, eða að temja ref með
Bukharin. Hún lýsti Stalin af mikilli
ástúð, af hollustu og einnig af töluverðu
skopskyni eins og til dæmis, þegar hún
talaði um andúð hans á litlum, stutt-
skammaði barnfóstruna. Hún hafði eft-
ir honum ýmsar af hinum kaldhæðnis-
legu athugasemdum: „Tilfinningar,“
sagði gamli maðurinn — „eru bara fyrir
konur“.
„Svo slitnuðu þræðir þeir, sem bundu
okfeur saman. Eiina mannveran, seim við
gátum treyst var barnfóstran; Vasily
var í sífelldu kvennasnatti og eldri
bróðirinn, Jakov, sem bar umhyggju fyr-
ir henni, var á vígstöðvunum. Stalin
var með hugann allan við ófarir rauða
hersins, en etoki v:ð vanidamól umgrar
dóttur sinnar. Mér fannst ég síður en
svo neitt riddaralegur en ég held að
Svetlana hafi í raun og veru þarfnast
mín.
„Um tíma reyndum við að hittast
ékki; foreldra.r hennar ávítuðu hana og
höfðu í hótunum við hana, svo byrjuð-
um við aftur. Ég veit ekki hvort okkar
átti frumkvæðið. Ævintýri okkar virt-
ist endast lengi en fyrsti þáttur þess
var brátt á enda. Við afréðum að skilja
í þetta skipti fyrir fullt og allt. Það var
28. febrúar 1943 og Sveta var nýorð-
in sautján ára. Síðasti fundur okkar
áttá sér stað í íbúð Vaisilly náilægt
Kursk stöðinni. Þar gerðist ekkert ó-
sæmilegt, við kysstumst, það var allt og
sumt. Þetta var aðeins fundur. Ég átti
að fara til Tashkent tveim dögum síðar,
Svetlana kom; í fylgd með herani var
lögreglumaður. Hann var mjög kurteis
og skildi okkur eftir ein. Við töluðum
lengi saman, en ekki veit ég hvað við
siögðum; ég man etoki einiu simni, hver
átti hugmyndina að því að hætta á
þessa átakanlegu kveðjustund. Við viss-
um ekki þá að njósnari frá NKVD var
vottur að þessum litla sorgaratburði."
\
^nnan marz fór Kapler í bíl sín-
um á nefndarfund hjá kvikmyndaiðnað-
inum, þar sem hann þurfti að ganga
frá vissum málum, hitta fólk eða at-
huga einhver skjöl. Þegar hann kom
út gekk til hans maður, sýndi honum
skilríki sín og bauð honum að setjast
inn í sinn eigin bíl. Maðurinn settist
í sætið við hlið hans.
„Hvert eigum við að fara?“, sipurði
Kapler.
„Til Lubianka.“
Kapler ók og maðurinn þagði.
„Er noktour ástæða fyrir þessu? Hef
ég verið sakaður uim eitthvað? Haf'ð þár
handtökuskipun á mig“
Maðurinn hélt áfram að þegja. Lang-
ur, svartur Packard fvlgdi á eftir þeim
og í honum sat Vlasik hershöfðingi, á-
búðarmikill á svip. Þeir fóru úr bílnum
í fangelsisgarðinum og svo var farið
með hann inn í skófstoíu. Það þurfti
meira en Vlasik til að afgreiða þetta
Framh. á bls. 14
11. ágúst.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H