Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.1968, Qupperneq 13
íæddux á Dyrðilmýri, nú Tyrðilmýrl.
Þaðan er komið fyrsta atomskáid lands-
ins, sem nokkuð kveður að, Páll Borg-
arsson:
Stormurinn æðir hér stranglega yfir
svo öldurnar hífast í háaloft.
Maninshugir lækka við storminn
þann stranga
yfir því húsi sem hífist á loft.
Svo er blákalt fullyrt að lágt sé ris-
ið á ljóðaskáldskap nú um daga!
Þorgeir var fæddur að Jöklakeldu í
Mjóafirði. Hann var ekki skáld. Haus
hans á stönginni og síðar í skemmu
Þormóðs stendur sem táknmynd sög-
unnar: Stalín. Þessi táknmynd ofsækir
ckkur. Hún er farg. Áhrif Þorgeirs auk-
ast jafnivel í daiuðamum. Þormfóðiux losn-
ar ekki við hann: „Um atvik að dauða
Þorgeirs Hávarssonar, svo og í hverj-
um stað hann hafi látið líf sitt, munu
seint fást greið svör af fræði-
mönniumEn Þormóður heldiur
try.ggð við hann, genguir í skemm.u sína
„að salta hetjuna í framan“. Smám saman
þegar Þormóður er farinn missir haus-
inn áhrifamátt sinn, verður gamanmál.
Þeir gantast við hann. Og hauskiúpu Þor-
geiirs Hávarssonar, ailías Stalín, gat að
iita „upphafða á stalla, fáða af mikilli
list: var það hinn bezti gripur. Afhöfði
þessu fengu mernn allgóða skemmtan við
Djúp leingi síðan og dróst úr hömlu
að klerkar sýngi yfir, liðu svo þrír
mannsaldrar fullir, að höfuð þetta fylgdi
húsum í Ögri. en þá fórst er bæarhús
geingu upp fyrir eldi... “
Murudi ekki Tékkóslóvakía sýna okk-
ur, að senn líður að því að bæjarhús-
in, þar sem haus Stalíns er á stalli,
gangi upp fyrir eldi.
Syerrir er kominn inin í gljúfrið. Ég
er einn í kjarrinu, svitna í hitanum.
Mig þyrstir. Kjarrið nær í geirvörtur.
Nú stendur Kristján klæðskeri niður
við brúarhyl, staðráðinn í að setja í
hann. En Sverrir inni í gljúfrunum,
týndiur og trölium gefinn.
Eg dreg að mér iiaimna amgan birkis
Oig víðis. Og lyngið stneymir inn í vit
miín. Hár kemur enginn. Jafmvel sauð-
kindina má telja á fingr.um arnnanriar
handar. Hér fær landið að vaxa í friði.
Ég leggst á hnén, drekk úr litlum
fjallalæk. Hann minnir ekki á mannlíf-
ið eins og mórautt jökulfljótið, sem
gleypir bláar bergvatnsárnar. Hann er
of tær, fyssandi. Hjalar eins og barn.
Hvað það er svalandi að drekka. Ég
heyri ekkert nema sytrið í lindinni.
Það minnir á Jaroslav Hasek, þann sem
gaf Sveik ódauðlegt líf. Mesta friðar-
sinna í bókmenntum allra alda: Angar
vangur grænn og elfan silfurtær, ynd-
ishjal í lind og klukknahljómur skær —
eins og Karl ísfeld þýðir Haseik á ein-
um stað.
Ekki yrði ég hlessa, þótt ég mætti hér
smalamanni Vermundair hiins mjóva Þor-
grímssonar í Vatnsfirði. Svo mikil er
fyrnska þessara þröngu fjarða.
Ég horfi yfir dalinin. í honum miðj-
um standa enn grænar réttarrústir,
hálffallnar. Þar sló foli Guðjón ráðs-
mann í Bakkaseli til bana. Og þarna
rústir Bakkasels eins og svört þúst.
Þar dó Hafliði, unigur piltur úr botn-
Útgefandi: H.f. Árvakur, Reykjavik.
FraTtítav.stj.: Haratdur Sveinsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnascn frá Vigur.
.Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstj.fltr.: iGísli Sigurðsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Riútjórn: Aðalstræti 6. Simi 10100.
langabólgu. Hafði „tak í gegnum sig“.
Hvernig er hægt að ímynda sér að unmt
hafi verið að lifa af þessa einangrun.
þessi himingnæfu fjöll. En tímmn líður.
Eitt sinn var sagt: Ég ætla yfir Heið-
ina. Nú er Túngata þar sem H'eiðin .var.
Tíminin líður, einnig í Beykjavík ._..
Af birkinu drýpur hunangsilmur. Ég
horfi á stóra röndótta hunangsflugu
fljúiga miili hlóimanna. Ef ég renmdi herrni
fyrir lax, fengi ég kannski tólfpundara.
En ég vil ekki vinna það tiL Hér á
hún heima. Hér vinnur hún að því að
■dreitfa ilmanidi 'blómum uim hlíð og hjalla.
í víngarði dratitilnis. Og þrestinnár syngja
á greinuim í skuggallaiigri þögninini'. Og
fljúga svo „í erindum guðs milli himins
og jarðar“, eins og Tómas segir ógleym-
anlega.
„Hann er langur hann Langidalur,
aðallega utantil", var sagt um annan
dal. Um þann hinn sama dal var einnig
sagt: „Slíkir m'enn voru þá um Langa-
dal“. Það var Espólín sem komst svo að
orði um þá misjöfnu sauði, sem þar
bjuggu. Ættfeður mína. En hér hafa fá-
ii búið. Og ættir manna ekki raktar eft-
ir dómabókum.
Ég fæ mér sæti. Hvernig lyktar þessu,
hvert stefnir? Fer að hugsa um „Tvö
þúsund orð“ tékkneskra skálda og
menntamanna. Veröldin þrýstir sér inn í
hugsun mína, þar sem ég sit í grasi og
lyngi og reyni að forðast hana. En
kemst ekki undan. Rifja upp það sem
stendur í þessu plaggi. m.a.: „Við Verð-
um að skilja að hið rétta um ástandið
hjá okkur er almenn fátækt, og stjórn-
arfyrirkomulagið hefur gengið sér til
húðar...“
Dýr er þessi reynsla. Hvað skyldi
hún hafa kostað mörg mannslíf? Hvað
hefur á unnizt. Jafnvel hunangsflugan
dreifir blómum. Sáir lífi. Hverju hafa
þeir sáð? Er manneskjan til þess eins
að deyja? Eins og fiskifluga. Eða mý-
vargur. Og þama er hún þessi
háa nafintogaða h'eiði, og snæþakin
fjöllin. Daluriim eins langt og auga eyg-
ir. Og SniæfjaUastmndin fyligir manni,
hvert sem rót tímans ber. Svo mætast
þau einn góðan veðurdag, hún og Holub,
tékkneskt skáld, sem orti um fólkið í
landi sínu:
Við réttum grasinu hjálparhönd
og það breyttist í kom
Við réttum eldinum hjálparhönd
og hann breyttist í eldflaug.
Hikandi,
varlega
réttum við fól'ki
hjálparhönd,
sumu fólki...
Svo amla ég í áttina til Sverris.
Áin hefur ekki verið á uppitökum.
Samt er von . . .
M.
SMÁSAGAN
Framh. af bls. 7
fór út að glugganuim og sá yðiur vera
að grafa eitthvað í tunglsljósiniu. Loks-
ins hafði hann kjank í sér til þess að
vekja konu sína. Þau horfðu bæði á
yður.“
„Bölvaðir njósnararnir. Og þannig
komust þér að þessu?“
„Já, hvers vegna notuðuð þér svona
stóran kassa?“
„Hann var sá eini, sem ég gat fundið.
En hann var samt hvergi nærri eins
stór og líkkista."
„Frú Treeber var að hugsa um þetta
allan sunnudaginn. Og þegar þér sögð-
uð henni, að kona yðar væri farin í
ferðalag og mundi ekki koma aftur á
næstunni var hún orðin alveg viss
um, að þér hefðuð.........já . . . . kálað
henni.“
Ég hellti meira kaffi í bollann minn.
„Nú, jæja, og hvað funduð þér?“
Hann var enn svolítið feiminn að
segja það: „Dauðan kött.“
Ég kinkaði kolli. „Svo að ég er fund-
inn sekur að því að grafa dauðan kött?“
Hann brosti. „Þér eruð mjög slóttug-
ur, hr. Warren. f fyrstu neituðuð þér
að hafa grafið nokkurn hlut.“
„Mér fannst yður ekkert koma það
við“.
„Og þegar við fundum köttinn, stað-
bæfðuð þér, að hann hefði dáið af
eðlilegum orsökum."
„Það hélt ég til að byrja með.“
„Konan yðar átti köttinn, og einhver
hefur höfuðkúpubrotið hann. Það er
greinilegt.“
„Ég legg það ekki í vana minn að
rannsaka dauða ketti."
„Hann blés í pípu sína. „Ég er þeirr-
ar skoðunar, að eftir að þér myrtuð
konu yðar, drápuð þér einnig kött-
inn. Ef til vill vegna þess að nærvera
hans minnti yður um of á konu yðar.
Eða ef til vill vegna þess að kötturinn
hafði orðið vitni af aftöku konu yðar,
og mundi geta vísað okkur.....“
„Nei, heyrið þér mig nú, hr. lögreglu-
foringi." sagði ég.
Hann skipti litum. „Nú, það er vitað
til þess að skepnur hafi krafsað þar
sem húsbændur þeirra voru grafnir. Að
vísu eru það oftast hundar, það skal
ég játa. En því ættu kettir ekki að
geta . .. .?“
Ég velti þessu fyrir mér. Já, því ekki
það?
Littler hlustaði á borinn um stund.
Þegar okkur er tilkynnt um hvarf ein-
hvers, þá höfum við það fyrir reglu að
kynna okkur sparifjáreign viðkomandi.
Og svo bíðum við. Undantekningairlauist
skilar viðkomandi sér innan fáirra vikna.
Venjulega þegar hann er orðinn uppi-
skroppa með peninga.“
„Og hvers vegna í ósköpunum gerið
þið það þá ekki í þessu tilfelli? Ég er
handviss um, að Emelía kemur aftur eft
ir nokkra daga. Eftir því sem ég bezt
veit, hafði hún aðeins hundrað dollara
á sér, og ég veit, að hún hatar að
þurfa sjálf að annast fjármálin.“
Hann glotti dauflega. „Þegar um er
að ræða týnda eiginkonu, þegar ein-
hver heyrir vein, og þegar við höfum
tvö vitni að greftrun í bakgarði, þá
úrskurðuim við, að héx sé um morð að
ræða. Við höfum ekki efni á því að
bíða.“
Og heldur ekki ég. Lík Emelíu gat
ekki legið endalaust. Þess vegna hafði
ég drepið köttinn, og komið því í kring,
að það sást til mín. En ég var rólegur
þegar ég sagði: „Og þá eruð þið ekki
seinir að grípa til skóflunnar og eyði-
leggja lóðir manna. En ég vara yður
við. Ef hver torfa, hlóm og moldar-
köggull er ekki settur á sinn stað,
höfða ég mál á hendur ykkur.“
Littlerr lét sér ekki bregða. „Og svo
var það blóðbletturinn á gólfteppinu í
dagstofunni."
„Það var mitt eigið blóð. Ég varð
fyrir því slysi að brjóta glas og skera
mig í höndina." Ég sýndi honum örið
aftur.
Hann lét eklti haggast. „Þetta er hara
til að hylma yfir hina eiginlegu orsök
blóðblettsins. Uppgerð."
Hann hafði auðvitað rétt fyrir sér.
En ég setti blóðblettinn þarna til þess
að vekja grunsemdir lögreglunnar, ef
annað reyndist ekki nægilegt.
Ég sá, að Fred Treeber hallaði sér
yfir grindverkið og var að horfa á
verkamennina við vinnu sína.
Ég stóð upp. „Ég ætla að ná tali af
þessari skepnu.“
Littler elti mig út.
Ég stikaði yfir moldarhrúgur. „Kail-
arðu þetta að vera góður granni?“
Fred Treeber kyngdi. „Albert, ég
meinti ekkert illt. Ég trúi því ekki, að
þú hafir gert það, en þú þekkir Wilmu
og hugmyndaflug hennar.“
Ég horfði illskulega á hann. „Við tefl
um sko ekki framar ég og þú,“ Ég
sneri mér að Littler. „Hvers vegna er-
uð þið svona vissir um, að ég hafi husl-
að konu mína hér?“
Littler tó-k pípustertinn úr miunnmium.
„Bíllinn yðar. Þér ókuð honum á benz-
ínstöðina við Murray götu klukkan
hálf sex á föstudagskvöld. Þér létuð
fylla hann og skipta um olíu. Afgreiðslu
maðurinn límdi spjaldið á sinn venju-
lega stað innan á dyraumgjörðina að
framanverðu, og þar stendur dagsetn-
ing og mílufjöldi. Síðan þetta gerðist,
hafðið þér aðeins ekið átta tíundu úr
mílu. Og það er einmitt fjarlægðin frá
benzínstöðinni að bílskúrnum yðar.“
Hann brosti. „Með öðrum orðum, þá
ókuð þér beint heim. Þér vinnið ekki
á laugardögum og í dag er sunnudagur.
Bíllinn hefur ekki verið hreyfður síðan
á föstudag."
Ég hafði treyst því, að þeiir veitt/u
þessu athygli. Ef ekki hefði ég orðið
að vekja athygli þeirra á því með ein-
hverju móti. Ég brosti kalt. „Hefur yður
ekki dottið í hug, að ég hefði borið
líkið inn á næstu auðu lóð og grafið
það þar?“
Littler skríkti góðlátlega: „Næsta
auða lóð er langt héðnn frá, oig það er
harla ótrúlegt, að þér hafið borið lík
ið um manniausar götur ailla þeissa leið,
jafnvel þótt það væri að næturlagi“.
Treeber leit upp frá vinnandi mönn-
unum og horfði á blómaheðið mitt. „Al-
bert, þar sem dalíurnar þínar verða
hvort eð er rifnar upp, er þér þá ekki
sama þótt ég skipti á nokkrum stjúp-
mæðrum?"
Ég snerist á hæli og klöngraðist aft-
urað húsinu.
Það leið á daginn, og smám saman
dofnaði sigurvissan í andliti Littler.
Það var farið að skyggja, og klukk-
an hálf sjö stanzaði borinn í kjailar-
anum.
Chilton lögregluforingi kom inn í
eldhúsið. Hann var þreytulegur, svang-
ur og örmagna og buxurnar hans voru
útataðar í leir. „Það er ekkert að sjá
þarna niðri.“
Littler beit í stertinn. „Ertu alveg
viss? Hefurður leitað nógu vel?“
„Ég skal setja hausinn á mér að veði“,
sagði Chiiton. „Ef hér er falið lik, þá
mundum við finna það. Mennirnir úti
eru líka hættir.“
Littler starði á mig. „Ég veit, að þér
myrtuð konu yðar. Ég finn það á mér“.
Það er eitthvað aumkunarvert við
mann, sem hefur ekkert nema brjóst-
vitið til að vísa sér leiðina. En engu
að síður hafði hann rétt fyrir sér í
þetta sinn.
„Ég ætla að steikja mér lifur og lauk
í kvöld," sagði ég glaðlega. „Ég hef
ekki bragðað það lengi.“
Lögreglumaður kom inn í eldhúsið ut
an úr bakgarðinum. „Lögregluforingi,
ég var að tala við þennan Treeher í
næsta húsi.“
„Nú og hvað?“ spurði Littler óþolin-
móðlega.
„Hann segir mér, að hr. Wárren
eigi sumarbústað við eitthvert vatn í
Byronhéraði."
Ég missti næst.um lifrina úr höndun-
um, sem ég var að taka út úr ísskápn-
um. Treeber asni og kjaftaskur.
Littler glennti upp augun. Skapið
snöggbreyttiist, og það skríkti í honum.
„Þarna kom það, þarna kom það. Þeir
grafa þau alltaf á sinni eigin lóð.“
Ef til vill var ég fölur í andliti.
„Þér skuluð ekki voga yður að stíga
fæti inn á þetta land. Ég er búinn að
eyða tveimur þúsundum dollara í það
síðan ég keypti það, og ég vil ekki
hafa, að þessir þorpairar yðar snerti þair
tangur né tetur.“
Littler hló. „Chilton, sækið flóðljós
og áttu mennina pakka saman.“ Hann
sneri sér að mér: „Jæja, og hvar er svo
þetta litla fylgsni yðar?“
11. ágúst.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13