Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.1968, Qupperneq 15

sirom og co. nara genn m 1 sænskri
þýðingu. í hinni fyrri Kvinnors
drömmar (1961) er aðalpersónan hús
móðir í borg, í hefðbundnu hlut-
ari Kánslor (1963) er trúlofunar-
verki eiginkonu og móður, hin síð-
og þroskasaga ungrar stúlku. Margt
eig.a þiessar konur sameiginlegt og í
báðum bókuim er aðferð höfundar
hin sama: þetta eru raunsannar sál-
fræðilýsingar, trúverðugar persónur
í umhverfi sínu.
Aðalpersónan í Kvinnors drömmar
heitir frú Pyy og hún er varla nefnd
í sögunni — það er allt að því fyrir
tilviljun að lesandinn fær að vita, að
hún á sér fornafn. Frú Pyy er því
fulltrúi þeirra kvenna sem vart eiga
sér sjálfstæða tilveru utan hjóna-
bands og heimilis, sjálfsvitun þeirra
er óhjákvæmilega háð stöðu manns-
ins í saimfélagimu, kjönum hans,
sjálfu nafni hans. Vissulega á frú
Pyy sér draum um aðra tilveru og
hún gerir grátbroslegar tilraunir til
að brjótast út úr afmarkaðri, hvers-
dagslegri tilveru sinni: hún byrjar
kappsamlega á námskeiði þar sem
hún hyggst læna að mála á postulín,
hún verður sér úti um elskhuga,
hún hvetur eiginmann sinn til að
byggja. Úr verður algert hrun, bæði
fjárhagslega og andlegt, maðurinn
verður gjaldþrota, konan fær tauga-
áfall.
í sögunni er varla um að ræða
þjóð'félagslega ádeilu nema að svo
miklu leyti sem hún felst í sjálfri
umhverfis- og persónulýsingunni, í
því rótleysi sem einkennir allar at-
hafnir frú Pyy oig al'l't hemnar líf. •—
>að er þó, þegar allt kemur til
alls, eigin sjólfsblekking frú Pyy
sem stendur í vegi fyrir hamingju
hennar, — höfundur gerir hana
þannig úr garði að lesandinn á bágt
með að trúa því, að frú Pyy hefði
nokkurn tíma orðið neitt „af sjálfri
sér“ óhamingja hennar stafar fyrst
og fremst af því að hún á örðugt
með að horfast í augu við sína eigin
meðalmennsku og sætta sig við eigin
takmarkanir: jafnvel ástleysi sitt á
eiginmanninum getur hún ekki játað
nema ósjálfbjarga í dáleiðsluástandi
'hjá sáltfræðinigi. Þnátt fyrir þessi
beiziku sannindi verður lesanda hiýtt
til frú Pyy, og það er bæði henni
og okkur þó nokkur bót að hún
missir ekki af Syndafallinu, þegar
hún æðir um sem ferðamaður í Vati-
kaninu í bókarlok, þó við lægi, að
hún missti af þessu fræga málverki
sem hún hafði hlakkað svo mjög til
að sjá. Það sakar kannski ekki að
geta þess, að eiginmaður hennar
mdssti ailigenlega af Syndafallinu —
hann komst nefnilega aldrei að því
hvar þau voru stödd, hjónin.
í skáldsögunni Kánlsor er fiallað
um ástarsamband ungrar stúlku úr
sveit og ungs manms úr borg og eru
þannig hvort um sig fulltrúar ger-
ólíks umihverfis. f>au enu a.ndstæðu;r í
fleiri skilningi en einum: umhverfið
lífsvenjur og ólík hefð hefur mótað
skapferli þeirra og filfinningalíf. í
bók Marju-Liisu Vartio helzt per
sónu- og umhverfislýsingin í hendur
— stúlkan er örgeðja og tilfinninga-
næim, uppnuinaleg í öllium orðum sín-
um og gerðum eins og náttúran
sjálf, pilturinn heldur fram kostum
hins vitræna og kerfisbundna, jafn-
vel ástina og tilfinningar á að skil-
greina vitsmunalega. Marja-Liisa Var
tio er • næm á tilfinningasveiflur ungs
fólks á gelgjuskeiði: hún heldur sig
alla tíð í nokkurri f jarlægð frá efn-
inu og lýsir ákafanum og öfgunum
í framkomu og geði með samúð og
kímni. Þetta má í rauninni kalla
þroskasögu beggja aðila: f lokin sýn-
ir höfundir okkur inn í líf þeirra eft-
ir sex ára hjónaband. Þá eru þau
bæði þess megnug að brosa að sjálf-
um sér: mestu öfgarnar í lífsskiln-
ingi þeirra hafa slípazt, og annað
mat lagt á það sem einu sinni þótti
svo örlagaríkt og mikilvægt.
★
Midsommardansen eftir Hannu Sal
ama kom út í Finnlandi árið 1964,
og ári síðar kom hún út hjá Bonniers
í sænskri þýðingu. Fyrir bók þessa
hlaut höfundiuir þriiggja ára fangelsis-
dóm fyrir guðlast í heimalandi sínu
— á kápu segir, að bókin í heild
hafi verið ámælisverð að dómi íhalds
samra afla í þjóðfélaginu, enda þótt
lagabókstafurinn næði aðeins yfir
þann hluta hennar, sem túlka mátti
sem guðlast.
í Midsommardansen lýsir Hannu
Salama Jónsmessuhátíð, sem haldin
er í ,,félagsheiimili" úti á landi — á
Jónsmessu „eiga“ allir að halda út
úr bænum og skemmta sér á sama
hátt og menn „eiga“ að vera heima á
jókim. Sviðið er því þjóðfélagslega
hefðbundið: formið hið sama ár eftir
ár. Inn á þetta svið leiðir höfundur
aragrúa af fólki, sem hittist líkt og
af tilviljun, það leiðir saman hesta
sína og funduir þeirra teiðir tiil átaka
og uppgjörs; ekkert þeirra á sviðið
uimfraira aðra, höfun'durinn. fylgir þeim
aðilanum eftir, sem umsvifin hefur
meiri þá stundina og fleytir þannig
frásögn sinni áfram með hraða og
spenningi. Þótt Salama einbeiti sér
að lýsingu ytri átaka og forðist dýpri
sálfræðilega könnun á athöfnumsögu
fólks síns fáum við gegnum þessi
átök, innsýn í fortíð þess og skiln-
ing á þeim hvötum, er liggja að baki
átakanna. Uppgjörið milli sögufólks
tekur á sig myndir, er við þekkjum
af lýsingum af skemmtunum úti á
íslenzkri landsbyggð — úr Þórsmörk
um Verzlunarmannahelgi til dæmis.
þe.gar þær skeimimtainiir voru upp á
si'tt bezta, Á Jónsmiessuíhátíð Sailamas
enu við'brögð fólks fnumstæð oig ger-
sneydd aliri rórruantík: það veitiir tii-
f.inningiuim sínum og geðbrigðum út-
nás í miskiuininarlauisium slagsimálum,
vasapeladrykkjiusfcap og tiilviljiunar-
kenndum kynmökum úti í náttúrunni.
HátíðLnini lýkiur mieð skelfiiLegu slysi,
sem banar f jöLda manns, er Langfetrða
bifreið og fólfcsbifreið refcaist á.
Salama er hlutlaus sagnamaður og
leggur sjálfur engan dóm á efni sitt
eða athafnir sögufólks. Við fyrstu
sýn kann að virðast sem þetta nú-
tímafólk á finnskri Jónsmessuhátíð
sé siðferðilega blint, en slíkur skiln-
iingur, held ég. að sé sfcammsýnn.
Þetta fólk á í brjósti sér ríka rétt-
lætiskennd, en réttlætis og siðgæðis-
mat þess er annað en hið viður-
kennda oig opinbera; mér viirðist
einnig örla á þeim skilningi, að mat
þess á verðmætum skorti leiðsögn
og fótfestu — það er undir tilvilj-
un komið, hvort höggin verða vind-
högg eða hitta í mark. Atvikinsjálf
hljóta að tala sínu máli um hin af-
stæðu hlutföll, sem hver siðferðileg-
ur dómur hlýtur að vera undirorp-
inn: ég nefni sem dæmi unga mann-
inn, sem gengur af öðrum hálfdauð-
um í ósvikinni reiði vegna þess að
hinn síðarnefndi misþyrmir og drep-
ur önd á svívirðilegan hátt -— mað-
urinn sem guðlastar fer hálfgert í
taugarnar á félögum sínum, ekki
vegna þess sem hann lætur sér um
munn fara, heldur öllu heldur vegna
þess, að hann truflar allar samræð-
ur með fordrukknu rausi sínu. í
heild stafar vonleysi og vonbrigði
þessa fólks kannski fyrst og fremst
af því, að líf þess er í ósamræmi
við gildandi mælikvarða siðgæðis og
réttlætis. í bókarlok á langferðabíl-
stjórinn yfir höfði sér ákæru vegna
misþyrmingar á ungum manni, sem
hliðraði sér hjá að aka slösuðu fólki
af slysstað og í skúkrahús. Þessi
ungi maður reyndist vera sonur lög-
'Uppálialclómatut'
ei^inmannóins
Frú
Elsa
Þórarinsdóttir
segir
trá
HJÓNIN Elsa Þórarinsidófctir og Stefán Gíslason, flugmaður, búa að
Hátúni 7, ásamt fjórum börnum sínum, Þórairni, Gísla, Rósu og Ernu.
Synirnir eru báðir farnir að viitna fyrir sér, eins og sagt er, en dæturn-
ar hjálpa móður sinni við heimilisstörfin.
Elsa húsfreyja kveður steiktan kalkún vera í mestu uppáhaldi hjá
eiginmanninum, en ekki þar fyrir, að uppáhaldsréttir séu margir, bæði
hjá honum og öðru heimilisfólki, því hún hafi lítið af matvendni að
segja.
Hún gefur hér uppskrift af kjötrétti, sem má nefna Amerískan kjöt-
búðing, því að þaðan er uppskriftin upprunnin.
1 kg nautahakk.
1 bolli haframjöl.
1 bolli tómatsósa.
% bolli saxaður laukur.
2 egg.
2 tesk. salt.
%tesk. pipar.
Þetta er allt hrært í hrærivél og síðan sett í eldfast mót. Bakað í ofni
í um það bil 1% klst. Borið fram með kartöflumús og soðnu spaghetti.
Þesisa uppskrift má reikna fyrir 8 rnanns.
í ábæti kýs Stefán helzt að fá einhverja köku og bezt þykir honum
Möndluterta.
4 egg.
100 g sykur.
100 g súkkulaði.
100 g möndlur.
A milli: 2 bananar, 1 peli
rjómi, jarðaberjasulta.
Möndlur og súkkulaöi er hakkað í hakkavél eða möndlukvörn, eggin
og sykurinn þeytt, möndlum og súkkulaði blandað saman við og bakað
síðan í tveimur botnum. Jarðaberjasultan, bananasneiðar og þeytftirr
rjómi látið á milli.
reglustjórans á staðnum. Það er því
óhjákvæmilegt, að komi til ákæru
segir í bókinni. Bókinni lýkur áður
en til þessa uppgjörs kemur — þeirri
spurningu er ósvarað, hvort sigrar
hin „opinbera" réttlætiskennd með
löggilt réttarhöld að vopni eða upp-
runaleg réttlætiskennd bílstjórans,
sem hann fær aðeins veitt útrás með
ofbeldi.
RABB
Framh. af bls. 16.
skemmtunum unglinga lýtur. Þess
ættu menn að minnast, að ungling-
ar sœkjast öðrum fremur eftir fé-
lagsskap og skemmtunum. Séu þeim
öll hús lokuð hér í borginni, sleppa
þeir fram af sér beizlinu í Þórs-
mörk eða Húsafellsskógi. Ég hef
séð hundruð þessara unglinga fylla
félagsheimilin austvj’ í sveitum yfir
sumartimann; oft eru þeir peðfull-
ir, stúlkur jafnt sem strákar og
setja óœskilegan drabbarabrag á
þessi glœsilegu hús, þar sem vín-
neizla er bönnuð. Klæðnaður þess-
ara unglinga er einnig í allmiklu
ósamrœmi við þann menningar-
brag, sem íbúar sveitanna reyna að
halda þar uppi og ætti aldrei að
hleypa fólki inn í vel búin félags-
heimili í misjafnlega útlítandi
gallabuxum og peysum. Að vísu
mun vín oft vera tekið af ungling-
um við þessi tœkifæri, en þá fer
drykkjan fram í bílunum og við
það er ekki hægt að ráða. Engum
finnst drukkinn unglingur úr
Reykjavík œskilegur gestur, en
það er erfitt að standa í stöðugum
sundurdrætti líkt og í réttum og
þegar öllu er á botninn hvolft,
borga þessir unglingar sinn að-
gangseyri og húsin eru mjög pen-
ingaþurfi. Forráðamenn œskulýðs-
mála hefðu gott af að sjá þetta með
eigin augum; það leynir sér ekki,
að þarna er alvarlegt vandamál,
sem enn hefur aðeins verið tekið
vettlingatökum.
Gísli Sigurðsson.
11. ágúst.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15