Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1968, Qupperneq 1

Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1968, Qupperneq 1
OG FLÖKKUMUNKANA FIMM grísku-ortódox munkana á Suður-ítal- íu að rómverskum trúarháttu og þá beitt allt annað en vinsamlegum for- tölum, sem oft gátu leitt til morða og líkamlegs ofbeldis, taka mjög fáir saign- fræðingar tillit til ■ þessarar staðreynd- ar. Engu að síður eru það þessi mögn- uðu átök varðandi trúardeiluna milli katólskra og ortódoxa, sem gefa einu skýringuna á því, að nokkrir ortódox- munkar frá þessu svæði skuli hafa kom- ið til Islands, ekki einu sinni gerðir út sem trúboðar, heldur sem landhlaupar- ar á flótta undan valdi, sem þeir voru hvergi óhultir fyrir. Með það í huga, að skurðmyndin frá Flatatungu eigi rætur að rekja til þess- ara grísku einsetumunka á Suður-ítal- íu, þá vitum við líka, að þeim var í fyrstunni vísað burt frá Byaans vegna myndgleði þeirra, og þeir áttu nú um það tvennt að velja að ganga róm- versku kirkjunni á hönd eða hverfa úr landi. Ástæðan til þess, að katólskir á- liti sig nægilega öfluga til að láta til skarar skríða gegn ortódoxum, var sú staðreynd, að öll Vestur-Evrópa varð kirkjuleg eining, þegar Knútur mikli geiklk 'katóiskum ó hönid, Iþar sem ekki var lengur rúm handa byzönskum. Þessi eining varaði nákvæmlega til þess dags, er byzanska ríkið féll fyrir Tyrkjum. Fáum árum síðar brutust út styrjaldir siðaskiptanna og ollu því, að Vestur- Evrópa skiptist aftur í tvö um- ráðasvæði. Á hinn bóginn er óhætt að fullyrða, að samheldni hinna grísk rómverzku kirkna stafaði af sameiginlegri and- stöðu þeirra gegn germönsku kristin- dómsstefnunni, Aríastefnunni, sem hafði verið ráðandi í Vestur-Evrópu í mörg hundruð ár. Fyrst hafði katólska kirkj- an myndað samband við frönsku aría- stefnuna, því næst vestgotneska ríkið á Spáni, og loks fékk hún Langbarðana á ítalíu til að láta af hinni arísku and- stöðu gegn katólska skipulaginu. Þegar aríastefnan hjaðnaði svo gjör- samlega á 8. öldinni, var það vegna til- komu nýrra trúarbragða, múhameðstrú- arinnar, sem skyndilega hafði færzt í aukana og tileinkað sér svo margar ar- ískar skoðanir, að araístefnan hafði misst andlitið, ef svo mætti til orða komast. Mismunurinn á vissum grund- vallarkenningum germönsku aríastefn- unnar og múhameðstrúarinnar var þó of mikill til þess, að hinar germönsku þjóðir gætu gengið múhameðstrúnni á hönd. Byzans og Róm voru í bandalagi, á meðan þau áttu sameiginlegan óvin í ar- íastefnunni. Þegar hún var úr sögunni, fór bandalag þeirra út um þúfur. Róm og Norðurlönd stóðu saman, á meðan Byzans var sameiginlegur óvinur þeirra. Þegar Byzans féll í vald Tyrkj- unum, eftir að herafli hennar h afði tvístrazt í hinni svokölluðu krossferð, sem orsakaði fall hennar, var úti friður inn milli Rómar og Norðurlanda, og Gustav Adolf batt endi á miðaldir. Það virðist ríkjandi þjóðtrú, að það sé óhugnanleigt lögmál, að engir tveir geti staðið saman án þess að þeir séu fylli- lega sannfærðir um, að þeir eigi sam- eiginlegan óvin, sem þeim sé lífsnauð syn að sigrast á, hvort sem þessi óvin- ur er raunverulegur eða ímyndaður. Hér komumst við að kaldhæðnislegri niðurstöðu: Ef maður álítur ein- hvern óvin sinn, eða hefir þörf fyrir, að hann sé það, og kemur því fram við hann sem fjandmann, þá kemst sá ekki hjá því, fyrr eða seinna, að láta afmá Eftir Asger Jorn — Þýð.: Cuðm. Arnfinnsson I Þjóðminjasafninu í Reykjavík eru nokkrar myndskornar fjalir frá Bjarnastaðahlíð, en upphaflega hafa þær skreytt stóran veggflöit í stofu þeiirri, sem sagan segir, að hafi verið stærst stofa á íslandi, og heitir þar í Flaita- tunigu í Skagafirði. En stolfu þeissi hafi byggt hinn sögufrægi smiður Þórður hreða. Myndskreytingar í Hringaríkis- stíl sýna, að stotfan hlýtur að vera fró 11. öld, og myndin, sem er jafngömul, er vegna stærðar sinnar einstakt fyrir- brigði í norrænni list frá þessum tíma. Sama máli gegnir um stíl hennar og efni. (Myndin er 5,2 m á lengd og 2,3 m á hæð.) Selma Jónsdóttir listfræðimgur hefir af mikilli skarpskyggni fellt svo vel saman þessar myndleifar, sem af tilviljun hafa varðveitzt, að hún hefir getað sýnt fram á, að um er að ræða myndskurð, sem sýnir dómsdaginn, og rétta fyrirmynd- in eru myndir af dómsdegi, sem á þeim tíma voru gerðar af listamönnum í grísk- ortódox nýlemdu á Suður-Italíu, sem var í sambandi við Benediktsmunkaklaustr- tið Monte Cassino, og að myndin á ekki rætur að rekja beint til klaustursins, heldur til grísk-ortódox Basilíumunk- anna og einsetumannanma í smáklaustr- um fyrir sunnan þetta umráðasvæði. Þessi samanburður er svo sannfærandi, að mér veitist örðugt að gera nokkrar athugasemdir varðandi þessa niður- stöðu. Vandamálið hefstf, þegar skýra skal, hvernig fyrirmynd af þessu tæi hefir borizt til fslands, og h vermig á því stendur, að íslenzkur listamaður sker eftir henni mynd í trévegg. Selma Jón.adóttir láítur, að um tvær skýringar isé að ræða. Önnur er sú, að myndin sé gerð eftir mynd úr bók, sem borizt hafi til íslands, hin er sú, að munkur frá þessu umráðasvæði hafi komið til fslands og látið gera mynd- ina. Hún velur síðari lausnina, sem ég ólít einnig, að sé rétt. Sú kenming, að íslenzkur bóndi prýði híbýli sín þess- ari risastóru mynd, gerðri eftir lýsingu í handriti, sem af tilviljun hafi borizt honum, án þess að efni hennar og boð- skapur hafi knúið hanin til þess, er í listfræðilegum og sálfræðilegum skiln- ingi útilokað. Þar við bætist önniur á- stæða, sem ég ætla að tilgreina til stuðnings kenningunni um beina íhlut- un þessara munka á staðnum. í kringum árið 700 var Suður-Ítalía nærri því alveg latnesk, og gamla ný- lendan gríska mjög á fallanda fæti. Þá gerðist sá aitburður, sem olli gjörbreyt- ingu. Á meðal margra annarra við- burða í listasögunni var hér um að ræða einn stærsta viðburð í evrópskri listasögu á miðöldum. Byzanska listþró- unin, sem átti rætur að rekja til munk- anna, hafði fram að þessu verið ríkj- andi í Evrópu. En byzanska myndgleð- in hafði smám saman aukizt svo mjög, að hún fór í taugarnar á hinum verald- legu valdhöfum, svo að keisarinn fyrir skipaði, að allar myndirnar skyldu eyðilagðar og listamennirnir flæmdir brott úr hinu byzanska ríki. Þessi austurlenzka byltingarstefna hafði feikna mikil áhrif og átti seinna eftir að mildast, en það markverða, sem gerðist, var, að hinium brottflæmdu iðkendum skreytilistar var leyfit að flytjast til þessarar yfirgefnu grísku nýlsndiu á Suður-ftal'íu, Iþar sem róm- verskir tóku þeim fegins hugar, þetta varð upphafið að nýlatneskri listþróun, framlag, sem latnesk listmenning átti eftir að njóta góðs af, þegar rómverska kirkjan sleit öll tengsl við grísku-ontó- dox kirkjuna. Þrátt fyrir þá sögulegu staðreynd, að benediktsmunkarnir hafi reynit að semja ■ " 'í? ' / : ■. v " ; ■; 'ýx:ý; ■ ' ■- -.- - . V - - ■--■■ ■ "• ■■

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.