Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1968, Qupperneq 1
OG FLÖKKUMUNKANA FIMM
grísku-ortódox munkana á Suður-ítal-
íu að rómverskum trúarháttu og þá
beitt allt annað en vinsamlegum for-
tölum, sem oft gátu leitt til morða og
líkamlegs ofbeldis, taka mjög fáir saign-
fræðingar tillit til ■ þessarar staðreynd-
ar. Engu að síður eru það þessi mögn-
uðu átök varðandi trúardeiluna milli
katólskra og ortódoxa, sem gefa einu
skýringuna á því, að nokkrir ortódox-
munkar frá þessu svæði skuli hafa kom-
ið til Islands, ekki einu sinni gerðir út
sem trúboðar, heldur sem landhlaupar-
ar á flótta undan valdi, sem þeir voru
hvergi óhultir fyrir.
Með það í huga, að skurðmyndin frá
Flatatungu eigi rætur að rekja til þess-
ara grísku einsetumunka á Suður-ítal-
íu, þá vitum við líka, að þeim var í
fyrstunni vísað burt frá Byaans vegna
myndgleði þeirra, og þeir áttu nú um
það tvennt að velja að ganga róm-
versku kirkjunni á hönd eða hverfa úr
landi. Ástæðan til þess, að katólskir á-
liti sig nægilega öfluga til að láta til
skarar skríða gegn ortódoxum, var sú
staðreynd, að öll Vestur-Evrópa varð
kirkjuleg eining, þegar Knútur mikli
geiklk 'katóiskum ó hönid, Iþar sem ekki
var lengur rúm handa byzönskum. Þessi
eining varaði nákvæmlega til þess dags,
er byzanska ríkið féll fyrir Tyrkjum.
Fáum árum síðar brutust út styrjaldir
siðaskiptanna og ollu því, að Vestur-
Evrópa skiptist aftur í tvö um-
ráðasvæði.
Á hinn bóginn er óhætt að fullyrða,
að samheldni hinna grísk rómverzku
kirkna stafaði af sameiginlegri and-
stöðu þeirra gegn germönsku kristin-
dómsstefnunni, Aríastefnunni, sem hafði
verið ráðandi í Vestur-Evrópu í mörg
hundruð ár. Fyrst hafði katólska kirkj-
an myndað samband við frönsku aría-
stefnuna, því næst vestgotneska ríkið á
Spáni, og loks fékk hún Langbarðana
á ítalíu til að láta af hinni arísku and-
stöðu gegn katólska skipulaginu.
Þegar aríastefnan hjaðnaði svo gjör-
samlega á 8. öldinni, var það vegna til-
komu nýrra trúarbragða, múhameðstrú-
arinnar, sem skyndilega hafði færzt í
aukana og tileinkað sér svo margar ar-
ískar skoðanir, að araístefnan hafði
misst andlitið, ef svo mætti til orða
komast. Mismunurinn á vissum grund-
vallarkenningum germönsku aríastefn-
unnar og múhameðstrúarinnar var þó
of mikill til þess, að hinar germönsku
þjóðir gætu gengið múhameðstrúnni á
hönd.
Byzans og Róm voru í bandalagi, á
meðan þau áttu sameiginlegan óvin í ar-
íastefnunni. Þegar hún var úr sögunni,
fór bandalag þeirra út um þúfur. Róm
og Norðurlönd stóðu saman, á meðan
Byzans var sameiginlegur óvinur
þeirra. Þegar Byzans féll í vald Tyrkj-
unum, eftir að herafli hennar h afði
tvístrazt í hinni svokölluðu krossferð,
sem orsakaði fall hennar, var úti friður
inn milli Rómar og Norðurlanda, og
Gustav Adolf batt endi á miðaldir. Það
virðist ríkjandi þjóðtrú, að það sé
óhugnanleigt lögmál, að engir tveir geti
staðið saman án þess að þeir séu fylli-
lega sannfærðir um, að þeir eigi sam-
eiginlegan óvin, sem þeim sé lífsnauð
syn að sigrast á, hvort sem þessi óvin-
ur er raunverulegur eða ímyndaður.
Hér komumst við að kaldhæðnislegri
niðurstöðu: Ef maður álítur ein-
hvern óvin sinn, eða hefir þörf fyrir,
að hann sé það, og kemur því fram við
hann sem fjandmann, þá kemst sá ekki
hjá því, fyrr eða seinna, að láta afmá
Eftir Asger Jorn — Þýð.: Cuðm. Arnfinnsson
I Þjóðminjasafninu í Reykjavík
eru nokkrar myndskornar fjalir frá
Bjarnastaðahlíð, en upphaflega hafa þær
skreytt stóran veggflöit í stofu þeiirri,
sem sagan segir, að hafi verið stærst
stofa á íslandi, og heitir þar í Flaita-
tunigu í Skagafirði. En stolfu þeissi hafi
byggt hinn sögufrægi smiður Þórður
hreða. Myndskreytingar í Hringaríkis-
stíl sýna, að stotfan hlýtur að vera fró
11. öld, og myndin, sem er jafngömul, er
vegna stærðar sinnar einstakt fyrir-
brigði í norrænni list frá þessum tíma.
Sama máli gegnir um stíl hennar og efni.
(Myndin er 5,2 m á lengd og 2,3 m á
hæð.)
Selma Jónsdóttir listfræðimgur hefir af
mikilli skarpskyggni fellt svo vel saman
þessar myndleifar, sem af tilviljun hafa
varðveitzt, að hún hefir getað sýnt fram
á, að um er að ræða myndskurð, sem
sýnir dómsdaginn, og rétta fyrirmynd-
in eru myndir af dómsdegi, sem á þeim
tíma voru gerðar af listamönnum í grísk-
ortódox nýlemdu á Suður-Italíu, sem var
í sambandi við Benediktsmunkaklaustr-
tið Monte Cassino, og að myndin á ekki
rætur að rekja beint til klaustursins,
heldur til grísk-ortódox Basilíumunk-
anna og einsetumannanma í smáklaustr-
um fyrir sunnan þetta umráðasvæði.
Þessi samanburður er svo sannfærandi,
að mér veitist örðugt að gera nokkrar
athugasemdir varðandi þessa niður-
stöðu.
Vandamálið hefstf, þegar skýra skal,
hvernig fyrirmynd af þessu tæi hefir
borizt til fslands, og h vermig á því
stendur, að íslenzkur listamaður sker
eftir henni mynd í trévegg.
Selma Jón.adóttir láítur, að um tvær
skýringar isé að ræða. Önnur er sú, að
myndin sé gerð eftir mynd úr bók, sem
borizt hafi til íslands, hin er sú, að
munkur frá þessu umráðasvæði hafi
komið til fslands og látið gera mynd-
ina. Hún velur síðari lausnina, sem ég
ólít einnig, að sé rétt. Sú kenming, að
íslenzkur bóndi prýði híbýli sín þess-
ari risastóru mynd, gerðri eftir lýsingu
í handriti, sem af tilviljun hafi borizt
honum, án þess að efni hennar og boð-
skapur hafi knúið hanin til þess, er í
listfræðilegum og sálfræðilegum skiln-
ingi útilokað. Þar við bætist önniur á-
stæða, sem ég ætla að tilgreina til
stuðnings kenningunni um beina íhlut-
un þessara munka á staðnum.
í kringum árið 700 var Suður-Ítalía
nærri því alveg latnesk, og gamla ný-
lendan gríska mjög á fallanda fæti. Þá
gerðist sá aitburður, sem olli gjörbreyt-
ingu. Á meðal margra annarra við-
burða í listasögunni var hér um að
ræða einn stærsta viðburð í evrópskri
listasögu á miðöldum. Byzanska listþró-
unin, sem átti rætur að rekja til munk-
anna, hafði fram að þessu verið ríkj-
andi í Evrópu. En byzanska myndgleð-
in hafði smám saman aukizt svo mjög,
að hún fór í taugarnar á hinum verald-
legu valdhöfum, svo að keisarinn fyrir
skipaði, að allar myndirnar skyldu
eyðilagðar og listamennirnir flæmdir
brott úr hinu byzanska ríki.
Þessi austurlenzka byltingarstefna
hafði feikna mikil áhrif og átti seinna
eftir að mildast, en það markverða,
sem gerðist, var, að hinium brottflæmdu
iðkendum skreytilistar var leyfit að
flytjast til þessarar yfirgefnu grísku
nýlsndiu á Suður-ftal'íu, Iþar sem róm-
verskir tóku þeim fegins hugar, þetta
varð upphafið að nýlatneskri listþróun,
framlag, sem latnesk listmenning átti
eftir að njóta góðs af, þegar rómverska
kirkjan sleit öll tengsl við grísku-ontó-
dox kirkjuna.
Þrátt fyrir þá sögulegu staðreynd, að
benediktsmunkarnir hafi reynit að semja
■
" 'í?
' / : ■.
v " ; ■; 'ýx:ý;
■ '
■- -.- -
. V -
- ■--■■ ■ "• ■■