Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1968, Blaðsíða 5

blíðu mína, en ég skal láta þig-
ganga fyrir, þó með’ því skil-
yrði — að ég hljóti sömu umb-
un.“
„Ég skil þig ekki, hvað
áttu við?“
„Ég skal útskýra þetta betur.
Lít ég eins vel út og hjákon-
ur þínar?“
„Þúsund sinnum betur.“
„Betur en sú fallegasta?“
„Já, þúsund sinnum."
„Hvað kostaði hún þig í þrjá
mánuði?"
„Nú, — hvað í ósköpunum
meinarðu?“
„Ég á bara við það hve miklu
þú hafir eytt á dýrustu hjá-
konuna þína í skartgripi, farar-
tæki, kvöldverði o.s.frv. á þrem
mánuðum?"
„Hvernig á ég að Vita það?“
„Þú ættir að vita það. Eigum
við að segja svona fimm þúsund
frönkum á mánuði — ætli það
láti ekki nærri?“
„Jú, — ætli það ekki.“
„Jæja, góði minn, láttu mig
fá fimm þúsund franka og ég
skal vera þin í mánuð, frá
kvöldinu í kvöld að telja.“
„Margrét, ertu orðin brjál-
uð?“
„Nei, það er ég ekki, en þú
ræður hvað þú gerir. Góða
nótt!“
Greifafrúin gekk inn í svefn-
herbergið sitt. Daufa ilmvatns-
angan lagði um allt herbergið.
Greifinn birtist í dyragættinni:
„Ó, en sá ilmur!“
„Finnst þér hann góður? Ég
nota alltaf Peu d’Espagne, ég
nota aldrei annað ilmvatn."
„Einmitt það? Ég hef bara
ekki veitt því athygli — það or
yndislegt."
„Það getur verið, en vertu
nú svo vænn að fara, ég ætla
að fara í rúmið.“
„Margrét!“
„Viltu gera svo vel að fara?“
Greifinn kom inn í herberg-
ið og settist á stól. Greifafrú-
in sagði þá: „Svo þú ætlar
ekki að fara? Jæja þá.“
Hún klæddi sig rólega úr að
ofanverðu og komu þá í Ijós
hvítir handleggir og háls, síð-
an fór hún að losa um hárið.
Greifinn gekk feti nær lienni.
Þá segir greifafrúin: „Komdu
ekki nálægt mér, annars verð ég
öskureið, heyrirðu það?“
Hann greip hana í fangið og
reyndi að kyssa liana. Hún
þreif þá vatnsglas, sem stóð á
snyrtiborðinu, en í því var vatn
blandað ilmvatni, og skvetti því
framan í hann.
Hann varð fokvondur, gekk
fáein skref aftur á bak og
hreytti svo út úr sér:
„Bjáni geturðu verið!“
„Getur verrið, — en þú þekk-
ir mína skilmála — fimm þús-
und franka!“
„Fjarstæða!“
„Nú, hvers vegna?“
„Hvers vegna? Vegna þess
að — hver hefur nokkurn tíma
heyrt það að maður BORGI eig
inkonu sinni!“
„Æ! — hvað þú getur verið
hræðilega dónalegwr!"
„Látum svo vera, en ég endur-
tek, að það er hreinasta fjar-
stæða að borga sinni eigin-
konu! Algjört brjálæði!"
„Er ekki miklu verra að borga
einhveriri daðurdrósinni? Þáð
væri heimska, þegar eiginkon-
an er heima.“
„Það kann að vera, en míg
langar ekki að verða að at-
lilægi.“
Greifafrúin settist á rúmið og
fór úr sokkunum, og komu þá í
ljós berir fagrir fótleggirnir.
Greifinn gekk örlítið nær og
sagði blíðlega:
„Undarlegt uppátæki í þér,
Margrét!"
„Hvaða uppátæki?"
„Að biðja mig um fimm þús-
und franka.“
„Undarlegt? Hvað finnst þér
undarlegt við það? Erum við
ekki bláókunnugar manneskjur?
Þú segist elska mig, gott og
vel. Þú getur ekki kvænst mér,
þar eð ég er eiginkona þín nú
þegar, svo að þú kaupir mig.
Almáttugur! Hefurðu aldrei
keypt aðrar konur? Er ekki
betra að láta mig fá þessa pen-
’inga heldur en einliverja dað-
urdrósina og láta hana sóa
þeim? Sjáðu nú til, viður-
kenndu bara að þetta sé ný að-
ferð í launagreiðslum, hvernig
maður eigi í raun og sannleika
að fara að því að borga eigin-
konu sinni. Skynsamur maður
eins og þú ætti að sjá hvað
þetta er skemmtilegt. Þar að
auki þykir manni aldrei virki-
lega varið í nokkum skapaðan
hlut nema að hann kosti of-
fjár. Það myndi beina hjúskap-
ar-ást okkar í nýjan farveg
samanborið við — framhjáhald
þitt. Hef ég ekki á réttu að
standa?“
Hún gengur að bjöllunni.
,,Jæja, herra minn, ef þú
ferð ekki núna þá hringi ég á
þjónustustúlkuna.“
Greifinn stendur ráðþrota,
súr á svipinn, en tekur þá
skyndilega handfylli af peninga
seðlum upp úr vasa sinum og
segir um leið og hann fleygir
þe'im í konuna sína:
„Hérna eru sex þúsund, ódó-
ið þitt, en mundu — “
Greifafrúin týnir seðlana
upp, telur þá og segir:
„Hvað?“
„Að þetta má ekki verða á-
vani.“
Hún fór að skellihlæja og
sagði við hann:
„Fimm þúsund franka á mán-
uði, annars sendi ég þig aftur
til léikkvennanna þinna, og ef
þú verður ánægður með mig —
þá ætla ég að setja upp —
meira.“ Halldór Dungal þýddi.
FLAT ARTUNGA
Framhald af blis. 2
unu:m þótti með réttu vera nýstárleg, en
sem hefir þrátt fyrir allt, eftir að hún
var tekin upp við byggingu steinhúsa
orðið hápunkturinn í evrópskri bygg-
iinigarlist. Enda þótt gotneski stíllinn
komi fyrst opinberlega fram í St. Denis,
hefir hann átt sér langa og ókunna for-
sögu, þaðan sem hann hefir þegið nafn
si+t. En þó að það hafi eklki verið valið
í viðunkieniningarsíkyni, hefur ruatfnið þó
sína nákvæimu moi'kingu.
Það var fyrst, eftir að Vilhjálmur sigur
sæli lagði undir sig England, að hinum
heimi og þær, heldur hafði þróun þeirra
í menningarefnum orðið fyrir suðrænum
áhrifum í æ ríkara mæli. Þetta er ástæð-
an til þess, að sambandið við Normandí
verður eðlilegra en við Þýzkaland.
Þó að sérstök ástæða sé til að leita
á vit Normannanna við lausn þessa við-
fanigsefnis, ber að hafa í huga, að þróun
þess, sem menn kalla normannska og síð
ar gotneska list, hefir einnig vafalaust
átt sér aflvekjandi uppsprettu í þeim
listrænum verkum, sem hinir grísku-ortó
doxar skópu á Suður-ítalíu. Gotneskan
hefst opinberlega fimmtíu árum síðar
með byggingu Sugars í St. Denis, en
hafði þó átt sér allnokkurn aðdraganda,
og það skemmtilega við skurðmyndina í
Flatatungu er einmitt, að hún er gerð
af íslenzkum listamanni, enda þótt fyrir
myndin sé býzönsk.
f Róm og niógrenni finnast emgar leif-
ar gotnesku frá neinum tímum. Þeir
höfðu óbeit á þessari list, og nafnið
Gotneska var í rauninni skammaryrði,
sem rómversku húmanistarnir fundu upp
til að tákna með eitthvað merkingar-
laust og fáránlegt. Nafngiftin er ennþá
notuð í þessari merkingu í bókmennta'-
legum og alþýðlegum skilningi, enda
þótt þá sé tíðast átt við „Austgotnesku".
Á meðal Norðurlandamanna hafa auk
nefni af gamansömum toga löngum ver-
ið höfð í hávegum. En það er enginn
vegsauki hinum andríku ítölsku húman
istum að ímynda sér, að þeir hafi ekki
haft ótvíræða rökræna ástæðu til að
kalla gotneskuna gotnesku, að þeir settu
gotnesku miðaldanna ekki í samband
við ákveðnar niðurstöður og aðferðir,
sem þeir höfðu þegar kynnt sér og feng
ið andúð á hjá vestgotum undir stjórn
Þeódóriks og eftirmanna hans. í hverju
þær aðfexðir voru fólgnar er spurninig,
sem varðar ekki þetta efni. Við viljum
aðeins fullyrða, að það var ekki hin
rómverska, heldur hin normannsk-gotn
eska listþróun efld hugmyndum frá
hnignunarskeiði Byzans, sem að lokum
átti eftir að einkenna listþróunina í Ev-
rópu.
Það, sem ég hef skrifað, styður ekki
aðeins tilgátu Selmu Jónsdóttur, heldur
fellir öll atriði í heildarmynd. En er
slík mynd e kki tóm f jarstæða, bók-
menntalegur skáldskapur. Geta menn
yfirleitt nokkuð vitað um uppruna og
tilurð þessara mynda, svo að samhengi
sé í? Ég vil svara spurningunmi með
því að vísa til skipunar fjalanna í
mynd, þar sem bróðurpartinn vantar
ennþá. Enginn getur nokkru sinni full-
komlega sannað, hvað hafi verið skorið
á fjalirnar, sem óifundnar enu, og ekkert
finnst, sem getur endanlega ókvarðað,
hvernig þessum fjölum hefir verið skip-
að saman innbyrðis. En þekki menn sam
hengið, getur hugarflugið fyllt upp í
eyðurnar. Það er þetta verk, sem segja
má, að sé listfræðilegt og alveg óvisinda
legt, sem ég hef reynt að þoka áleiðis
og læt öðrum eftir að dæma um árangur
inn af því. En samhengið í sögunni fæst
því aðeins, að hugmyndaaflsins njóti
við. í sjálfu sér verða einstakar söguleg
ar minjar einungis aska og ósamkynja
og merkingarlaus sprek.
KVIKMYNDAGERÐ
Framhald af bls. 3
tímans eftir, — að þegar sovézk kvik-
myndagerð var orðin fullþroska og þess
megnug að gegna hlutverki sínu, þ.e.a.s.
að ná til rússnesku þjóðarinnar með
fræðslu og áróðri, þé var hun færð
í nákvæmlega sama horf og kvikmynda-
framleiðslan í Hollywood og annarsstað
ar á Ve'sturlöndum. Til þess að hægt
sé að bagnast á kvikmyndum, verða þær
að höfða til sem allra stærsta áhorf-
endahóps, og til þess að vera áhrifa-
mikið tæki i höndum ríkisstjórnar, verð
ur að vera hægt að breyta kvikmynd-
um þannig, að fjöldinn geti tileinkað
sér þær. En þótt amerískir kvikmynda-
leikstjórar gætu látið það koma fyrir
sig að skjátlast, án þess að þeir væru
þegar í stað brottrækir út iðnaðinum,
áttu sovézkir leikstjórar engu slíku
frjálslyndi yfirboðama sinna að faigna.
Jafnvel annar eins afburðalistamaður og
Eisenstein lenti í ónáð hjá kommúnista
flokknum og var neyddur til að leggja
algerlega á hilluna kvikmyndir, sem ekki
voru í einu og öllu í anda hugmynda-
fræðikenninga augnabliksins. Eftir að
Stalin hafði persónulega bannað mynd
Kuleshovs, „Hughreystarinn mikli“(1933)
var hann einangraður við að kenna
kvikmyndagerðamönnum næsta áratug-
ar. Dziga Vertov og Esther Shub voru
ákærðir fyrir „formalisma“, lækkuð í
metorði og látin fara að klippa annara
myndir. Það er því ekki að furða þótt
flestir leikstjórar tækju af varfærni þá
stefnu að velja sér tiltölulega „hættu-
lauis“ viðifanigsefni svo sem frekiari sög-
ur frá byltingunni 1917, lofgerðir um
Lenin og Stalin, og litla drengi aðskoða
dráttavélar.
Bftir síðari heimsstyrjöldina, er á-
hrifasvið Rússlands teygði sig yfir A-.
Þýzkaland, Pólland, Tékkóslóvákíu, Ung
verjaland, Rúmeníu og Búlgaríu, var
kvikmyndaiðnaður þessara landa endur
skipulagður á sama hátt og þjóðnýttur.
Og árangurinn varð svipaður. Það er
ekki fyrr en á allra siðustu árum, að
kvikmyndaframleiðendum hefur tekizt
að slíta sig frá hiniu „hættula.uisa“ efnis-
vali, stöðluðum söguþræði um hörmung-
ar þýzku einangrunarbúðanna og hreysti
verk andspyrnuhreyfinganna gegn naz- ,
istum í stríðinu. Meira að segja Jan
Kadár, annar lsikstjóri kvikmyndarinn-
air „Verzliuin við Aðalstræ.ti“ heifiur lýsit
því yfir opinberlega, að þótt mynd hans
hafi fengið frábærar viðtökur á Vest-
urlöndum hafi hún sætt harðri gagn- ,
rýni í hans eigin landi fyrir það að
sýna nazista og tékkneska kvislinga,
sem ekki væru 100 prs. þorparar.
1. september 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5