Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1968, Blaðsíða 7

Hugsandi maður spyr þann
nýfædda: „Hvaðan kemur þú?“
Allt, sem hann veit er það, að
sú nýfæddi grætur, og sá í and-
arslitrunum titrar.
Annað spakmæli segir: Al-
einn kemur maður til lífsins;
aleinn fer maður í dauðann;
aleinn tekur maður endurgjald
fyrir gott og illt.
Þegar vér hugsum til bernsku
ára vorra og rifjum upp þær
minningar, sem frá þeim lifa í
huga vorum, finnum vér flest,
að fyrsta aldursárið er oss gjör-
samlega hulið. Því síður veit
nokkur maður af eigin reynslu
um það æviskeið, er hann þrosk
aðist í móðurlífi, og enginn
maður hefur heldur átt neina
endurminningu um sína eigin
fæðingu.
Allt þetta tímabil er oss því
jafn minningarsnautt, eins og
sú tilvera, sem sumir trúa, að
vér höfum áður lifað. Það er
venjulega fyrst frá öðru aldurs-
eru, sem stöku minningar taka
að stíga fram úr djúpi óminn-
isins. Og eftir því sem lengra
líður, verða þær fleiri og skír-
ari, unz þær verða að samfellri
sögu, minningasögu æskuáranna
í hugskoti og hins fulltíða
manns.
Sjónarmið barnsins og ungl-
ingsins beinast fyrst og fremst
fram á við. Fortíð þeirra er
stutt. Hún er þeim oft óljós
og þokukennd og hún er að
þeirra dómi oft harla fátækleg
í samanburði við það, sem þau
vænta sér af framtíðinni. Má
segja að það sé óhamingja vor
mannanna barna, að geta sjald-
an viðurkennt æskuárin sem
mesta hamingjutímabil ævinn-
ar, fyrr en þau eru liðin. Það er
eins og ekkert verði af oss full-
metið fyrr en sumanburðurinn
við annað Iakara er fenginn.
Einn af spekingum fyrri tíma
hefur sagt: — Aðeins guð og
englamir geta verið áhorfendur
í leikhúsi lifsins. Vér mennirn-
ir höfum hver sínu hlutverki að
gegna í leiknum.
Já, víst er það satt, til þess
erum vér áreiðanlega í heiminn
komnir, að vér leikum vort
hlutverk og sinnum því.
En þó er það víst, að hinn
fullþroskaði maður, hinn starf-
andi þegn þjóðfélagsins, stend-
ur á þeim sjónarhóli ævinnar,
sem víðast sér af til allra átta.
Ilann getur horft um öxl til
sólbjartra æskuára og oft getur
liann þá metið þau að verðleik-
um. Hann getur minnst þeirrar
reynslu, sem liann hefur hlotið
á liðinni ævi sinni, og hann
hefur enn tækifæri til þess að
færa sér hana í nyt á margvís-
legan hátt. Hann horfir einnig
til framtíðarinnar og væntir sér
af henni nýrra sigra í lífsbar-
áttunni.
Hann lætur sér heldur ekki
vaxa í augum erfiðleika ellinn-
ar, því að sjálfur er hann herra
og húsbóndi athafna sinna og
lífsþurfta, og það jafnvel að
talsverðu leyti, þótt hann vinni
í þjónustu annarra, Hann finn-
ur mátt sinn og megin, ekki
einungis í í því að bera uppi
sina eigin afkomu, heldur og
hinna, sem ekki geta það sjálfir,
svo sem barna, sjúklinga og
gamalmenna.
Allar, sem til vits og ára eru
komnir, þekkja hversu hvítvoð-
ungurinn í vöggunni er hjálpar-
þurfi og gjörsamlega ósjálf-
bjarga. Alít sitt ráð, líf sitt og
tilveru á hann undir ástríkum,
fóstrandi höndum foreldra
sinna, eða annarra, sem tekið
liafa liann að sér.
Eög mæla svo fyrir, að for-
eldrar skuli sjá fyrir börnum
sínum til sextán ára aldurs.
Sem betur fer er flestum þessi
skylda ljúf og sjálfsögð og inna
hana því af höndum sem bezt
þeir kunna, ekki vegna skyld-
unnar sjálfrar, heldur tíðast af
móðurlegum og föðurlegum
kærleika til afkvæmisins. Það
er mikill vandi að lifa sig inn
í þeirra veröld. Nú orðið vita
þó allir, að það er frumskilyrði
fyrir því, að unnt sé að ala barn
upp, án þess að það bíði tjón
á sálu sinni.
Vér vitum, að vandasamasta
hlutverk vort í lífinu er að ala
upp börn vor, en af fúsum vilja
reynum vér flest að leysa þann
vanda, og um skyldu vora til
þess efast enginn.
Einnig af þjóðfélagsins hálfu
er margt gott og gagnlegt gert
fyrir æskuna í landinu, og þó
ekki um of, heldur er það miklu
fremur aldrei nógu mikið, eða
nógu vel il þess vandaö. For-
ystumenn þjóðfélagsins vita, að
með því að mennta æskuna sem
bezt bæði í andlegum og verk-
legum efnum, styrkja þeir þjóð-
arstofninn, tryggja afkomuna
og efla hamingju þeirra, sem
við taka af þeim, sem eldri eru.
Hálærðir menn í stálvísindum og
uppeldisfræði hafa varið ævi
sinni til þess að rannsaka eðli
barnsins og þarfir á vaxtaskeiði
þess. Fjöldi bók hefur verið rit-
aður uppalendum til leiðbein-
ingar í starfi þeirrra, og bæði
einstaklingar og félög hafa hvar
vetna risið upp og barizt fyrir
velferðarmálum æskunnar.
Þetta er þá í fáum orðum sagt
megin viðfangsefni hins vinn-
andi fólks i landinu, að ala upp
nýja stofna af gamalli rót, svo
að þeir megi byggja þá jörð,
sem það sjálf hverfur til eftir
stuttan tíma.
Þannig líða fullorðinsár
Tilbúinn að takast á við
erfiðleikana
fíestra heilbrigðra manna og
kvenna. Þau líða hvert af öðru
í sífelldri önn, starfi og striti,
ýmist til þess að rækja skyld-
umar við sjálfan sig, ættingja
sína, eða við þjóðfélagið og er
það þó allt samanslungið. — En
eitt er víst, þrátt fyrir alla vora
forlagatrú, að ævi vor verður
að verulegu leyti eins og vér
höfum sjálf undirbúið hana.
Það sem vér gefum heiminum,
gefur hann oss aftur, hvort sem
það er gott eða illt.
En hver dagur á sína hádeg-
isstimd, þegar sólin skín hæst
i heiði. Þannig er ævi mannsins.
Það er sagt, að henni megi
líkja við glitsaum, þar sem mað-
ur sér rétthverfuna á fyrri ævi-
helmingi sínum, en úthverfuna
á seinni helmingnum. Hinn
síðarnefndi er ekki eins fagur,
en hann er lærdómsríkari, —
liann sýnir samhengi þráðanna.
Hann sýnir oss uppistöðuna í
lífsvef vomm. - Og það hallar af
hádegi fyrr en varir. Starfs-
tíminn er stuttur. Árin færast
yfir. Kraftarnir þverra. Lúi og
slit koma í Ijós. Sól liins starf-
andi lífs lækkar óðum á olfti.
Hinn fyrirhyggjusami, ötuli og
viljasterki maður er úr leik, þeg
ar tíminn er kominn, hvað sem
hann kann að hafa ætlað sér.
Bugaður gengur hann í hina
hljóðu sveit örvasa gamal-
menna, sem safnazt hafa saman
á undan honum, og þar bíður
hann, unz skipt verður um svið.
Þetta er sú saga, sem vor allra
bíður, ef ævidagar endast svo
lengi. Hreysti, metorð, auður og
Hvíld eftir annríkan dag
völd hafa þar lítið að segja.
Ellin beygir alla að lokum,
hversu sterkir, sem þeir hafa
verið og stórir á heimsins mæli
kvarða. Þetta vitum vér öll, og
um þetta þurfum vér að hugsa.
En er nokkur nauðsyn að
hugsa mikið um svo f jarlæga og
miður skemmtilega hluti? munu
einhverjir spyrja.
Já, vér þurfum öll að hugsa
um þetta, í fyrsta lagi vegna
þess, að þetta kann fyrir oss
sjálfum að liggja; í öðru lagi
vegna þess, að þér eigum svo
mörg feður og mæður, afa
eða ömmur, sem sem vér eigum
stóra skuld að gjalda, og sem
oss bera að virða og skilja,
þrátt fyrir breytt lífsvirðhorf
og ýmsa annmarka ellinnar.
Sem betur fer hefur þó margt
verið gert nú á síðari tímum
öldruðu fólki til hagsbóta.
Áður fyrr voru það mörgum
nianni döpur örlög að verða
gamall. AUir þeir, sem ekki
hafði tekizt að safna sér fé til
elliáranna, fóru á sveitina,
þegar þeir gátu ekki lengur unn
ið fyrir sér. Þeir voru nefndir
hreppsómagar, sveitalimir, eða
öðrum álíka virðulegum nöfn-
um og var tíðast flækt á milli
þeirra, sem lægsta tóku með-
gjöfina með þeim. Það er gott,
að þetta er breytt. Aldrað fólk
fær nú sín ellilaun, og þótt þau
séu af skornum skammti til lífs-
framfæris, þá mun þó flestum
ljúfara að lifa af þeim, en sveit-
ai'styrknum gamla sem ætíð
þurfti að sækja um sem eins
konar ölmusu og oft var eftir
talinn. Fyrir þetta er margt
aldrað fólk þakklátara en með
orðum megi lýsa, að fá þannig
viðurkenningu fyrir langt ævi-
starf, þó að það geti ekki lengur
tekiö þátt í lífsbaráttunni. Það
liafa líka verið reist dvalar-
heimili fyrir gamalt fólk, þar
sem það getur átt ahvarf, ef
ekki er um annað betra að
Effir Guðmund
Þorláksson
Teikningar Halldór Pétursson.
velja. Allt þetta er gott og nauð
synlegt og veitir öldruðu fólki
þau mannréttindi að nokkru,
sem það á skilið. En þrátt fyrir
þessar úrbætur, eru þó elliárin
oft miklu erfiðari en vér, sem
yngri erum, fáum skilið.
Og éinmitt þess vegna er gott
að gera sér ljóst, að ævi vor
líður með flughraða. Því eldri
sem vér verðum, því styttri
finnast oss árin. Eins og stein-
inn, sem veltur niður eftir
brekkunni fleygist áfram með
meiri hraða, þ\V neðar sem
hann kemur, eins líður ævin
því fljótar, því meira sem hún
fjarlægist æskuna og skundar
til móts við ellina og gröfina.
Það geta svo fáir skilið, sem
ekki hafa reynt það, hversu
sárt það er oft að vera dæmdur
úr leik, jafnvel þó að það sé
fyrir elli sakir.
Þeir, sem misst hafa heilsuna
á miðjum aldri og orðiðóvinnu
færir um lengri eða skemmri
tíma, muna víst f lestir eftir því
hve lífið breytti um svip. Það
vill efalaust mörgum vetrðá erf-
itt að finna tilgang í hinu at-
hafnalausa lífi sjúkdómsáranna
og það jafnvel þótt einhver von
sé um heilsuna aftur. Nú segja
sumir: Gömlu fólki er ekki svo
mikil vorkunn að þessu leyti.
Það er lífsins lögmál, að kraft
Afþreying efri áranna
arnir þverri með aldrinum. —
Já, það er einmitt það. Það er
lífsins lögmál, — en lífsins lög
mál sr stundum þungt.
Gamall málsliáttur segir: Það
ergist svo hver sem hann eld-
ist. Þetta kann oft að vera satt.
Lífið tekur á oss ómjúkum tök-
um, og vér kunnum ekki hin
réttu tök á því. Margir álíta
þó, að lífsleiði og sú amasemi,
sem stundum ásækir aldrað
fólk, stafi eingöngu af versn-
andi skapsmunum þess og geð-
illsku. Það gleymist svo oft, að
öldungurinn og gamla konan
búa í heirni, að mörgu leyti
gjörólíkum þeirri veröld, sem
vér þekkjum bezt, og sem þau
bjuggu áður í. Þau verða að
taka því, sem að höndum ber í
vanmætti sínum og getuleysi.
Þau eru þess ekki lengur megn
ug að hafa áhrif á gang lilut-
anna.
Allt verður til sárrar raunar,
sem á móti blæs, vegna þess,
fyrst og fremst, að það er ekk-
•ert hægt við það að ráða. Oft
Framhald á bls. 15
Hvert ferð þú?
1. september 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7