Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.1968, Blaðsíða 5

repti — og hefur sennilega smit
að börnin. Sjálf lézt hún úr
sjúkdómnum þrjátíu og sex ára
gömul og Rousseau sendi tvö
eftirlitandi börnin til ættingja
úti í sveit.
Að öllum ílkindum fáum við
a'ldrei að vita nákvæmlega hve
nær eða hversvegna eða undir
hvaða kringumstæðum þessi lítt
veraldarvani og tiltölulega ó-
menntaði maður, sem til þessa
hafði lifað svo viðburðarsnauðu
lífi, fann hjá sér hvöt til að
byrja að mála. Svörin kynnu
að skýra margar af mótsögnun
um um hina einangruðu og
óræðu snilligáfu Rousseaus. Lík
ur eru til að áhugamál hans
hafi byrjað sem tómstunda-
vinna seint á áttunda tug nítj-
ándu aldar. Rousseau kenndi
sjálfum sér að mála — eins og
hann sagði „einn og án nokk-
urrar tilsagnar nema frá nátt-
úrunni.“
Eftir því sem ástríðan náði
tökum á honum, fór hann að
stelast burt úr vinnunni til að
mála. I úthverfum Parísar, þar
sem hann starfaði ríkti enn
sveitalíf — geitur og kýr voru
af Ijósmyndum. En ömurlegt ör
eigahverfið í kring hefur Rou-
sseau látið víkja fyrir skógi
vöxnum hæðum. (Græni litur-
inn þar er ljósari og máður:
hann hafði lært að nota lit til
þess að sýna fjarlægðir.) A
hvað er maðurinn uppi á veggn
um að horfa? Hversvegna er
hann uppi á veggnum? Hvað
er handan við hliðið? Tollstöð
inni er komið fyrir í landslagi
ofsjóna.
Rousseau gerði fyrstu tilraun
ina til að koma tveim mynd-
um sínum á sýningu í hinum
opinbera Salon des Champs-
Elysées árið 1885. Önnur var
skorin sundur með pennahníf
og þær voru teknar niður. Því
fór það svo, að Rousseau sem
í barnslegri hrifningu á „sann-
leika“ ljósmyndavéliarinnar,
þráði ekkert fremur en viður-
kenningu hinna 'lærðu, varð
góðu heilli að skipa sér undir
merki framúrstefnumannanna.
Því það var um þetta leyti, sem
aðrir útskúfaðir (refusé) lista
menn — Seurat, Signac, Redon
— stofnuðu Société des Artist-
es Indépendants, sem var öll-
að yfirgefa tollþjónustuna.
Ákvörðunin getur ekki hafa
verið auðveld: sex hundruð
franka árleg eftirlaunin nægðu
honum naumast til lífsviðurvær
is. Næsta áratuginn sjáum við
Rousseau aðeins bregða fyrir í
svipmyndum og er ástæðan
skiljanleg. Hver hirðir um að
skrásetja æviatriði eftirlauna-
manns? Sagan hefur ekkert rúm
fyrir úrhrök sín.
Hann sást vera að mála búð-
arauglýsingar og 'leika á fiðlu
sína á almennum hljómleikum í
Tuileries garðinum Nokkur ár
kenndi hann fiðluleik og teikn
ingu við kvöldskóla rekinn í
góðgerðaskyni — en án endur
greiðslu. Er verulega herti að
fór hann út á götu og lék á
fiðlu sína fyrir örfá sous. Endr
um og eins var hann beðinn
um að mála andlitsmynd fyrir
einhvern í nágrenninu. Hann
greiddi með má'lverkum fyrir
þvott og matvæli. En alltafhélt
hann áfram að vinna. Hann var
gagntekinn hugrekki og sjálfs
aga sem jaðraði við geðveiki.
Hvert augnablik var dýrmætt:
hann svaf alklæddur til að
valinu er ótrúleg. Fyi’st er að
telja „Stríð“ að sjálfsögðu og
„Tollstöðina". „Stormur í skóg-
inum“ (1891) með tígristýrinu,
sem laumast um regnbarinn
frumskóg, er fyrst allra hita-
beltismálverka hans og fegurst
að byggingu. (Hið einkennilega
austræna handbragð- á dýrinu
og mjóu strikin sem eiga að
tákna slagveðursrigningu gefa
í skyn að hann kunni að hafa
verið að virða fyrir sér jap-
anska list, sem þá var mjög í
tízku.) Fyrstu „landslags-
mannamyndir“ hans eru og frá
þessum tíma, („Ég er uppfinn
ingamaðurinn,“ lýsti hann yfir)
einkenndar af hinni stílfærðu
og oft grófgerðu myndmeðferð
á andlitum manna, sem svo oft
hefur verið gagnrýnd. En
mannamyndir Rousseaus voru
siður sálfræðilegar athuganir
en skráning atburða þar sem
einstök myndaatriði tjá mann-
gerðina. Síðast en ekki sízt er
svo ráðgátan mikla. „Sofandi
Sígaunamær“ (1897). Hvers-
vegna ljónið? Hversvegna er
negrastúlkan sofandi á eyði-
mörk? Skýring Jean Cooteau
á legubekknum, dreymir að hún
hafi verið flutt út í skóg við
tónana frá hljóðpípu töfra-
mannsins. Þessvegna er legu-
bekkurinn á myndinni." Fyrir
surrealistiska eftirkomendur
hans varð legubekkurinn í
frumskóginum að legubekk
Freuds.
Að sögn eins samtíðarmanns
varð „Sígaunamærin sofandi“
aðalskotspónn sýningarinnar
hjá Indépendants árið 1897. Um
leið og myndir Rousseaus tóku
að vekja meiri athygil, varð
hann að þola hinar hroðaleg-
ustu skammir af hendi gagnrýn
enda jafnt og almennings: „Mon
sieur Rousseau málar með fót-
unum og með lokuð augu“.
Hann var hið „árlega frum-
hlaup“ hjá Indépendants, fórn-
in á altari nútímalistarinnar.
Að lokum hugleiddu Indépen
danst að vísa Rousseau á dyr
og tók þá Toulouse-Lautrec að
sér að verja hann, með góðum
árangri. Avantgradistarnir
voru farnir að veita verkum
hans athygli. Þetta samband er
einstæður fyrirburður á síðustu
árum hans: það er fyrir lista-
Rousseau var einn
þeirra sára fáu, sem
halda hinum barns-
lega eiginleika í
myndsköpun fram
á tullorðinsár,
Myndir hans eru
líkar draumskynj-
unum, dularfullar,
og barnslegar.
Draumurinn. Málverk eftir
Rousseau frá árinu 1910.
á beit í hlíðum Montmartre —
og það virðist óhætt að ætla að
margar af fyrstu myndum hans
af Signubökkum og nærliggj-
andi þorpum hafi verið málað-
ar í vinnutímanum. Hann hætti
ekki í tollþjónustunni fyrr en
árið 1893. Ein fyrrimynda hans
„Tollstöðin“ (máluð kringum
1890) stendur eins og minnis-
varði yfir borgaralegu 'líferni
hans og draumkenndum aðskiln
aði hans við það. Járnhliðið
með gaddarimlunum, Ijóskers-
staurarnir, hár múrsteinsvegg-
urinn — að þessu leyti fylgir
málverkið hinum raunverulega
stað eins og við þekkjum hann
um opið. Hin fyi-sta meii’ihátt-
ar sýning félagsins var opnuð
árið 1886: Rousseau var þar
mættur með fjögur málverk,
sem hann ók eftir götunum á
handvagni. Eitt þeirra var
„Kvöld Kjötkveðjuhátiðar“.
Ásamt með „La Grande Jatte“
Seurats, sem einnig var á sýn-
ingu Indépendants þetta ár, er
það orðið eitt af algildum meist
araverkum nútímalistar.
Árum saman hélt hann áfram
að sýna með Indépendants. Eft
ir að kona hans lézt árið 1888,
sökkti hann sér niður í list
sína. En fimm ár liðu enn áður
en hann gat komið sér að því
spara tímann. Einu árin, sem
hann tók ekki þátt í sýningu
voru 1899 og 1900. Þetta hlé
kann að standa í einhverju
sambandi við síðara hjónaband
hans árið 1899, allavega sjást
merki um einhverskonar um-
brot, persónuleg eða fjárhags
leg, sem héldu honum frá að
má'la. Aðeins rösklega þrem ár
um síðar deyr nýja eiginkon-
an úr krabbameini og hann er
af tur einn á báti.
Þrátt fyi’ir allt mótlætið eru
afköstin undraverð frá þessum
áratug. Mörg af beztu málverk
um Rousseaus eru frá þessurn
árum og fjölbreytnin í efnis-
er freistandi: „Ef til vfll er
Ijónið og áin draumur sofand-
ans. . . . Það er að líkindum
ekki óviljandi, að málarinn sem
aldrei gleymdi neinu smáatriði
gerði engin fótspor í sandinn
kringum hina sofandi fætur. Sí
gaunamærin kom ekki þarna.
Hún er þar. Hún er ekkiþarna.
Hún er ekki á neinum mann-
legum stað. . .“
Rousseau átti eftir að nota
þessa aðferð oftar. Hún er að
sjálfsögðu hugmyndin í síðustu
og fræguStu frumskógamynd
hans, „Draumurmn" (1910).
Eins og hann skýrði það sjálf-
ur: „Konan, sem liggur sofandi
menn þá og rithöfunda, sem
kynntust honum, að hann fer
að koma fram úr skugganum.
Höfundurinn Alfred Jarri sem
einnig var frá Laval, varð einna
fyrstur til að koma auga á hina
óvenjulegu hæfileika hans.
Jarri var nýkominn til Parísar
tvítugur að aldri og var nábýl-
ismaður Rousseaus um skamma
hríð árið 1893: það lætur að
líkum að sameiginlegur upp-
runi þeirra og orðstír Rousse-
aus hafi fært þá saman. Jarry,
sem var ímynd bóhemaskálds-
ins með axlasítt hár og langt
yfirskegg, hélt á lofti verkum
Framhald á bls. 15.
6. október 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5