Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1968, Síða 1

<
EFTIR
GUNNAR
BJARNASON
Til þess að kynbótastarf beri árang-
ur, þurfa bæði gifta og gjörvileiki að
fara saman. Alla þessa öld hefur fjöldi
vel kunnandi og gáfaðra manna lagt sig
fram um að kynbæta bústofn okkar fs-
lendinga. Þótt beitt sé fullkominni þekk
ingu og allri þeirri þolinmæði, sem
mannlegt eðli getur í sér falið, þá kom-
ast menn seint eða ekki að settu marki,
nema heppni sé með.
Hefji fimm menn samtímis kynbóta-
starf og skipti með sér hóp af hryss-
um, sem allar væru hálfsystur, þannig
að 10 hryssur komi í hvers hlut, en
kvnbótahesta velji þeir sér svo hver úr
iöðum beztu stóðhesta á landssýningu,
þá má segja að vel tækist til með
vinnubrögð og heppni, ef einum heppn-
ast af fjórum að skapa kostamikinn
stofn, sem verulegt gildi hefði fyrir
hestakynbætur í landinu.
Raunin er líka sú, að öll viðleitni og
opinber stuðningur við kynbætur hesta
á þessari öld, hefur gefið okkur aðeins
tvo ræktaða stofna, sem slegið hafa í
gegn. Annar þessara stofna er skag-
firzkur, venjulega kenndur við Svaða-
staði, því að þaðan kom stofnfaðirinn,
Sörli frá Svaðastöðum Nr. 71. Hinn
stofninn er hornfirzkur, oftast kenndur
við bæinn Árnanes, því að þaðan var
stofnfaðirinn, Blakkur frá Árnanesi Nr.
129.
Þessir tveir stofnar, sem halda ein-
kennum sínum ættlið eftir ættlið og eru
þeir einu, sem móta verulega út frá sér,
eru um marga hluti ólíkir, en þó skipt-
ast þeir á um að eiga kynbótahesta og
gæðinga í fremstu sætum á keppnismót-
um og sýningum.
HÖRÐUR frá KOLKUÓSI Nr. 591 er
íyrsti kynbótahestur af Svaðastaða-
stofninum, sem stendur í fyrsta sæti á
landssýningum Búnaðarfélags íslands,
en slíka viðurkenningu hlaut hann á
landbúnaðarsýningunni s.l. sumar í
Reykjavík.
Hestadómar hafa frá öndverðu verið
mjög umdeildir hér á landi, og hesta-
dómendur fá einnig misjöfn ummæli.
Þessi hiti í mannfólkinu um hestadóma
stafar af því, að hesturinn á svo sterk
ítök í huga margra Islendinga og samlíf
rnanns og hests hefur verið og er svo
náið hér í landi.
Deilur um hesta og hestastofna snúast
mjög um þessar tvær gagnmerku hesta-
ættir. Menn eru með Svaðastaðahestum
og þá á móti þeim hornfirzku eða alveg
öfugt. Deilur og rifrildi eru daglegir
\iðburðir á vinnustöðum og heimilum, og
ég hef séð menn slást með berum hnefum
um það hvor væri betri kynbótahestur
Nökkvi frá Hólmi eða Goði frá Sauðár-
króki (Sveins-Blesi).
Sem skemmtilegt dæmi um þessar oft

Ilöfuðsvipur Harðar. Skapmikill viljahcstur.
HÖRÐUR: Fönguiegur, gammvamr gæöjngur.
lega óraunhæfu deilur um beztu stofna
og beztu hesta landsins vil ég hér segja
frá atviki og samræðum, sem áttu sér
stað fyrir nokkrum árum að landssýn-
ingu lokinni. Kunningi minn bauð mér
ásamt nokkrum öðrum vinum sínum úr
liópi hestamanna til kvöldfagnaðar til
að ræða um atburði sýningarinnar og
hestana. Þar var rætt um landsfrægan
gæðing og vekring norðan úr Skaga-
firði, og bent sérstaklega á hreyfingar
hans og léttleika, — sagt að þannig
ættu vekringar að vera gagnstætt þeim
hornfirzku, sem voru taldir þyngslaleg
ir þrammarar. Nú mundi ég það, að um-
ræddur gæðingur var sonarsonur
Nökkva hins hornfirzka, þótt hann væri
af Svaðastaðastofni í móðurætt. Gaf ég
nú þessar upplýsingar þarna í hita sam-
ræðnanna. Vini mína sem flestir voru í
þennan mund miklir Svaðastaða-sinnar,
setti rækilega hljóða, unz einn þeirra
stundi þjáður frá sér þessum ógleyman-
legu orðum. „Nei, Gunnar, eyðilegðu
ekki hestinn fyrir ókkur“.
Við Islendingar megum aldrei gleyma
því í hita deilnanna, að þessir tveir
gagnmerku stofnar eru uppistaðan í
liestakynbótum okkar. Þetta eru ómet-
anleg menningarverðmæti, sem þarf að
vernda og rækta áfram af alúð og kost-
gæfni.
Hér að framan voru nefndir stofn-
feðurnir tveir, Sörli og Blakkur. Þeir
voru_ uppi á 3. og 4. tug þessarar ald-
ar. Á sama hátt og Nökkvi frá Hólmi
hélt hæst á lofti merki hornfirzka gæð
ingastofnsins á þessum tug aldarinnar,
heldur nú Hörður frá Kolkuósi hæst
merki Svaðastaðastofnsins.
Landsdómnefnd lýsir Herði sem föngu
legum og skapmiklum viljahesti með all-
an gang og gammvökrum. Allt er þetta
rétt, en slíkum skörungshesti verður
varla lýst með orðum svo að nokkurt
gagn verði að. Þar sem hann nú stend-
ur sem landsgraðhestur númer eitt, þarf
hann að skoðast í ljósi sinnar ættar. Er
hann betri eða verri en stofnfeðurnir?
Er framför eða afturför? HÖRÐUR er
að mínum ðómi bezt gerður allra kyn-
bótahesta af Svaðastaðastofni, sem fram
hafa komið og sýndir hafa verið síðan
1940.
Það er alveg óvíst, að gamli Hörður
frá Kolkuósi Nr. 112, langafi bessa
Harðar, eða Goði frá Sauðárkróki, einn
ig náfrændi hans, hafi verið nokkuð
betri reiðhestar. Það er örðugt að dæma
um stigsmun á gæðingum, því að mis-
munandi þjálfun og reiðmennska hafa
svo mikil áhrif á ástand gæðings í hvert
skipti, sem hann er reyndur og metinn.
Hcstur nær því að verða gæðingur eða
ekki. Og allir þessir nefndu hestar eru
eða hafa verið gæðingar. Ég vil hér
benda á annan mikilhæfan stóðhest af
Svaðastaðastofni, sem einnig er orðinn
heimilisfastur á Suðurlandi, Glað frá
f latatungu Nr. 404, sem einnig er gæð-
ingur og harð-skyldleikaræktaður
Svaðastaðahestur. Ef rétt er á málum
haldið, má rækta heimsfræg gæðinga-
kyn út af Herði og Giað.
Hrossastofninn á Kolkósi í Skagafirði

*