Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1968, Side 1

JÓN THORODDSEN SKÁLD
150 ára minning
Hinn 5. október voru hundrað og
fimmtíu ár liðin frá fæðingu Jóns Thor-
oddsens, hins snjalla og ástsæla skálds.
Landsbókasafnið minnist afmælis þessa
með alistórri sýningu á ýmsum hand-
ritum hans, skáldritum á ístenzku og er-
lendum málum, myndum, leikskrám,
blöðum þeim og tímaritum, sem hann
var við riðinn, og ýmsum skjölum, er
varða ævi hans, ásamt sýnishornum af
því sem um hann hefur verið skrifað, en
þar ber langhæst hið mikla og gagn-
merka doktorsrit Steingríms J. Þorsteins
sonar prófessors, „Jón Thoroddsen og
skáldsögur hans“. Þá má enn geta þess,
að danskur myndhöggvari Peter Schann
ong að nafni, færði íslendingum að gjöf
veglega marmaratöflu árið 1937 til minn
ingar um þátttöku skátdsins í styrjöld
Dana við hertogadæmin. Var töflunni
komið fyrir í lestrarsal Landsbókasafns
og má þar líta hana enn í dag.
I þessari stuttu minningargrein
verður aðeins skýrt lítillega og mjög
af handahófi frá nokkrum atriðum, er
varða ævi Jóns Thoroddsens, skáldrit
hans og list.
Líf hans var enginn dans á rósum
fremur en flestra annarra íslenzkra
skálida, Hann fæddist á Reykhólum 5.
október 183 8, foreldrar hans voru Þórð-
ur Þóroddsson bóndi og kona hans Þór
ey Gunnlaugsdóttir pre'stsdóttir úr
Skagafirði; Jón var kominn af gáfuðu
atgervisfólki í báðar ættir. Hann dvald-
ist um alllanga hríð í Sæ'lingsdalstungu
i Dölum, iærði undir skóla hjá séra
Sigurði Jónssyni á Rafnseyri, föður
Jóns forseta, og síðar einn vetur hjá
Sveinbirni Egilssyni, hinum mikla meist
ara íslenzks máls og stíls og hefur ef-
laust orðið fyrir djúpum og farsælum
áhrifum frá honum. Eftir þriggja ára
dvöl í Bessastaðaskóla brautskráðist
hann vorið 1840, en hélt til Hafnar
sumarið 1841 og lagði stund á lögfræði
í níu ár án þess að ljúka prófi: náms-
greinin hefur vafalaust verið honum lítt
að skapi. Skömmu eftir að hertogadæm-
in hófu uppreisn og hið langvinna stríð
skall á í apríl 1848 gerðist Jón sjálf-
boðaliði í her Dana og tók þátt í nokkr-
um miki'lvægum orrustum, meðal annars
við Slésvík og Dybböl, en var leystur
frá herþjónustu fjórum mánuðum síðar,
aðallega fyrir bænarstað móður hans.
Þótt ég eigi dálítið bágt með að hugsa
mér, að Jón hafi verið mjög til her-
mennsku fallinn, hækkaði hann tvisvar
í tign á þessum skamma tíma. Hann
orti ýmislegt um þátttöku sína í stríð-
inu, og er langkunnast kvæði það, er
hefst á þessa íeið.
Oft er hermanns örðug ganga,
einnig hlaut ég reyna það:
sollnu brjósti, sveittum vanga
síðla, fjarri næturstað,
eftir mæðu eg kom stranga
eitt sinn lágum kotbæ að.
Kvæðið varð vinsælt með afbrigðum
á sinni tíð, en þar er ekki greint frá
fallbyssugný né sannyrðum sverða, það
er ósvikið ástarkvæði búið nokkurri
skrúðmælgi og tilfinningasemi, en at-
hyglisvert og hugþekkt á ýmsa lund.
A rið 1850 var Jón orðinn féíaus
með ölíu og hélt próflaus heim til ís-
lands. Hann var settur sýslumaður í
Barðastrandarsýsiu, en sigldi til Hafnar
fáum árum síðar og lauk á skömmum
tíma prófi í dönskum lögum. Síðan fékk
hann veitingu fyrir sýslunni, kvæntist
og bjó fyrst í Flatey, hinni frægu mið-
stöð breiðfirzkrar menningar, en siðan
á höfðingjasetrinu Haga á Barðaströnd.
Árið 1861 var honum vaitt Borgarfjarð-
arsýsla og bjó á Leirá. Jón átti marg-
víslegum andbyr að mæta á embættis-
ferli sínum, eignaðist óvildarmenn og
vildi ekki láta hlut sinn fyrir neinum;
en hann hafði yndi af alþýðufólki og
var hrókur alls fagnaðar á mannfund-
um. Fésýslumaður var hann enginn og
varð stórskuldugur áður en yfir lauk.
Hann andaðist á Leirá 8. marz 1868, að-
eins fjörutíu og níu ára að aldri og
l’iggur þar grafinn: þannig er hundr-
aðasta ártíð hans nýlega liðin.
Jón Thoroddsen trúlofaðist ungur Ól-
öfu Thorlacius prófastsdóttur á Hrafna-
gi'li í Eyjafirði, en örlögin meinuðu
þeim að njótasf. Dóttir þeirra var Elín,
er giftist Páli lækni Blöndal í Staf-
holtsey, hún dó háöldruð og þótti merk-
iskona. Eiginkona Jóns var Kristín Þor
val'dsdóttir Sívertsen úr Hrappsey, og
með henni eignaðist hann átta börn.
Fjögur þeirra dóu í bernsku, en fjórir
synir komust upp og urðu allir þjóð-
kunnir og sumir í röð mikilhæfustu ís-
lendinga. Vegna gáfna sinna og atorku
Framh. á bls. 2

Mynd Jóns Thoroddsens (gerð af Sigurði Guðmundssyni málara, í
eigu Þjóðminjasafns íslands) „sýnir nokkurn veginn vel hina ytri
ásýnd hans. Hann var í minna lagi meðalmaður, nokkuð lotinn í
herðum, breiðleitur og kringluleitur, augun grá og snarpleg, nefið
í þykkara lagi og varirnar, dökkur á hár og skegg, þéttvaxinn og
livatlegur á fæti, snar og fylginn sér“.
Lýsing Jóns Sigurðssonar forseta í Æviágripi framan við fyrstu
útgáfu Manns og konu 1876, bls. XLIV.