Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1968, Blaðsíða 4
George F. Kennan
Pulitzers 1968
P
i lulitzersverðlaunm, sem
eru almennt álitin eftirsóttustu
verðlaun amerísk og veitt eru
fyrir afrek í blaðamennsku, bók
menntum og hljómlist, hafa enn
sem endranær valdið ritdeil-
um.
Eftir alhliða verðlaunaveit-
ingu árið 1967 olli niðurfelling
verðlauna til leiklistar á þessu
ári leikhússunnendum von-
brigða. Listviðurkenningar eru
gagnrýnendum jafnan við-
kvæmt mál, og hin virðulegu
Pulitzersverðlaun eru engin
undantekning. Þegar hafa ver-
ið gerðar kröfur um, að þeir
sem að verðlaunaveitingu
standa, taki stöðu amerískrar
leiklistar til rækilegrar íhugun
ar.
Borið saman við hinn al-
nenna áhuga á bókmennta og
Will og Ariel Durant
Bernard Bailyn
tónlistarverðlaununum, vöktu
hins vegar verðlaunin fyrir
blaðamennsku, sem voru raun-
ar óþekkt til skamms tíma,
sjaldan óskipta athygli utan
þess hóps, er starfar við blaða-
mennsku, enda þótt mörg afrek,
sem unnin eru á þeim vett-
vangi, kunni að hafa varanleg
áhrif.
Það var að sönnu trú Jos-
ephs Pulitzers, að dagblað ætti
að vera krossfari og samvizka,
sem hvatti hann til að stofna
til verðlauna úr eigin sjóði. Frá
árinu 1917 hafa hin árlegu
verðlaun, sem nema 1000 dölum
hverju sinni og uthlutað er af
forstöðumörmum Columbia há-
skólans í New York, hjálpað
til við að ryðja braut þeim hug
sjónum, sem Joseph Pulitzer
barðist fyrir.
George Crumb
Anthony Hecht
ílla verðlauna-
hafa í hópi blaðamanna, er
verðlaun hlutu á þessu ári,
voru nokkrir sem sýndu
óvenjulegan skilning á almenn
um vandamálum. Áberandi með
al einstakra verðlaunahafa var
Mathan K. Kotz hjá Des Moin-
es (Iowa) Register, heiðraður
fyrir skýrslur um óheilnæmi
sumra plantna, sem notaðar
eru sem kjötumbúðir. Skýrslur
þessar áttu þátt í að stuðla að
auknu heilnæmi kjötvara árið
1967.
Á vettvangi skipulagsmála
hlaut Riverside (California)
Pressenterprise gullorðuna fyr
ir þá lofsverðu þjónustu að
skýra frá misrétti í viðskipt-
um við Indíánaþjóðflokk, sem
hafði orðið fyrir eigna og jarð-
ráni, og fyrir að hafa stuðlað
ötullega að því, að sökudólg-
unum yrði refsað.
Einkennandi fyrir hókmennta
verkin, sem verðlaun hlutu að
þessu sinni er sá rannsóknar-
andi, er beinist að leitinni að
sannleikanum jafnt á mannleg
um sem þjóðfélagslegum grund
velli. Hin umdeilda skáldsaga
verðlaunahafans Williams Styr
ons, „Játningar Nats Turners“,
leitar sannleikans í formi skáld
legrar kröfugerðar: skáldlegri
endursögn á þrælauppreisn-
inni 1831, eins og hún hljóðar
af vörum forsprakkans. Styron
byggir þessa endursögn á frá-
sögn Nats Turners sjálfs, sem
var neyddur til að gefa skýrslu
fyrir dómstólum skömmu fyrir
aftökuna, og reynir að útskýra
hvers vegna negrarnir drápu
þrælahaldarana, sem minnst
kúguðu þá, en ekki þá grimm-
ustu, og hvers vegna Nat Tum
er drap aðeins eina manneskju
með eigin hendi: ungu, hvítu
stúlkuna, sem hann elsKatn.
Skáldsagan hlaut bæði lof og
last meðal negranna, sumir köll
uðu hana „uppreisnargjarna“
og villandi, aðrir hrósuðu henni
fyrir „djúpstæðan skilning á
orsökum þrælahaldsins“. Flest-
ir gagnrýnendur kölluðu hana
hámark frásagnarsnilldar: fá-
einir álitu hana „einarðleg mis
tök“: allir vour þeir sammála
um, að hún hefði mikla sam-
tímalega þýðingu.
E nginn slíkur styrr stóð
um Georg Kennan verðlauna-
höfund sjálfsævisögunnar
„Minningar: 1952-1950.“ Þetta
var öðru sinni, sem hinn nafn-
kenndi ameríski stjórnmálamað
ur og menntafrömuður, fyrrum
sendiherra Bandarikjanna í
Ráðstjórnarríkjunum og Júgó-
slavíu og sérfræðingur í er-
lendum stjórnmálum, var sæmd
ur Pulitzersverðlaununum. Áð-
ur hafði hann hlotið þau 1957
fyrir bók sína „Rússland fer úr
stríðinu". (Verkið hlaut einn-
ig Þjóðleg Bókmenntaverðlaun)
í Minningum Kennans segir
fyrst frá því, er hann hóf feril
sinn hjá Utanríkisþjónustunni
1925, og síðan er fjallað um hin
viðburðaríku ár fyrir heims-
styrjöldina síðari og meðan
hún stóð yfir, þar sem hann
gegndi ýmsum mikilvægum
störfum. Gagnrýnendur lofuðu
hástöfum ágæti stílsins og vin-
gjarnlega kýmni frásagnarinn-
ar, en umfram allt hið rannsak
andi innsæi við mat höfundar
á þeim andlegu og stjórnmála-
legu öflum, sem réðu gangi
heimsmóla. Þetta athyglisverða
rit hefir þegar hlotið Þjóðleg
Bókmenntaverðlaun.
Pulitzersverðlaunin í sögu
hlaut verk B'ernards Bailyns,
„Hinn hugmyndafræðilegi upp
runi amerísku byltingarinnar",
sem hafði einnig hlotið verð-
laun áður sökum ágætis: m.a.
Bancroftsverðlaunin frá Col-
umbiaháskólanum sem bezta rit
ið um ameríska sögu. f for-
mála sínum að hinni fjögurra
binda útgáfu á „Bæklingi um
amerísku byltinguna“ færir
hann rök að því, að byltingin
hafi í upphafi verið hugmynda
fræðileg-stjórnskipuleg bar-
átta fremur en þjóðfélagsleg-
efnahagsleg stéttabarátta eins
og stj órnbyltingin franska og
markmið þeirrar amerísku var
ekki að kollvarpa þjóðfélagi,
heldur viðhalda frjálsræði og
byggja nýjan og betri heim.
Hvort sem gagnrýnendur
voru samþykkir skoðunum höf
undarins eða ekki, hrifust þeir
mjög af þekkingu hans og fág-
uðum rithætti.
* erðlaunin, sem veitt voru
Anthony Hecht fyrir ljóðasafn
ið “Á myrkum stundum", voru
fagnaðarefni hinum mörgu að-
dáendum þessa sérstæða og ljóð
ræna skálds. Þetta er annað
Ijóðasafn frá hans hendi á 13
árum og einkennist af sams
konar formsnilli og áður, en
kveður enn sterkar á um manns
lund okkar og hugrekki á erf-
iðum stundum. Ljóðin eru frá-
bærlega samræmd að rími og
hrynjandi, þau túlka margvís-
leg geðhrif, allt frá hinu stór-
fenglega kvæði „Meira ljós!
Meira ljós!“ til ástríðuþrung-
innar Ijóðrænu í kvæðinu „Eðl
ur og snaKar", enns og ewir*ar-
andi hendingar sýna:
„Near but remote,
They snoozed in the carriage
ruts, a smile
In the set of the jaw, a fierce
pulse in the throat
Working away like Jack
Doyle's after he‘d run the
mile.“
Pulitzersverðlaun fyrir sann
sögulegar frásagnir, sem falla
ekki inn í kerfi annarra bók-
menntagreina, hlutu Will og
Ariel Durant fyrir verk sitt
„Rousseau og byltingin", 10. og
síðasta bindi hins mikla rits
þeirra „Sögu siðmenningarinn-
ar“. f hinu mikla ritverki, sem
þessi bókmenntahneigðu hjón
hafa unnið að um 10 ára skeið,
setja þau manneskjuna skör
hærra rás atvikanna og per-
sónuleikann ofar stjórnfræð
inni. Durants-hjónin hafa blásið
lífi í hvert tímabil og gætt at-
burðina birtu og töfrum þess
frásagnarstíls, sem þau hafa á
valdi sínu.
f „Rousseau og byltingunni",
sem er lokabindið í þessum
flokki, er hvergi að finna merki
um þreytu eða þá að höfund-
arnir kasti höndunum til verks,
sem hafi orðið þeim byrði.
Þetta síðasta bindi fullkomnar
glæsilegt verk, sem samkvæmt
ummælum gagnrýnenda, er
ekki einungis tákn um vinnu-
brögð og andagift Durantshjón
anna, heldur einnig þroskandi
lesefni komandi kynslóðum.
A sviði bókmennta og tón
listar eru Pulitzersverðlaunin
venjulega veitt viðurkenndum
snillingum til staðfestingar á
verðleikum þeirra, fremur en
hinum, sem minna eru þekktir.
Hins vegar ber stundum við,
að skapandi listamaður, sem er
í miklum metum hjá stéttar-
bræðrum sínum, en ókunnur al
menningi, hreppi hin eftirsóttu
verðlaun. Sú varð og raunin á
þetta ár, er þau voru veitt tón
skáldinu George Crumb fyrir
hljómsveitarverk sitt, „Niður
tímans og fljótsins". Verkiðvar
frumflutt í maí 1967 af Chicago
hljómsveitinni á hátíð nútíma-
hljómlistar í háskólanum í C'hi-
cago, sem haldin var á vegum
Rockefeller Foundation.
Prófessor Crumb, sem kenn-
ir samningu tónverka við há-
skólann í Pennsylvaníu, hefir
áður hlotið verðlaun, svo sem
Guggenheim Fellowshipsverð-
launin fyrir þetta sama verk.
Hann hefir lýst því sem mark-
miði við sköpun tónverka sinna
að gæða þau innihaldi mann-
legra tilfinninga, fremur en
kaldrar raunhyggju, þó að
hann hneigist til að kanna
nýja hljóma og gera nýstárleg
ar breytingar á nótnaheftum
sínum.
Hinn rólegi og hlédrægi tón
listarkennari hefur látið í
ljós vonbrigði vegna misheppn
aðra tilrauna meiriháttar hljóm
sveita við flutning á „Niði tíma
og fljóts“, en þessir örðugleik-
ar munu brátt hverfa. Álit það
sem Pulitzersverðlaunin njóta,
er nægjanlegt til að veita þeim,
sem hreppa verðlaunin ný tæki
færi, og þau skipa að þessu
sinni nafni Georges Crumbs á
þann göfuga lista, þar sem
skráð eru nöfn þeirra tón-
skálda, sem hæst ber í amer-
ískri tónlistarsögu.
UTHLUTUN
PUUTZER'
VERBLAUNA
Mannúð og málsnilli einkennir þá
höfunda, er hlutu bókmennfaverðlaun
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
20. október 1968