Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1968, Blaðsíða 5
ooo
KKMEu.
Ferðasögubrot úr Reykholtsdal og sitt
af hverju úr fórum Kristleifs á
Stóra-Kroppi — Eftir Gísla Sigurðsson
M iki'll fengur er að ðllu
því, sem Kristleifur á Stóra-
Kroppi hefur skráð um sína
daga og ella væri glatað. Menn
eins og Gísli Konráðsson, Bryn
jólfur frá Minna-Núpi og Krist
leifur á Stóra-Kroppi hafa
unnið merkilegt björgunarstarf.
Ýmis brot og frásagnir af kyn-
tegum kvistum, sem þeir héldu
til haga, fylla upp þá mynd,
sem við nú getum gert okkur
af fortíðinni. Það eru ekki al'lt
höfðingjar, gæfumenn eða auð-
ugir menn, sem þeir segja frá.
Mér er minnisstæð frásögn
Kristleifs af tveim niðursetn-
ingum í Reykholtsdal. Sú frá-
sögn bregður Ijósi á lífskjör ut-
anveltumanna í þjóðfélaginu á
þeim tíma.
Þessir niðursetningar voru
bræður og hétu Árni og Eilífur.
Þeir voru báðir kvaldir í upp-
vexti, barnidrepnir af vinnu, en
eins og títt var um niðursetn-
inga og sveitarhmi, þóttu þeir
óhæfilega matgráðugir og
vambmiklir. Kristleifur getur
sér þess ti'l, að þeir hafi löng-
um verið nærðir á gutli og létt-
meti og hafi þeir þessvegna orð
ið að láta mikið í sig. Árni náði
því þó um síðir að standa
á eigin fótum, en saga Eilífs
er hin sanna harmsaga sveitar-
limsins. Kristleifur segir svo
frá honum:
„Eilífur var sá eini maður,
sem lifði þá í Reykholtsdat,
sem var sönn ímynd hinna
fornu þræla, þótt aldrei gengi
hann mannsali, enda mundi
hann ekki hafa verið hátt met-
inn eftir kaupgjaldi þeirra
tíma.
Ei'lifur vætti rúm sitt alla
ævi, þurfamaður alla ævi og
ekki mulið undir hann. Á
vetrum malaði hann korn, mok
aði gripahús og bar vatn, en
risti torf á sumrum og vann
það sem lakast þótti og erfið-
ast. Eini munaður hans var
neftóbak og þó var það
skammtað".
E ih'fur varð þátttakandi í
heldur grátbroslegum atburði,
er hann tók að sér að híða
kvenmann, Þórlaugu Torfa-
dóttur, sem hafði eignast
lausaleiksbörn um of. Hún var
dæmd til hýðingar, ef hún gæti
ekki greitt sektarfé, sem hún
ekki gat. En til hýðingarinnar
fékkst enginn nema Eilif-
ur. Þetta átti að gerast á Hof-
stöðum i .Hálsasveit og Elífi var
afhentur hrísvöndur úti á hlaði.
Vildi hann hraða verkinu og
byrjaði að dangla utaní Þór-
laugu. En það var bæði of ó-
formlegt og enganveginn nóg;
athöfnin átti að gerast undir
votta og með tilhliðilegri skrif-
finnsku og virðuleik eins og
sómir yfirvöldum.
Þegar loks allt var tilbúið
vildi Eilífur slá varlega, því
hann var hinn mesti meinleys-
ingi. Þá var honum sagt að
herða sig og gera betur, en
þótti nóg komið og stundi upp:
„Ég var búinn með nokkuð áð-
an“. Var honum þá teyft að
láta við svo búið standa. Eftir
þetta var því bætt við fyrri
raunir hans að kalla hann Ei-
líf böðul.
Ævilok þessa umkomuleys-
ingja voru á sama hátt kómi-
tragisk. Hjartahlý kona, Þor-
björg Kláusdóttir frá Steðja,
vildi gleðja þennan volaða ein-
stæðing með því að bjóða hon-
um í brúðkaup sitt. Það hafði
áldrei átt sér stað áður, að
menn biðu Eilifi og hann- htakk-
aði að vonum ákaflega til. í
brúðkaupsveizlunni fékk hann
að kýla vömbina á allskonar
krásum, sem aldrei höfðu ver-
ið á hans matseðli og ekki nóg
með það; hann fékk í staup-
inu í fyrsta sinn á ævinni og
varð góðglaður. Loksins var
hamingjusólin runnin upp. En
morguninn eftir veizluna
fannst Eilífur örendur á broti í
Flókadatsá. Hann hafði dottið í
ána á heimleiðinni og kannski
verið of ölvaður; einhverra
hluta vegna hefur hann ekki
haft mátt til að rísa á fætur.
Þannig lauk hvorttveggju í
senn; fyrsta ánægjudegi í lífi
hans og ævi hans.
c
em sagt; það frettnæm-
asta frá þessari veizlu voru
ævilok Eilífs, sem kallaður
var Árnabróðir í Reykhols-
dal. Önnur öllu merkari
brúðkaupsveizla var haldin
í Reykholti á haustnótt-
um 1767. Brúðguminn var ó-
venjulegur maður; hann efndi
til búnaðarnámskeiðs og í-
þróttamóts auk veizlunnar,
enda var hér enginn annar en
Eggert Ólafsson. Hann hvatti
veizlugesti til að elska landið
og notfæra sér gæði þess; það
leið mönnum ekki úr minni.
Veizlan stóð frá föstudegi til
mánudags. Síðasta daginn hélt
Eggert ræðu í Sturtungareit og
hvatti bændur; skoraði á þá að
hagnýta hina hol’lu, innlendu
fæðu og auka innlendan iðn-
að. Síðan var drukkið bænda-
minni þar í kirkjugarðinum.
Þetta stóð veizlugestum mjög
skýrt fyrir hugsskotssjónum
mánuði siðar, þegar fregnin
barst út um sveitir um skip-
tapa á Breiðafirði og ævilok
Eggerts.
c
Ourlungareitur er í kirkju
Framh. á næstu síðu.
20. október 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5