Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1968, Blaðsíða 8

Kirkjan er meðal þeirra húsa,
flateyskra.sem einna bezt ervið
haldið. Hann Vigfús í Eyjólfs-
húsi hefur iykiiinn og gerir
það með góða að labba út þang
að á hæðina og ljúka henni
upp. Loftskreyting Baltasar er
eins og vænta má, stórvel gerð
og mun hans nafn lengi uppi
í Flatey. Kirkjan stendur ann-
ars ekki í kirkjugarðinum, hún
er á sléttum jrasbala, austar.
En hvað er húsið það hið
litla, kumbaldinn aftur af kirkju
Krists? Þeir kalla það gamla
bókasafnið í Flatey og ekki
veit ég hvort nokkur hefur lyk
il þar að. Aftur á móti sést
gegnum smáskornar rúður að
fátt er þar bókakyns, enda hef
ur bókakosturinn verið fluttur
í betra hús. Samt var þetta
merkilegt framtak á sínum tíma
hjá Flateyjar Framfarastiftun.
Meðal þess sem enn er inn-
anstokks þarna er kistill, klædd
ur selskinni, sagður úr búi Gísla
Konráðssonar. Suður á eyjunni
í námunda við Hölluhús eru
leyfar af torfkofa, þar sat fræða
þulurinn Gísli Konráðsson við
heldur fátæklegan kost og skrif
aði upp sagnir. Kistill sagnarit
arans og rústin af kofa hans
bregða dálitlu Ijósi á aðstöðu
þeirra brennandi áhugamanna,
sem unnu við annálaskriftir
fyrr á árum.
★
Um stund höfum við Vigfús
í Eyjólfshúsi gengið saman eft-
ir stígum, sem nú mega heita
grasi grónir af umferðarleysi.
Hann hefur sýnt mér staðinn
austur á hólunum þar sem Flat
eyjarklaustrið stóð. Saga þess
varð ekki löng og nú stendur
eftir einn stcinn uppúr sverði
og í hann klöppuð skál, trú-
lega fyrir vígt vatn.
Við gengum afíur inn í pláss-
ið, gegnum Götuskarð, framhjá
Vinaminni og Vertshúsinu. Vig-
fús lýkur góðfúslega upp bóka
safninu, sem nú er komið í sæmi
legt hús þar norður á bökk-
unum. Það gerir Vigfús þegar
einhver þar um slóðir þarf á
lesmáli að halda; baðst samt
undan þeirri sæmd að vera kall
aður bókavörður.
Mér sýndist mest af gömlum
bókum þar í hillunum; einnig
Þórður Benjamínsson frá Hergilsey.
Vigfús í Eyjólfshúsi og bókasafnið.

ÉéMÉÉ
Flateyjarkauptún, Grýluvogur inn og Silfurgarðurinn. Myndin er tekin upp úr aldamótunum.
nokkrar nýjar, einkum frá Al-
menna bókafélaginu. En lang-
samlega merkast allra bóka og
gagna í þessu safni er verk
Flateyinga sjálfra: Persónusaga
Flateyjarhrepps með ljósmynd-
um af öflum sem til hefur náðst
og handskrifuðum upplýsing-
um. Úr þessari nýju Flateyjar-
bók er mér minnisstæðust mynd
in af móður Snæbjarnar í Herg
ilsey; hrikalega ófríð hefur sú
kona verið. Snæbjörn hefur ver
ið talsvert líkur henni, hann
var hvorki smáfríður né veiklu
legur, enda þurfti hann á kjark
og buröum að lialda.
★
Nú er Hergilsey ein þeirra
eyja breiðfirzkra, þar sem menn
hafa tekið upp tjaldhælanna og
haldið á brott með allt sitt
hafurtask. Þórður Benjamínsson
var síðastur Hergilseyjar-
bænda; hann brá búi þar 1946,
en hefur allt til þessa nytjað
hlunnindi þar í eyjum. Þórður
flutti í Hólminn en hefur eins-
konar sumarbústað í Vestur-
búðum í Flatey; þar kalla sum-
ir Paradís.
Ég hitti Þórð heima fyrir í
Vesturbúðum og hann sagði mér
eitt og annað af búskap sinum
í Hergiisey. Hann heldur við
húsum í Vesturbúðum og féll
ekki verk úr hendi meðan ég
sat hjá lionum; sagðist vera því
vanastur að hafa eitthvað að
dútla við. Hann ber þess líka
öll merki að hafa ekki setið
svo mjög auðum höndum um
daganna.
Þórður man vel eftir Snæ-
birni í Hergilsey; hann bjó þar
enn, þegar Þórður byrjaði bú-
skap 1925, en var mjög í ferða-
lögum þá orðið og svo var hann
að skrifa ævisógu sína.
Af öllum veiðistöðum við
Breíðafjörð hélt Snæbjörn mest
uppá Oddbjarnarsker. Það er
í vestur frá Flatey, ávöl bunga
ekki ýkja stór, en þar var ver-
stöð fyrr meir og sjást rústir
af verbúðum. Mér er sagt, að
sumar þeirra hafi verið kennd-
ar við víti; efra og neðra víti.
Líklega hefur þar ekki verið
nein sældarvist á vetrum, þeg-
ar brim gnauðaði á skerinu og
órofin ágjöf.
Mér er minnisstæð lítil saga
úr Oddbjargarskeri, sem kona
í Flatey sagði mér. Hjón þar í
eyjunni, sem Gunnlaugur hétu
og Sigríður, bjuggu við þunga
ómegð og sára fátækt. Á vorin
höfðu þau gjarnan þann hátt
á að flytja í Oddbjarnar-
sker og höfðu þá barnahópinn
með. Eldri börnin gættu þeirra
yngri í verbúðinni; þar voru
þau látin ein meðan hjónin reru
til fiskjar á bátskel.
Nú var það eitt sinn að ill-
viðri brast á skyndilega og kon
an komin langt á leið. Þeim
reyndist ókleift að ná í skerið
en hleyptu undan og náðu landi
einhversstaar nálægt Skor.
Jafnframt tók konan léttasótt
og ól barn sitt, líklega í fjör-
unni eða skammt frá henni.
Gunnlaugur fækkaði fötum og
vafði þeim utan um barnið, sjálf
sagt blautum og leitaði siðan
eftir hjálp, mig minnir á Sjö-
undá, þar sem þau Bjarni og
Steinunn áttu heima i annan
tíma. Alltaf biðu börnin úti í
skeri og var ekkert að þeim,
þegar foreldrar þeirra komust
þangað að nýju. Meira að segja
móðurinni og barninu nýfædda
heilsaðist vel, en svona var lífs
baráttan. Svo halda menn að
áhyggjur, ótti og spenna sé
nokkuð sem aðallega heyri til
þessari öld.
Þetta var raunar smá útúr-
dúr, sem ekki kemur Þórði Ben
jamínssyni við. Hann situr í
skemmu í Vesturbúðum og hrær
ir í gamalii málningu; lagið á
botninum er eitthvað farið að
þéttast. Hann fór að tala um
búskapinn í Hergilsey á árun-
um:
— Það var erfitt að búa þar;
heyskapur sóttur í aðrar eyjar,
sem heyra undir jörðina, stund
um í Sauðeyjar eða jafnvel upp
á land. Túnið heima í Hergils-
ey gaf af sér þrjú kýrfóður.
Það var allt og sumt. Og við
þrír bændur á jörðinni um tima.
Rétt eftir stríðsbyrjun brugðu
þeir báðir búi, sem á móti mér
bjuggu, og ég hélt einn út í
fjögur ár. Ekki það að maður
væri einbúi; við áttum sextán
börn og f jórtán komust upp.
Það var betra að halda á
spööunum í Hergilsey, samtals
höfðum við tvöhundruð kindur
og sex eða sjö kýr, jafnvel
níu. I eyjum var yfirleitt karga
þýfi, jafnvel ekki hægt að
þurrka hey þar. Þessvegna var
það mestallt flutt blautt heim
í Hergilsey, bundið, borið á
bakinu út í bát og síðan borið
á sjálfum sér aftur uppá eyj-
una.
Aftur á móti nutum við góðs
af hlunnindumHergilseyjar; 100
pund af dún, 100 kópa veiði og
hefur aukizt núna upp í 130—
140. Hergilsey var metin 40
hundraða jörð og landskuldin
greidd með dún, kíló af hverju
jarðarhundraði. Svo ekki varð
nú mikið eftir. Erfingjar Snæ-
bjarnar eiga Hergilsey, lengi
vel fimm manns, en nú eru erf-
ingjarnir orðnir langtum fleiri.
Ég var ekki búinn að minnast
á lundann, lundakofuna, sem um
miðjan ágúst var tekin til
matar og söltuð. Það kalla Vest
mannaeyingar pysju, en við köll
um ungann kofu.
Meðfram klettunum við Herg
ilsey var hrokkelsalögn og síðla
sumars fékkst lúða. Og fiskur
á haustin. Iiann urðum við að'
salta eða herða; það var varla
um að ræða að kom neinu
slíku á mrkað.
Á sumrin var ekki hægt aö
hafa féð í eyjunum, segir Þórð-
ur — það var flutt í land á
bátum og rekið til afréttar.
En á haustin var það haft hér
í Oddleifsey og þess gætt; þar er
flæðihætta. Kýrnar gengu
heima í Hergilsey og höfðu þá
vatn þar.
En húsakynnin í Hergilsey?
— Jú þau voru mjög léleg
og eigendurnir vildu ekki kosta
neinu til að bæta þar um. Það
var meðal annars þessvegna að
ég fór.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. nóv. 1968