Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1968, Blaðsíða 12

Ólympíuleikarnir
Framhald af bls. 7.
meðvitundar um þeirra eigin
list og menningu: sem sögu-
svið eftirlætis óperu hans,
„Meistarasöngvararnir". Þarna
„im Deutschlands Mitten“ hafði
Wagner látið hina dularfullu
ofbeldishneigð í hjörtum mann-
anna brjótast út í miðnætur
götubardaga lærlinganna og
veitt henni síðan í rás leikja,
dansa og söngvasamkeppni
landi þeirra til dýrðar í síð-
asta þætti. Hitler vildi að Núm
berg yrði aftur háborg þýzkr-
ar menhingar, svið glæstrar
íþróttahátíðar í þýzkum þjóð-
ernisanda. „Hin árlega sam-
koma okkar þarna“, sagði
hann, „hlýtur, að ég held, að
gefa borginni í 10 daga svip
hinna fomu olympisku leikja".
Er að því kom að undirbúa
Olympíuleikana, mótaði hann
þá eins nákvæmlega og unnt
var eftir Núrnberghátíðunum.
Það áttu að vera flögg, skrúð-
göngur, ljósaflóð í myrkrinu.
Olympíuleikvangurinn, gerður
handa 100.000 áhorfendum var
endurtekning á samþjöppunar-
áhrifum Núrnbergleikvangsins
eða Zeppelinfeld — þar voru
sömu risavöxnu pallarnir og
súlnaraðirnar, sem minntu á
gríska byggingarlist í snubb-
óttari frumstæðari mynd. Fyrir
utan leikvanginn lá Maifeld,
sýningarsvæði fyrir enn stór-
brotnari íþróttasýningar og
stærri áhorfendaskara, eftirlík
ing af Marzfeld við Núrnberg
þar sem skriðdrekar og fall-
byssur voru sýnd, og að því
lá ægibreið hátíðagata með
fánastöngum á báðar hliðar í
líkingu við granitlagt breið-
strætið uppað áhorfendapöllun-
um í Núrnberg. Athyglisvert er
að flestum mannvirkjunum í
Núrnberg var lokið fyrir
flokksstefnuna árið 1936. Bygg-
ing þeirra og Olympíusvæðis-
ins í Berlín fylgdist að.
Hitler gat ekki haft alger yf-
irráð yfir Olympíuleikunum.
Viðhafnaratriði leikanna sjálfra
voru í höndum Alþjóða Ol-
ympíunefndarinnar. Fyrsta til-
raun hans til að beygja hana
undir vilja sinn — með því að
mótmæla þáttöku þýzka full-
trúans í undirbúningsnefndinni,
Dr. Lewald en hann var af
Gyðingaættum — var kveðin í
kútinn með ákveðinni hótun
um að halda leikana annars-
staðar. En hann gat umlukið
þá brynju nazismans, eða því
sem næst: hann gat sett upp
fyrir þá stórfenglegra leik-
svið en áður hafði þekkzt,
hlaðið þá meira pompi og prakt
en dæmi voru til um Olympíu-
leika. Með því myndi hann
ekki aðeins sanna að Þýzka-
'land nazismans hefði heimtað
aftur sess sinn á bekk með
öðrum þjóðum. Hann myndi
færa þeim heim sanninn um
líkamlega og menningarlega
endurnýjaða þjóð, þar sem nú-
tímafólk stæði vörð um sið-
menningu tekna að erfðum frá
Grikkjum.
Tvær ástæður liggja til þess
að Hitler leit á Olympíuleik-
ana og hervæðingarsýningar
sínar í Númberg frá sama
sjónarhóli. Önnur var hin sér-
stæða afstaða Þjóðverja til
íþrótta. Upphafsmaður íþrótta-
hreyfingarinnar í Þýzkalandi
var Ludwig Jahn, þýzkur skóla
kennari, sem fengið hafði þá
flugu í höfuðið eftir að Napól-
eon hafði hertekið Þýzkaland,
að efla kjark landa sinna með
fimleikum. Ungu mönnunum,
sem gengu í útifimleikaskóla
hans sem hann stofnaði í Ber-
lín árið 1811, var kennt að
líta á sjálfa sig sem einskonar
tilvonandi lausnarasveit fyrir
hið auðmýkta og ánauðuga Vat-
erland, sem herðast skyldi til
framtíðarbaráttu fyrir endur-
heimt frelsisins. Þessi hefð
varð þungamiðjan í menntun
Þjóðverja á nítjándu öldinni.
Skólar hennar, sem kallaðir
voru „gymnasium" eftir skóla
Jahns, gerðu 'líkamsþjálfun og
kennslu í germönskum fræðum
að lið í baráttunni fyrir endur-
reisn þýzka heimsveldisins.
Á þriðja áratug tuttugustu
aldarinnar tók hefð Jahns
óheillavænlega stefnu. Óánægð-
ir uppgjafahermenn úr fyrri
heimsstyrjöld, sem bannað var
að bera vopn eða mynda hern-
aðarleg samtök en trúðu því
statt og stöðugt að þeir hefðu
sigrað ef lýðveldissinnar í
Berlín hefðu ekki vegið aftan
að þeim með því að gefast upp,
hópuðu sig saman í svokölluð
íþróttafélög. í skjó'li þeirra
gátu þeir marsjérað og haldið
heræfingar þar sem ekkert
vantaði nema vopnin, unz
stund hefndarinnar rynni upp.
Nazistaflokkurinn var sjálfur
af slíkum uppruna. Stormsveit-
ir hans — sem áður fyrr voru
mannaðar hraustmennum
flokksins — voru upphaflega
stofnaðar af Hitler og Röhm
árið 1921 sem „fimleika og
íþrótta“ félög.
Stormsveitirnar urðu síðar
fullgildir herflokkar, en merki
þeirra var upp tekið af Hitlers-
æskunni, sem óx að meðlima-
fjölda á fjórða áratug a'ldar-
innar úr 100.000 í nærri átta
miljónir. Meðlimir Hitlersæsk-
unnar voru þjálfaðir frá sex
ára aldri til átján ára í íþrótt-
um, útilegum og hermennsku
og enduðu á sex mánaða þegn-
skylduvinnu við lanbdúnaðar-
störf. f ávarpi til æskunnar á
Maídag 1936 tók Hitler af all-
an vafa varaðndi þessa miklu
líkamsþjálfun: „Við verðum að
eiga harða æsku, ti'l þess að
hún geti mætt lífinu í allri þess
hörku án þess að bugast eða
blikna".
Af augljósum ástæðum mun-
aði nazismann meira í líkam-
lega en andlega þjálfun: hinn
mannlegi dreki þarfnaðist
sterkra, vel þjálfaðra lima, en
ekki aragrúa af upplýstum,
spyrjandi heilum. Eftir hans
kokkabókum var góður heili
hlýðinn, vi'ljugur, dyggur og
samlagaður: efagirni var merki
um sýkingu, úrkynjun. ,,Hin
svokallaða rökhyggjuöld".
sagði Hitler á íþróttaþingi í
Stuttgart árið 1933, „var á
góðri leið með að skapa al-
óhæfa kynslóð. Ofmat á þekk-
ingu leiddi ekki eingöngu til
skeytingarleysis um líkamsvöxt
og styrkleik heldur einnig til
virðingarleysis fyrir likamlegri
vinnu. . . Sá sem fyrirlítur
krafta og líkamshreysti hefur
þegar orðið fyrir andlegri
brengiun“.
En framhaldið bendir á aðra
ástæðu til þeirra tengsla sem í
huga hang voru á milli Núrn-
berghátíðahaldanna og hinna
fornu Olympíuleikja: „Að við í
dag viðurkennum fegurðarhug-
mynd sem vekur okkur skiln-
ing á þeirri mynd sem við okk-
ur blasir frá hinum forna
heimi, er vegna þess að þýzkt
mikilmenni (hann átti við Lud-
wig Jahn) kenndi okkur að ná
aftur jafnvæginu milli sálar
og líkama með íþróttaiðkunum".
íþróttir voru í huga Hitlers
bundnar rótgrónum hugmynd-
um hans um listir, siðmenningu
og kynþáttamismun í eilífri
hringrás.
Fáum vikum áður en Otto
Strasser, hinn vinstri sinnaði
dagblaðsritstjóri var rekinn úr
flokknum árið 1930, sagði Hitl
er honum að fyrir sér væru
öll skil á milli hinna ýmsu
stefna í evrópskri list út í blá-
inn. „Það er aðeins ein ódauð-
leg list —sú grísk-norræna,
og a'llt tal um „hollenzka list“,
„ítalska list“ og þýzka list“ er
jafn heimskulegt og að líta á
gotneskan stíl sem sérstakt
form. . . Þetta er alltsaman ekk-
ert annað en grísk-norræn list
og allt sem verðskuldar að vera
kallað list getur ekki verið
annað en grísk-norrænt.“
Til þess að ,fá heila brú í
þetta þrugl er nauðsynlegt að
vera kunnugur trú þeirra naz-
ista á aríska kynþáttinn, eins
og hún er framsett af mann-
fræðilegum æðstapresti og goð-
sagnafræðing þeirra Alfred
Rosenberg. í bók sinni „Goð-
sögn tuttugustu aldarinnar",
sem kom næst „Mein Kampf‘
að vinsældum allt nazistatíma-
bilið, setti hann saman lang-
sótta sögu um Ijóshært og blá-
eygt fólk, er upprunnið væri
einhversstaðar norðanvert við
Dóná en hefði flutzt suður og
austur á bóginn og væri ekki
aðeins höfundar hinnar zara-
þustrisku sóldýrkunar í Pers-
íu og Hindúaheimspeki Ved-
anna, heldur og grískrar menn-
ingar sem öll hin síðari sið-
menntun Evrópu sé sprottin af.
Siðmenning Hel'lena hefði
drabbast niður fyrir áhrif lýð-
ræðis, óhlutstæðrar hugsunar
og kynblöndunar — en hvar
sem logi siðmenningar blossaði
upp siðar — í Róm, við hirð
Karlamagnúsar, í siðaskiptun-
um — hefði kveikjan verið af
arískum toga.
Nú var kyndillinn loksins
kominn aftur til sinna nor-
rænu heimkynna. Þýzkaland
skyldi verða nýtt Hellas, vold-
ugra og fastara fyrir því þar
átti að varast þá útþynningu
kynþáttarins, sem orðið hafði
öllum fyrri ariskum heimsveld-
um til falls. Þar átti að endur-
skapa göfuga list hins aríska
Grikklands, þar sem hinn mikli
kynþáttur hafði íhugað sinn
eigin líkamlega fullkomleik,
hina norrænu fegurð afreks-
manna og íþróttamanna sinna
og Olympsguða.
Því var það að Hitler valdi
Núrnberg, hina norrænu Ol-
ympíu, til þess að 'lýsa yfir
setningu laga sinna gegn Gyð-
ingum á landsfundinum árið
1935. Því var það að uppáhalds
list hans var grófgerðar nor-
rænar risaeftirlíkingar af nökt-
um glímuköppum og kringlu-
kösturum Forn-Grikkja. Því
var það að merkið sem blakti
frá hverri fánastöng meðfram
götum Berlínar í ágúst 1936,
var hið forna persnesk-gríska
sólartákn, svastikan, og þess-
vegna var það sem hann lýsti
yfir því með hreykni við setn-
ingu Olymípuleikanna, að
til að ljúka, með samþykki
grískra yfirvalda, uppgreftri
sem hafinn hafði verið á nítj-
ándu öld á hinu forna leik-
svæði í Olympíu.
Vitanlega var ekkert af
þessu gert svo áberandi að það
styggði hinar mörgu þúsundir
gesta sem flykktust til Beri-
ínar í júlí 1936. Eftir að Hitler
hafði rofið Locarno sáttmálann
og hernumið Rínarhéruðin í
marzmánuði, lýsti hann sig
ánægðan og friðelskandi. í
miðjum júlí skrifaði hann und-
ir samning við Austurríki þar
sem hann ábyrgðist því full-
veldi og sjálfstæði sem þýzku
ríki og The Times hýllti þenn-
an viðburð sem vísir að raun-
verulegri einingu í Mið-Ev-
rópu.
Sóknin gegn Gyðingum var
látin liggja í láginni á meðan
á leikunum stóð — meira að
segja var Gyðingastúlku, Hel-
enu Meyer leyft að vera með
í kvennasveit Þjóðverja í
skylmingum. Hið magnaða hat-
ursrit Julíusar Streicher, Der
Stúrmer, var ekki til sölu eða
sýnis á götunum og auglýsing-
ar á gistihúsum, verzlunum og
veitingastöðum um að Gyðing-
ar væru ifla séðir þar, voru
teknar niður.
Þær milljónir marka, sem eytt
var í Olympíuleikana taka af
allan efa um það hve nazist-
unum var mikið í mun að þeir
heppnuðust vel. í útvarpssend-
ingar einar saman fóru tvær
milljónir marka. í marga mán-
uði fyrir leikana var þýzku-
námskeiðum og upplýsingum
um ferðalög í Þýzkalandi út-
varpað á stuttbylgjum um
heim allan. Fyrir leikana sjálfa
voru 450 auka útvarpsstarfs-
menn kvaddir til Berlínar og
300 hljóðnemar, 220 magnarar
og 20 útvarpsvagnar voru til
reiðu handa erlendum útvarps-
mönnum. Ymsar skoðunarferðir
nutu fjárstyrks frá ríkinu.
Berlin var eitt fánahaf. Frá
árinu áður hafði mikil skrúð-
göngubraut verið lögð vestur-
yfir borgina frá Brandenborg-
arhliðinu og voru fánastengur
meðfram henni mestalla leið-
ina og austan við hliðið hafði
hinum frægu, gömlu linditrjám
á Unter den Linden verið fórn-
að ti'l þess að gatan yrði nógu
breið fyrir skrúðgöngurnar. Eft
ir henni reikaði fyrirfólkið alls
staðar að úr Evrópu. í brons-
og marmarastyttum forsal Adl-
on, sem er „Grand Hotel“ Yicki
Baum, var þröng kóngafólks —
konungur Búlgaríu, krónprins-
ar Ítalíu, Grikklands og Sví-
þjóðar — auk fyrirliða og for-
manna Olympíusveita og
nefnda. Margir auðugir íþrótta-
menn, svo sem Burleigh lávarð-
ur, sem var fyrirliði brezku
sveitarinnar, höfðu freistast af
tækifærinu til að reyna bíla
sína á nýju hraðbrautunum og
Bever'ley Nichols, sem var einn
af hundruðum blaðamanna i
borginni, segir að þar hafi
mátt sjá heilar fylkingar dýr-
indis bifreiða af öllum tegund-
um.
í fyrsta sinn frá styrjaldar-
lokum leysti Berlínarlögreglan
öll höft af næturlífi borgar-
innar — „ef allir koma sem bú-
ist er við, var sagt í gamni
í Berlín, „verða veitingahúsin
að afgreiða kvö'ldverð fram að
fótaferðartíma, — og skækjur
konur og karlar, gengu ljósum
logum um Friedrichstrasse og
Kurfúrstendamm eins og á dög-
um spillingarinnar eftir -1920.
Niðurlag í næsta blaði.
Unnur Eiríksdóttir
Regnið og stúlkan
Þannig regnið yfir fuglunum
runnunum og svartri nóttinni
þannig regnið fuglarnir og nóttin
á endalausri hringferð kringum stúlkuna
sem hefur numið staðar til að hrista sand úr hárinu
úr skónum
hringlausir fingur strjúka lokk frá enninu
og augu hennar ljóma líkt augum herforingjans
þegar valurinn er þakinn dauðum mönnum
yfir hrafnarnir regnið og svört nóttin
hamiagja hamingja syngur blóð hennar
eld meiri eld segja varir hennar rauðar og þyrstar
líf segja hreyfingar hennar og áfjátt brosið
herforingi á skemmtigöngu hvísla runnarnir
hvísla fuglarnir
hvíslar eilífðin og brosir.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
17. nóv. 1968